۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ آشنایی با مفهوم اختراع و شرایط احراز آن- قسمت اول

filereader.php?p1=main_c4ca4238a0b923820

مقدمه
با وجود تاریخچه طولانی نظام ثبت اختراع در دنیا که به حدود قرن 16 میلادی باز می گردد، گسترده شدن ساز و کارهای مربوط به ثبت اختراع در اکثر کشورهای دنیا امری طبیعی به نظر می رسد. با این همه، اصول و کارکردهای نظام ثبت اختراع در ایران به اندازه کافی شناخته نشده است. در همین راستا سلسله مقالات آموزشی مختلفی به منظور معرفی جنبه های گوناگون ثبت اختراع، ارائه و مورد بحث قرار گرفته است. البته بایستی در نظر داشت، که اکثر مباحث مطرح شده در این مقالات مربوط به اصول ثبت اختراع در عموم کشورها بوده و ممکن است از نظر اجرا تفاوت هایی در کشورهای مختلف وجود داشته باشد. روش های فنی مطرح شده در این مقالات بیشتر مربوط به 5 اداره ثبت اختراع بزرگ دنیا یا اصطلاحاً IP5 (ادارات ثبت اختراع اروپا، امریکا، چین، کره و ژاپن) می باشد.
پیش از ورود به مبحث ثبت اختراع، ابتدا بایستی تعریفی از اختراع ارائه داده و مشخص نمود که به چه مواردی گواهی ثبت اختراع اعطا می گردد. در بسیاری از موارد کلماتی مانند نوآوری (Innovation)، اختراع (Invention) و پتنت یا گواهی ثبت اختراع (Patent) به اشتباه با یک بار معنایی مشابه به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند.
عبارت نوآوری، مفهوم گسترده‌ای داشته و به پیاده‌سازی یک ایده و فکر جدید اشاره دارد که می تواند باعث افزایش ارزش فناوری ها و محصولات موجود، شود. غالباً نوآوری، بهبود و ایجاد موفقیت بیشتر را برای محصولات عرضه شده در بازار دنبال می کند.
اختراع به معنی ساخت و تولید یک محصول جدید است که پیشتر به صورت فکری ناب و یا یک تئوری کارا به نظر می‌رسیده است. بیشتر اختراعات از دل مراکز علمی مانند مراکز تحقیق و توسعه شرکت‌ها، پژوهشگاه‌ها و دانشگاه ها یا به صورت یک فعالیت انفرادی توسط افراد خلاق ظهور پیدا می کنند. البته تعاریف قانونی و حقوقی نیز برای اختراع وجود دارد. به طور مثال در قانون ثبت اختراع ایران تعریف اختراع عبارت است از "نتیجه فکر فرد یا افراد که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه‌، فن‌، فناوری‌، صنعت و مانند آن‌ها حل می نماید."
اما پتنت یا گواهی ثبت اختراع از طرف نهادهای حاکمیتی به ابداعاتی اعطا می‌گردد که در قالب یک درخواست ثبت اختراع به این ادارات ارائه می شود و ادارات ثبت اختراع با توجه به شرایط قانونی تعریف شده برای تعیین اختراع، آن درخواست را قابل ثبت تشخیص می دهند.
در واقع هر محصول ساخته‌ی دست بشر، الزاماً اختراع نیست و برای اینکه اختراع تلقی شود، باید شرایطی داشته باشد. مسئولیت ادارات ثبت اختراع بررسی این شرایط است. لذا در این مقالات هر زمان از واژه‌ی اختراع استفاده گردید، منظور ابداعاتی است که از نظر ادارات ثبت اختراع شرایط احراز ثبت را به عنوان اختراع دارا بوده و در نتیجه گواهی ثبت اختراع یا پتنت نیز به آن اعطا می گردد.

لزوم وجود نظام ثبت اختراع
اولین سؤالی که ممکن است به ذهن مخاطبین برسد لزوم وجود یک نظام ثبت اختراع است. برای پاسخ به این سؤال باید به نیازهای وجود چنین نظامی توجه نمود. انسان در قرن‌های گذشته، دستاوردهای فنی، پزشکی، دارویی و علمی زیادی داشته‌ است؛ ترکیبی مانند بتن در رم باستان اختراع شد، ابزارآلات جراحی در بقایای شهر سوخته دیده شد، صنعتگران قدیمی ژاپنی به آلیاژهای فولادی مقاوم در ساخت شمشیر رسیدند، ایرانیان در عهدهای قدیم تکنیک های انتقال آب و کنترل سیلاب، ساخت پل و ابنیه مهندسی و ساخت داروهای مختلف را توسعه دادند. با این وجود، این دستاوردها طی قرون مختلف منجر به پیشرفت سریع و همه جانبه جوامع نشده بود. در واقع یکی از دلایل عدم پیشرفت جوامع قدیم، عدم نوآوری و توسعه بیشتر فناوری ها به دلیل عدم افشای رازهای فنی آن‌ها بوده است. از طرف دیگر به منظور حفظ منافع (مادی و غیرمادی) یک فناوری نزد مبتکران آن و ایجاد انحصار در تولید، اطلاعات به صورت محرمانه و موروثی در یک خانواده منتقل می شد. نتیجه این رویکرد، عدم پیشرفت و توسعه فنی آن فناوری به دلیل محصور بودن در میان افراد معدود و همچنین خطر از بین رفتن فناوری در نتیجه جنگ ها، بلایای طبیعی و ... بود.
با بلوغ بیشتر جامعه بشری و همزمان با دوره رنسانس، یعنی حدوداً در 300 الی 400 سال اخیر، توسعه فناوری را شاهد هستیم که یکی از دلایل آن ایجاد نظام هایی مانند نظام ثبت اختراع در کنار تغییر نگرش ها در سایر رویکردهای مربوط به توسعه دانش است. بایستی این سؤال را در نظر داشت که اگر مخترعین بزرگ جهان، جزئیات اختراعات خود را در اختیار جامعه قرار نمی دادند، آیا اکنون شاهد توسعه فناوری هایی مانند ابزارهای الکترونیکی، مخابرات و حمل و نقل به شکل امروزی بودیم؟
در واقع به دلیل وجود نظام ثبت اختراع، مخترعین در عین حفظ حقوق خود، جزئیات فنی اختراع را در اختیار جامعه قرار می دهند. نظام ثبت اختراع یک قرارداد اجتماعی دو طرفه بین جامعه (حاکمیت) و مخترع است. در واقع زمانی که مخترع درخواست ثبت اختراع خود را به ادارات ثبت اختراع می دهد وارد یک قرارداد دو جانبه شده که از یک‌ سو مخترع اقدام به افشای دستاورد فنی خود برای جامعه می‌کند و در مقابل، جامعه در قالب حاکمیت، حق انحصار بهره‌برداری از آن اختراع را به مدت مشخصی برای مخترع محفوظ می دارد و پس از اتمام آن دوره (معمولاً حداکثر 20 سال)، دانش فنی به عنوان دارایی عمومی (Public Domain) برای همگان قابل استفاده خواهد بود.
با این تعریف، مشخص می گردد که افشا ذات یک درخواست ثبت اختراع است. در صورتی که به هر دلیل در مستندات ثبت اختراع از بیان کامل و واضح جزئیات فنی اختراع اجتناب گردد، در واقع یک طرف این قرارداد نقض و در نتیجه پتنت یا گواهی ثبت اختراع در هر زمان قابل ابطال است. البته حدود افشا و شرایط تأیید افشا بر اساس قوانین، مشخص است و تفسیر آن توسط افراد خبره انجام می گیرد. بر این اساس است که توصیف نامه اختراعات و جزئیات فنی آن، درست مانند اطلاعات زمین و یا ملکی که حدود عرصه و عیان آن کاملاً در سند معلوم است، در بخش ادعانامه ارائه شده و در دسترس عموم قرار می گیرد.
منابع و ماخذ