۱۹ شهریور ۱۳۹۶ نقش آفرینی کشورهای مختلف در ارائه پتنت در شش ماهه اول سال 2017 -گزارش کانون پتنت ایران
مقدمه
یکی از موضوعات مورد توجه نوآوران و شرکت‌های فناوری پیشرو، حفاظت از دستاوردهای فکری ناشی از نوآوری‌ها و ابداعات متعلق به خود بوده است. امروزه شرکت‌های مختلف در سرتاسر جهان به طور فزاینده‌ای سعی در اتخاذ استراتژی‌های متنوع حفاظت از حقوق مالکیت فکری خود دارند؛ در این میان یکی از ابزارهای اصلی مورد استفاده، بکارگیری حمایت‌های قانونی انحصاری ناشی از ثبت پتنت است.

filereader.php?p1=main_c4ca4238a0b923820

به منظور رصد تحولات ثبت پتنت در کشورهای مختلف و آشنایی با کشورهای صاحب موقعیت مطلوب (در مقیاس جهانی و یا منطقه ای)، در گزارش پیش رو با بررسی تعداد پتنت منتشر شده و نیز تعداد پتنت های گرنت شده در شش ماهه اول سال 2017 میلادی (تا پایان سی ام ژوئن)، وضعیت کشورهای مختلف بنا بر آمار استخراج شده از دفاتر ثبت اختراعات آمریکا «USPTO» و اتحادیه اروپا «EPO» تجزیه و تحلیل می‌شود. همچنین سعی می‌گردد به صورت خاص، با تمرکز بر نانو فناوری به عنوان یکی از شاخه‌های علمی و فنی مورد توجه در ایران، وضعیت انتشار پتنت از سوی کشورهای مختلف در این زمینه بررسی شود. 
در شش ماهه اول سال 2017 میلادی، بیش از «264550» پتنت در «USPTO» و «EPO» منتشر شده است، که از این تعداد، «188187» «US» پتنت بوده و «76363» پتنت نیز متعلق به «EPO» است. همچنین تعداد پتنت گرنت شده در این مدت نیز برابر با «228301» است. در جدول 1، ده کشور نخست در رتبه بندی بیشترین پتنت منتشر شده و نیز تعداد پتنت‌های گرنت شده در این بازه زمانی قابل مشاهده است.

جدول 1- ده کشور برتر از نظر تعداد پتنت انتشار یافته در «USPTO» و «EPO»
filereader.php?p1=main_96a3be3cf272e0170
همان گونه که در جدول نیز مشاهده می‌گردد، در بین ده کشور برتر دارنده پتنت‌های منتشر و گرنت شده، سهم «US» پتنت در کشورهای اروپایی به نسبت کمتر از پتنت‌های «EPO» است (البته در مورد انگلیس این گزاره صدق نمی‌نماید، که دلیل آن می تواند مرتبط با خروج این کشور از اتحادیه اروپایی و اتخاذ سیستم‌های ثبت پتنت متفاوت باشد). در مقابل در آمریکا و کشورهای آسیای جنوب شرقی، با اختلاف قابل ملاحظه‌ای کفه ترازو به نفع پتنت‌های ثبت شده در آمریکا است. نکته جالب توجه، سهم 90 و 95 درصدی تایوان در انتشار و گرنت پتنت‌های «USPTO» نسبت به پتنت‌های اروپایی است که حتی از خود کشور آمریکا نیز بالاتر است. 
در ادامه این گزارش، وضعیت کشورهای مختلف از نظر انتشار و گرنت پتنت در آمریکا و اتحادیه اروپا، به صورت تفکیک شده بررسی می‌گردد.


1- وضعیت انتشار پتنت در «USPTO» 
بنا بر آمار جمع‌آوری شده، در شش ماهه اول سال 2017 میلادی «188187» پتنت در اداره ثبت اختراعات آمریکا «USPTO» منتشر گردیده است که از این تعداد تقریباً نیمی از آن متعلق به کشور آمریکا است. پس از آمریکا که با «92198» پتنت در رتبه نخست قرار دارد، کشورهای ژاپن و کره جنوبی به ترتیب با «29038» و «12460» پتنت در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. نکته جالب توجه، سهم 22 درصدی کشورهای آسیایی ژاپن و کره جنوبی در پتنت‌های منتشر شده از سوی «USPTO» است. تعداد کل «US» پتنت‌های گرنت شده در این بازه زمانی نیز برابر با «176679» است. در جدول 2، اطلاعات تفصیلی مربوط به ده کشور نخست رده بندی کشورهای برتر از لحاظ انتشار پتنت در آمریکا ارائه گردیده است.

جدول 2- کشورهای دارای بیشترین پتنت انتشار یافته و گرنت شده در «USPTO»
filereader.php?p1=main_a2ef406e2c2351e0b
همان‌گونه که از اطلاعات ارائه شده در جدول 2 مشخص است، ده کشور نخست دارنده بیشترین پتنت منتشر شده در «USPTO»، بیشترین تعداد پتنت گرنت شده را نیز دارا هستند و تنها تفاوت، جابه جایی کشورهای چین و آلمان در این رده‌بندی است (البته این گزاره در مورد کشورهای انگلیس و کانادا نیز صادق است که البته تفاوت در پتنت های گرنت شده این دو کشور بسیار ناچیز می‌باشد.)، به طوری که آلمان با وجود پتنت انتشار یافته کمتر، توانسته است اختلافی بیش از 30 درصدی در تعداد پتنت‌های گرنت شده خود نسبت به چین ایجاد نماید («8784» پتنت گرنت شده در مقابل «6707» پتنت).
اگر فهرست کشورهای دارای پتنت انتشار یافته در «USPTO» را بر اساس ناحیه جغرافیایی بررسی نماییم، می توان چنین نتیجه گرفت که بعد از آمریکای شمالی، مرکزی و حوزه دریای کارائیب، کشورهای آسیایی با «59936» پتنت، 32 درصد از کل پتنت‌های منتشر شده در آمریکا را به خود اختصاص داده‌اند. باید توجه داشت توزیع پتنت‌های منتشر شده متعلق به کشورهای آسیایی بسیار نامتقارن بوده و عمده دلیل ایستادن آسیا در جایگاه دوم بیشترین «US» پتنت منتشر شده و پیشی گرفتن از اروپا، آمار بسیار بالای کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و تایوان است. (این چهار کشور در مجموع «57551» «US» پتنت منتشر یافته را به خود اختصاص داده‌اند که تقریباً برابر با 96 درصد کل «US» پتنت‌های منتشر یافته توسط کشورهای آسیایی است). البته، استراتژی کشورهای اروپایی در تمرکز بر ثبت و انتشار پتنت در «EPO» نیز می تواند به عنوان یکی دیگر از دلایل احتمالی این اتفاق محسوب گردد. 
در جدول 3، ده کشور آسیایی با بیشترین «US» پتنت منتشر شده ارائه شده است. نکته قابل توجه دیگر، پیشی گرفتن تایلند و کویت از ایران در زمینه تعداد «US» پتنت‌های گرنت شده بوده که علی رغم رشد پتنت‌های گرنت شده ایران نسبت به سال گذشته (ایران در سال 2016 میلادی 29 عدد «US» پتنت گرنت شده داشته است) رخ داده است. دو کشور مذکور هر یک با 28 پتنت گرنت شده توانسته‌اند ایران را در فهرست ده کشور آسیایی دارنده بیشترین «US» پتنت گرنت شده پشت سر گذارند. ارتقاء جایگاه سنگاپور در بین کشورهای آسیایی و پیشی گرفتن از هند که با رشد سه پله ای در فهرست کشورهای منتشر کننده پتنت در «USPTO» همراه شده است، از دیگر نکات قابل ذکر می‌باشد. این کشور در سال 2016 میلادی در رتبه هجدهم فهرست جهانی و ششم فهرست کشورهای آسیایی قرار داشت.

جدول - کشورهای آسیایی دارای بیشترین پتنت در «USPTO»
filereader.php?p1=main_e45ee7ce7e88149af

2- وضعیت انتشار پتنت در «EPO»
یکی دیگر از شاخص‌هایی که بر اساس آن می‌توان عملکرد کشورهای مختلف را در زمینه مالکیت فکری و علی‌الخصوص فعالیت های ثبت پتنت مقایسه و تحلیل نمود، تعداد پتنت‌های منتشر شده از سوی دفتر ثبت اختراعات اتحادیه اروپا «EPO» است. بر اساس آمار «EPO»، در فاصله زمانی شش ماهه اول سال 2017 میلادی، بیش از «76363» پتنت منتشر گردیده است که باز هم آمریکا با «20423» پتنت در صدر جدول بیشترین پتنت اروپایی منتشر شده قرار می گیرد؛ پس از آمریکا، کشورهای آلمان و ژاپن به ترتیب با «11391» و «10645» پتنت در رده‌های دوم و سوم جای دارند. با توجه به فاصله نسبتاً زیاد فرانسه به عنوان چهارمین کشور دارنده پتنت‌های اروپایی انتشار یافته با سه کشور مذکور (سهم فرانسه از کل پتنت‌های اروپایی انتشار یافته، برابر با «5055» پتنت است)، می‌توان آمریکا، آلمان و ژاپن را سه کشور اصلی دارنده پتنت‌های انتشار یافته اروپایی در شش ماهه اول سال 2017 میلادی به شمار آورد. سهم سه کشور مذکور نسبت به کل پتنت‌های منتشر شده از سوی «EPO» برابر با 56 درصد است که در مقایسه با سهم 71 درصدی سه کشور نخست در «USPTO»، نشان دهنده پراکندگی بیشتر و توزیع متقارن پتنت‌های اروپایی نسبت به «US» پتنت‌های انتشار یافته است. لازم به ذکر است، تعداد کل پتنت‌های اروپایی گرنت شده در این فاصله زمانی برابر با «51622» است. در جدول 4، ده کشور نخست رتبه‌بندی کشورهای دارای بیشترین پتنت اروپایی انتشار یافته قابل مشاهده است.

جدول 4- کشورهای دارای بیشترین پتنت انتشار یافته و گرنت شده در «EPO»
filereader.php?p1=main_7d0665438e81d8ece
با دقت در فهرست کشورهای دارای پتنت در «EPO»، می‌توان دریافت که کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حالت کلی نسبت به فهرست کشورهای دارنده «US» پتنت، در رده‌های بالاتری قرار گرفته‌اند که با توجه به سیاست های اتخاذ شده از سوی کشورهای مذکور در زمینه فعالیت‌های ثبت پتنت و تمرکز بر ثبت و انتشار پتنت‌های اروپایی، امری منطقی به نظر می رسد. خروج کشورهای تایوان و کانادا از فهرست ده کشور برتر در مقایسه با فهرست کشورهای برتر دارنده «US» پتنت و جایگزین شدن توسط کشورهای هلند و ایتالیا نیز در راستای همین سیاست‌ها ارزیابی می‌گردد.
جایگاه به نسبت بهتر کشورهای اروپایی عضو «EPO» منجر به تنزل رتبه دیگر کشورها و از جمله کشورهای آسیایی در فهرست مذکور گردیده است، به طوری که این کشورها در شش ماهه اول سال 2017 میلادی با انتشار «19519» پتنت اروپایی، سهمی 26 درصدی از کل پتنت‌های منتشر شده را به خود اختصاص داده اند. در جدول 5، ده کشور آسیایی با بیشترین پتنت منتشر شده در «EPO» آمده است. لازم به ذکر است، ایران با یک پتنت اروپایی در رتبه چهاردهم کشورهای آسیایی و هفتاد و دوم کشورهای جهان قرار گرفته است.

جدول 5- کشورهای آسیایی دارای بیشترین پتنت انتشار یافته در «EPO»
filereader.php?p1=main_751d31dd6b56b26b2
از نکات قابل توجه در مورد پتنت‌های انتشار یافته در شش ماهه اول سال 2017 میلادی، تفاوت بسیار زیاد کشور تایوان در رده‌بندی‌های «USPTO» و «EPO» است؛ این کشور که با «7580» پتنت منتشر شده توانسته است در جایگاه هفتم فهرست کلی کشورهای دارنده پتنت در «USPTO» و «EPO» قرار گیرد، در فهرست کشورهای برتر دارنده «US» پتنت نیز جایگاه خود را در بین ده کشور نخست حفظ کرده و با «6819» عدد «US» پتنت، در رده ششم قرار گرفته است. این در حالی است که تعداد پتنت‌های اروپایی انتشار یافته این کشور بسیار کمتر بوده و با «761» پتنت در رتبه شانزدهم قرار گرفته است.

3- وضعیت ایران در انتشار و گرنت پتنت
تعداد پتنت‌های انتشار یافته از سوی ایران در شش ماهه اول سال 2017 میلادی برابر با 58 پتنت است، که از این تعداد 57 مورد «US» پتنت و یک مورد نیز توسط «EPO» منتشر شده است. بر این اساس، ایران در رتبه سی و هشتم فهرست «USPTO»، رتبه هفتادم فهرست «EPO» و رتبه چهل و چهارم فهرست کلی قرار گرفته است.
در بین کشورهای آسیایی نیز، ایران با 57 عدد «US» پتنت انتشار یافته، در رتبه دهم فهرست «USPTO» جای گرفته است. یکی از نکات کلیدی در زمینه «US» پتنت‌های منتشر شده ایران، اختلاف ناچیز آن با امارات متحده عربی (57 در مقابل 60 عدد «US» پتنت) است، که می‌تواند ارتقاء رتبه ایران در فهرست مذکور و پیشی گرفتن از این کشور را محتمل سازد. از سوی دیگر، تعداد بسیار کم پتنت اروپایی ایران سبب شده است تا علاوه بر قرار گرفتن در رده چهاردهمی کشورهای آسیایی دارنده پتنت در «EPO»، جایگاه خود در در بین ده کشور نخست آسیایی فهرست کلی بیشترین پتنت انتشار یافته در «USPTO» و «EPO» را نیز به کشور تایلند واگذار نماید. (تایلند با 52 عدد «US» پتنت و 30 پتنت اروپایی توانسته است تا در رده نهم کشورهای آسیایی در فهرست کلی قرار گیرد، که علت عمده آن تعداد قابل توجه پتنت‌های اروپایی این کشور است).
اگر وضعیت ایران را از نظر تعداد پتنت گرنت شده بررسی نماییم به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید؛ ایران دارای 16 پتنت گرنت شده در شش ماهه اول سال 2017 میلادی است که از این تعداد فقط یک مورد مربوط به پتنت‌های انتشار یافته از سوی «EPO» بوده و مابقی متعلق به پتنت‌های انتشار یافته در آمریکا است. همین امر موجب تنزل رتبه ایران در فهرست پتنت‌های گرنت شده در EPO گردیده است، به طوری که رتبه ایران در فهرست «USPTO»، «EPO» و فهرست کلی به ترتیب برابر با 48، 66 و 53 است.

4- وضعیت انتشار پتنت در نانوفناوری
امروزه علم و فناوری در بسیاری از زمینه‌ها به مرزی از رشد و توسعه رسیده که تصور نوآوری‌های قابل توجه در آن‌ها تا حدی نامحتمل به نظر می رسد. نانوفناوری با توجه به قابلیت‌های بسیار حیاتی در رفع محدودیت‌های موجود، توانسته است به یکی از مهمترین و جذابترین زمینه‌های تحقیقاتی بشر در سال‌های اخیر تبدیل گردد. با توجه به اهمیت فناوری نانو و توجه خاص سیاست‌گذاران علم و فناوری در ایران به این حوزه خاص، در بخش پایانی سعی می‌گردد وضعیت کشورهای مختلف از منظر فعالیت‌های ثبت و انتشار پتنت، به عنوان شاخصی از روند فعالیت های تحقیق و توسعه‌ای و نوآوری‌های صورت گرفته نانوفناوری بررسی و تحلیل گردد.
در شش ماهه اول سال 2017 میلادی، در مجموع «6449» پتنت در حوزه نانوفناوری از سوی دفاتر ثبت اختراع آمریکا و اروپا منتشر گردیده است، که از این تعداد «5602» پتنت در «USPTO» و «847» پتنت در «EPO» منتشر شده است. کشورهای آمریکا، کره جنوبی و ژاپن سه کشور برتر در زمینه انتشار پتنت‌های نانوفناوری به شمار می‌روند. در جدول 6، ده کشور نخست در رتبه‌بندی بیشترین پتنت نانوفناوری منتشر شده در این بازه زمانی قابل مشاهده است.

جدول 6- ده کشور برتر از نظر تعداد پتنت نانوفناوری انتشار یافته در «USPTO» و «EPO»
filereader.php?p1=main_faeac4e1eef307c2a
در ارتباط با آمار پتنت‌های نانوفناوری منتشر شده، دو نکته قابل ذکر است؛ اولین نکته به اختلاف قابل توجه «US» پتنت‌ها و پتنت‌های اروپایی انتشار یافته باز می‌گردد، که بر خلاف آمار پتنت های کلی تشریح شده در بخش‌های پیشین، در کشورهای عضو «EPO» نیز صادق است. به نظر می‌رسد محققین و شرکت های فناور فعال در صنایع نانو تمایل بیشتری در زمینه ثبت و انتشار پتنت در «USPTO» نسبت به «EPO» از خود نشان می‌دهند. نکته دوم به جایگاه عربستان سعودی اشاره دارد که با 75 پتنت انتشار یافته (70 عدد «US» پتنت و  پتنت اروپایی)، توانسته است در جایگاه یازدهم کشورهای برتر در زمینه انتشار پتنت‌های نانوفناوری بایستد.
در زمینه گرنت پتنت نیز، در شش ماهه اول سال 2017 میلادی در مجموع «5880» پتنت نانوفناوری گرنت شده است که سهم «USPTO» و «EPO» به ترتیب برابر با «4722» و «1158» پتنت است. در جدول 7، ده کشور نخست در رتبه‌بندی بیشترین پتنت گرنت شده در این بازه زمانی قابل مشاهده است.

جدول 7- ده کشور برتر از نظر تعداد پتنت نانوفناوری گرنت شده در «USPTO» و «EPO»
filereader.php?p1=main_d72d187df41e10ea7
اگر ده کشور برتر دارنده پتنت‌های نانوفناوری انتشار یافته در «USPTO» و «EPO» را به صورت جداگانه رده‌بندی نماییم، شاهد فهرست‌هایی متفاوت خواهیم بود که این خود بیانگر پراکندگی پتنت‌های انتشار یافته در این حوزه علمی از یک سو و نیز سیاست‌های متفاوت کشورها در زمینه ثبت و انتشار پتنت‌های نانوفناوری است. در جدول 8، فهرست ده کشور برتر دارنده پتنت نانوفناوری از منظر دفاتر ثبت اختراع آمریکا و اروپا مشاهده می گردد.

جدول 8- ده کشور برتر از نظر تعداد پتنت نانوفناوری انتشار یافته در «USPTO» و «EPO» 
filereader.php?p1=main_fad6f4e614a212e80
در بین کشورهای آسیایی دارنده پتنت‌های نانوفناوری، کره جنوبی با 800 پتنت انتشار یافته در شش ماهه اول سال 2017 میلادی، پیشرو است. پس از کره جنوبی، کشورهای ژاپن، چین و تایوان با 467، 413 و 267 پتنت در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. در مجموع، کشورهای آسیایی با انتشار 1794 پتنت نانوفناوری در «USPTO» و «EPO»، توانسته اند سهمی 28 درصدی از کل پتنت‌های انتشار یافته در فاصله زمانی مذکور را به خود اختصاص دهند. در جدول 9، ده کشور آسیایی با بیشترین پتنت انتشار یافته در حوزه نانوفناوری قابل مشاهده می‌باشد.

جدول 9- کشورهای آسیایی دارای بیشترین پتنت نانوفناوری در «USPTO» و «EPO»
filereader.php?p1=main_0a8005f5594bd6704

4- گراف

filereader.php?p1=main_c4ca4238a0b923820
شکل 1- کشورهای دارای بیشترین تعداد پتنت ثبت شده در USPTO و EPO


filereader.php?p1=main_c81e728d9d4c2f636
شکل 2- سهم کشورهای دارای پتنت در USPTO

filereader.php?p1=main_eccbc87e4b5ce2fe2
شکل 3- سهم کشورهای دارای پتنت در EPO


filereader.php?p1=main_a87ff679a2f3e71d9
شکل 4- کشورهای آسیایی دارای بیشترین پتنت انتشار یافته در USPTO و EPO


filereader.php?p1=main_e4da3b7fbbce2345d
شکل 5- کشورهای دارای بیشترین تعداد پتنت نانویی ثبت شده در USPTO و EPO


filereader.php?p1=main_1679091c5a880faf6
شکل 6- سهم کشورهای دارای پتنت نانویی در USPTOو EPO


filereader.php?p1=main_8f14e45fceea167a5
شکل 7- کشورهای آسیایی دارای بیشترین پتنت نانویی در USPTO و EPO