شرایط و الزامات پتنت‌شدن پتنت‌های نرم‌افزاری

۰۴ مرداد ۱۳۹۷

شرایط و الزامات پتنت‌شدن پتنت‌های نرم‌افزاری

مقدمه

حفاظت از اختراعات و دستاوردهای فنی در حوزه نرم‌افزار، با دشواری‌های متعددی مواجه است. این اختراعات، بعضاً عمر مفید کمی دارند و توصیف دقیق آن‌ها دشوار است. همچنین برخی از پتنت‌های صادر شده، دارای محدوده بسیار گسترده‌ای هستند که این خود عاملی برای افزایش پیچیدگی این کلاف سردرگم شده است. تمامی این عوامل و ویژگی‌ها، دست‌به‌دست هم داده است تا نوعی آشفتگی در زمینه پتنت‌های نرم‌افزاری، بین متخصصین، سیاست‌گذاران و متقاضیان ثبت پتنت به وجود آید. جای تعجب نیست که سردرگمی در مورد شرایط پتنت شدن یک ابتکار نرم‌افزاری، از چالش‌های اصلی سیستم پتنت در سال‌های اخیر محسوب می‌گردد. «آندری یانکو» مدیر جدید دفتر ثبت پتنت و علائم تجاری آمریکا «USPTO»، در ماه‌های اخیر به‌طور مرتب و قاطع، در مورد این موضوع و لزوم اندیشیدن تمهیداتی برای رفع چالش‌های مربوطه سخن گفته است. وی در ماه می، در «کمیسیون مجلس نمایندگان ایالات متحده در قوه قضاییه» اظهار داشت: «در برخی از زمینه‌های فناوری، معلوم نیست چه چیزی قابل ثبت بوده و چه چیزی قابلیت ثبت ندارد. این ابهام، موجب شده است تا نرخ نوآوری در برخی حوزه‌های خاص، با کاهش محسوسی مواجه شود. طرح و ایده ما در دفتر ثبت پتنت، این است که برای تهیه، تدوین و ارائه دستورالعمل‌های بهتر  تلاش نماییم.»

در این مقاله، سعی می‌گردد تا با مروری اجمالی بر روند ثبت و انتشار پتنت‌های نرم‌افزاری، برخی از مهم‌ترین موضوعات مطرح در این زمینه، مورد بحث و بررسی دقیق قرار گیرد.

  

پتنت‌های نرم‌افزاری؛ تاریخچه و روند تغییرات

اگر از منظر فنی به حوزه نرم‌افزار بنگریم، یک برنامه کامپیوتری را می‌توان در قالب بسته‌ای از برنامه‌های نرم‌افزاری خلاصه نمود که بر مبنای برخی الگوریتم‌های خاص، دستورالعملی مشخص برای پردازش داده‌های اطلاعاتی فراهم می‌آورد. در ارتباط با حفاظت از برنامه‌های کامپیوتری، می‌توان گفت که یکی از پیچیده‌ترین آثار تولیدی بشر از دیدگاه حقوق مالکیت فکری و به‌ویژه کپی‌رایت، نرم‌افزارهای کامپیوتری است. سیستم پتنت نیز می‌تواند برای حفاظت از ابداعات و دستاوردهای فنی در حوزه برنامه‌های کامپیوتری، مورد استفاده قرار گیرد که در طی ۶۰ سال گذشته، تلاش‌های زیادی برای آن، توسط سیستم ثبت اختراع آمریکا انجام گرفته است. گرایش به استفاده اثربخش از سیستم پتنت برای محافظت از نرم‌افزارها، در سال‌های اخیر به اروپا نیز انتقال یافته است.

به‌طور کلی، یک پتنت می‌تواند حفاظت قوی‌تر و در عین حال پیچیده‌تری را در مقایسه با کپی‌رایت برای برنامه‌های کامپیوتری فراهم آورد؛ این مسئله، از آنجا ناشی می‌گردد که پتنت، نه‌تنها خروجی نمایشی نرم‌افزار را مورد حفاظت قرار می‌دهد، بلکه از ایده‌های ابتکاری و راه‌حل‌های مورد استفاده نرم‌افزاری نیز محافظت می‌نماید و نوعی انحصار موقتی، برای صاحب‌امتیاز پتنت ایجاد می‌کند. یکی از چالش‌های مجموعه قوانین عمومی ثبت اختراع برای محافظت از نرم‌افزارهای کامپیوتری، تناقض و ابهام در فرآیندهای اجرایی دفاتر ثبت اختراع است که نوعی عدم اطمینان حقوقی در این زمینه را موجب شده است.

از لحاظ تاریخی، نقش اصلی در توسعه و تکامل حفاظت از برنامه‌های کامپیوتری، در سیستم پتنت آمریکا رخ داده است. طبق ماده ۳۵ «U.S.C»- بخش ۱۰۱، هر فردی که بتواند به یک فرآیند جدید و کاربردی، دستگاه یا ترکیبی از برخی مواد، دست یابد، می‌تواند آن را به‌عنوان یک پتنت به ثبت برساند. تفسیر گسترده این بند قانونی، از سوی سیستم حقوقی آمریکا در ارتباط با برنامه‌های کامپیوتری، نقشی قابل‌توجه در بهبود فرآیند حفاظت از پتنت‌های نرم‌افزاری ایفاء نموده است.

یک واقعه بسیار مهم که به‌نوعی سرنوشت کنونی پتنت‌های نرم‌افزاری را رقم زده است، تصمیمات دادگاه عالی آمریکا از سال ۱۹۷۲ میلادی به این سو است که با تصویب دستورالعملی خاص از سوی «CAFC» در سال ۱۹۸۲ میلادی، به اوج خود رسید. در طی این سال‌ها، برخی از جدال‌های حقوقی گسترده نظیر «Gottschalk vs Benson» و «Diamond vs Diehr» و «State Street Bank & Trust vs Signature Financial Group» و بسیاری پرونده دیگر، توسط دادگاه‌های آمریکایی مورد بررسی قرار گرفته است و حکم‌های صادر شده در این پرونده‌های متنوع، توانسته است تا برخی محدودیت‌های اولیه در زمینه پتنت‌های نرم‌افزاری را از میان بردارد.

یکی از مشهورترین پرونده‌های حقوقی پتنت که اثرات بسیار گسترده‌ای بر پتنت‌های نرم‌افزاری و رویکرد سیستم پتنت به آن‌ها داشته است، پرونده حقوقی ملقب به آلیس «Alice V. CLS Bank» است. این دادگاه، با موضوع واجد شرایط بودن پتنت و تعیین این امر که آیا ادعاهای مطرح در مورد یک سرویس کامپیوتری سپرده‌گذاری الکترونیکی برای تسهیل معاملات مالی، شامل مفاهیم انتزاعی است یا خیر و آیا پتنت یادشده می‌تواند دارای اعتبار باشد، برگزار گردید. شرکت آلیس که چهار پتنت با موضوع روش‌های الکترونیکی و برنامه‌های کامپیوتری برای سیستم‌های مبادلات مالی به شماره‌های «۵۹۷۰۴۷۹»، «۶۹۱۲۵۱۰»، «۷۱۴۹۷۲۰» و «۷۷۲۵۳۷۵» داشت، مدعی شد که بانک «CLS» از سال ۲۰۰۲ میلادی، از فناوری مشابهی استفاده نموده و به همین دلیل، متهم به نقض پتنت است. در ادامه، در سال ۲۰۰۷ میلادی، «CLS Bank» علیه آلیس اقامه دعوی نمود و متقاضی رد اعتبار پتنت متعلق به آلیس شد. پس از کش‌وقوس‌های فراوان، در نهایت در سال ۲۰۱۴ میلادی، رأی دادگاه فدرال صادر شد. در رأی نهایی دادگاه، بر این نکته تصریح شده بود که یک ایده انتزاعی که به‌سادگی توسط یک کامپیوتر عمومی به اجرا در می‌آید، قابلیت تبدیل شدن به یک پتنت را ندارد. گفتنی است، در چهار سالی که از صدور رأی این پرونده گذشته است، نوآوری‌های نرم‌افزاری به طرز چشمگیری افزایش یافته است. بر این اساس، دادگاه‌های حقوقی آمریکا، متأثر از رأی دادگاه آلیس، بسیاری از پتنت‌های نرم‌افزاری را که عموماً از سوی باج‌گیران پتنت برای کسب درآمد مورد استفاده قرار می‌گرفتند، رد اعتبار نموده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دادگاه‌های منطقه‌ای و فدرال، بیش از ۴۰۰ مورد صدور رأی در مراحل اولیه دادرسی و یا تجدیدنظر مرتبط با دادگاه آلیس وجود دارد که ادعاهای پتنت را نامعتبر دانسته‌اند.

  

پتنت‌های نرم‌افزاری؛ ویژگی‌ها و چالش‌ها

حفاظت از نرم‌افزارهای کامپیوتری، یکی از چالش‌های اصلی حوزه ثبت اختراع محسوب می‌شود. نرم‌افزار ایجاد شده، ممکن است عمر بسیار کوتاهی داشته باشد، توصیف آن از منظر فنی، مطابق با دستورالعمل‌های سیستم پتنت کاری دشوار باشد و یا ممکن است در گستره‌ای بسیار وسیع قرار گیرد. علاوه بر این، می‌بایست به این نکته توجه داشت که نوآوری در صنایع مختلف، دارای کارکردهای کاملاً متمایزی است و سیستم پتنت به‌عنوان یک پذیرنده عام دستاوردهای نوآورانه، در مواجهه با این تفاوت‌های کارکردی، به‌ویژه در حوزه نرم‌افزار، با اصطکاک‌های چشمگیری مواجه می‌شود.

در ادامه با برخی از ویژگی‌های منحصر به فرد محصولات نرم‌افزاری آشنا خواهیم شد:

الف) چرخه‌های نوآوری بسیار کوتاه محصولات نرم‌افزاری

با مرور برخی از مهم‌ترین تحولات حوزه نرم‌افزار (به‌طور مثال، بسیاری از اپلیکیشن‌های دستگاه‌های تلفن همراه هوشمند)، می‌توان چنین نتیجه گرفت که عمر تجاری این محصولات، عموماً کوتاه و در حد چند سال است. در واقع، تغییر و تحولات نرم‌افزاری، از چنان رشد سریعی برخوردار هستند که سریعاً نوآوری‌های نسل قبل را منسوخ نموده و جایگزین آن می‌شوند و این روال به‌طور پیوسته ادامه دارد. این ویژگی را با نوآوری‌های موجود در محصولات مکانیکی که ممکن است عمر تجاری آن‌ها برای دهه‌های متمادی ادامه داشته باشد و یا نوآوری‌های دارویی که ارزش تجاری محصول در برخی موارد به‌طور نامحدود ادامه دارد، مقایسه نمایید. این دوره عمر کوتاه فناوری نرم‌افزاری، موجب می‌شود تا مدت‌زمان تجاری‌سازی محصول جدید، بسیار کوتاه‌تر از زمان لازم برای طی فرآیند ثبت درخواست و ارزیابی آن از سوی دفاتر ثبت اختراع باشد و به عبارت دیگر، تا زمانی که ارزیابان بتوانند در مورد قابلیت پتنت شدن نوآوری تصمیم بگیرند، احتمال منسوخ شدن آن وجود دارد.

ب) وجود آلترناتیوهای انگیزشی دیگر در کنار سیستم پتنت

قانون ثبت اختراع، عموماً مبتنی بر جنبه‌های سودآوری برای تمامی ذینفعان، اعم از مخترعین و شرکت‌های فناور و عموم جامعه متمرکز است که به‌طور خلاصه به «افزایش رفاه اجتماعی با ارائه یک پاداش اقتصادی، در قالب انحصار بازار به کارآفرینان» اشاره دارد. اصطلاح «Quid Pro Quo»، بیانگر آن است که: «جامعه به نوآوران یک حق انحصاری در بهره‌برداری از منافع نوآوری توسعه‌یافته می‌دهد که بسیار ارزشمند است و در مقابل، عوایدی نظیر ارتقاء نرخ سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه، افشای عمومی نتایج تحقیق و افزایش نرخ نوآوری را در پی خواهد داشت». در مورد نوآوری‌های نرم‌افزاری، تا حدی اوضاع متفاوت است؛ از یک‌سو، ترکیبی از اسرار تجاری و کپی‌رایت می‌تواند سطوح مناسبی از حفاظت را برای نوآوری به ارمغان آورد و از سوی دیگر، انحصار در بهره‌برداری و محدودیت در فعالیت‌های رقبا نیز، با ایجاد برخی ویژگی‌های محصول امکان‌پذیر است. همین عامل، موجب می‌شود تا انگیزه برای ثبت اختراع در مقایسه با صنایع و فناوری‌های دیگر، کمی متفاوت باشد. به تمامی موارد فوق، می‌بایست پارادایم نرم‌افزارهای منبع باز را نیز اضافه نمود که نمونه‌ای از نرم‌افزارهای عمومی، بدون هیچ‌گونه حفاظت از حقوق مالکیت فکری را نمایندگی می‌نماید.

ج) قابلیت توسعه نرم‌افزارها بر مبنای مفاهیم انتزاعی

نرم‌افزارها می‌توانند بر مبنای مفاهیم انتزاعی توسعه یابند؛ برای مثال، نرم‌افزاری را تصور نمایید که داده‌ها را جمع‌آوری نموده و پس از اعمال تغییراتی محدود بر روی آن‌ها، اقدام به نمایش خروجی می‌نماید. مشکل بزرگ در ثبت اختراع چنین نرم‌افزارهایی، ادعای مخترعین و توسعه‌دهندگان آن‌ها است؛ آن‌ها به‌جای آن‌که سطوح پایین‌تر؛ مانند اجرا و پیاده‌سازی یک مفهوم نوین بر روی داده‌های اطلاعاتی را مطرح نموده و خواستار محافظت برای آن شوند، محافظت در بالاترین سطح انتزاع (مثلاً انتقال داده‌ها در یک شبکه) را درخواست می‌نمایند. علاوه بر این، ارزیابی درخواست‌های ثبت پتنت توسط دفاتر ثبت اختراع و بررسی مجموعه دانش پیشین «Prior Art»، با دشواری فراوانی مواجه است و معمولاً هنگامی که یک تغییر فناورانه بزرگ پدید می‌آید و موجی از درخواست‌های ثبت اختراع محصولات نرم‌افزاری بر مبنای آن‌ها ارسال می‌شود، ارزیابان قادر به بررسی آثار قبلی نبوده و در نتیجه، برخی اختراعات بدون شایستگی لازم به ثبت می‌رسند.

د) ابهام در مرزهای نوآوری

توصیف دقیق اختراع و مشخص نمودن مرزهای دقیق نوآوری، از دیگر چالش‌های محصولات نرم‌افزاری است که در فرآیند دریافت حفاظت از طریق سیستم پتنت، با آن مواجه هستیم. از یک‌سو، صاحب پتنت می‌تواند با گسترده نمودن دامنه ادعاهای خود، از چالش‌های آتی در فضای رقابتی پیشگیری کند و از سوی دیگر، این دامنه وسیع از ادعاهای پتنت، ممکن است منجر به رد اعتبار آن شود.

ه) هزینه‌های بررسی پتنت‌های مرتبط

در تئوری، توسعه‌دهندگان محصول می‌توانند از پایگاه‌های داده، برای بررسی پتنت‌های قبلی و اطمینان از نو بودن ابداع خود استفاده نمایند. در عمل، در حوزه نرم‌افزار به دو دلیل عمده نمی‌توان از چنین رویکردی استفاده نمود: ۱) درک ادعاهای محدود و متمایز، برای پوشش تمامی تلاش‌های توسعه‌دهندگان نرم‌افزاری در قالب یک پتنت، کاری بسیار دشوار است و این امر، بر بررسی پتنت‌های قبلی نیز اثرگذار است. ۲) محصولات نرم‌افزاری می‌تواند از یک برنامه با کدهای چندخطی، تا میلیون‌ها خط کدنویسی را در بر گیرد. نتیجه این‌که، یک برنامه نرم‌افزاری به‌طور بالقوه ممکن است هزاران و یا ده‌ها هزار پتنت را در خود جای دهد و بررسی چنین دامنه وسیعی از اطلاعات، بسیار پرهزینه خواهد بود.

 

با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد معرفی شده برای پتنت‌های نرم‌افزاری، محدودیت‌هایی در استفاده از سیستم پتنت از سوی نوآوران و توسعه‌دهندگان محصولات نرم‌افزاری و نیز دفاتر ثبت اختراع، برای ارزیابی درخواست‌های ارسالی در این حوزه پدید آمده است. اگر از دیدگاه کلان به این موضوع بنگریم، دو مانع ساختاری و ویژه را می‌توان به‌عنوان چالش‌های اصلی پتنت‌های نرم‌افزاری شناسایی نمود که به ترتیب عبارتند از: «چگونگی تعریف نرم‌افزار» و «تعیین مؤسسات نظارتی و قانونی برای اجرا و پیاده‌سازی هر گونه قوانین جایگزین».

اولین پرسشی که به ذهن خطور می‌نماید، این است که آیا نرم‌افزار را می‌توان تعریف کرد؟ در سطور پیشین، نرم‌افزار را به‌عنوان نوعی جمع‌آوری، دستکاری و نمایش داده‌ها تعریف کردیم. ولی آیا می‌توان این تعریف را کمی دقیق‌تر بیان نمود، به‌طوری که مفهوم متفاوتی ذیل قانون پتنت پیدا نماید؟ لایحه «SHIELD Act» که به تازگی تصویب شده پتنت نرم‌افزاری را به این صورت تعریف می‌نماید: «یک پتنت که موارد زیر را پوشش می‌دهد: الف) هر فرآیندی که در کامپیوتر می‌تواند اجرا شود، صرف‌نظر از آن‌که قید "کامپیوتر" به‌طور خاص در پتنت آمده باشد یا خیر؛ ب) هر سیستم کامپیوتری که برای انجام فرآیند تشریح شده در قسمت "الف" برنامه‌ریزی شده باشد». این تعریف، با ابهامات فراوانی همراه است؛ اصطلاح "کامپیوتر"، یک مرز طبیعی و مشخص ندارد و تقریباً می‌تواند هر نوع دستگاه الکترونیکی را پوشش دهد. "فرآیند" نیز مبهم بوده و با افزودن "می‌تواند اجرا شود" نیز به ابهام آن افزوده است.

برخی از صاحب‌نظران معتقدند که تدوین مجموعه‌ای از قوانین ویژه برای پتنت‌های نرم‌افزاری و ارائه تعاریف مجزا برای آن، ممکن است برخی نگرانی‌های دیگر نیز به دنبال داشته باشد. هرگونه تدوین قوانین خاص که همگنی موجود در فرآیند حفاظت از فعالیت‌های نوآورانه را در معاهدات بین‌المللی کاهش دهد، می‌تواند نقض چنین معاهداتی را در پی داشته باشد. مانع کلیدی دیگر، به تعیین نهاد یا نهادهایی باز می‌گردد که می‌توانند مشکلات پیش آمده را رفع و رجوع نمایند. این‌که تصمیم گرفته شود که صرفاً پتنت‌های نرم‌افزاری را در نظر گرفته و قوانین اصلاحی برای آن مصوب کنیم و یا این‌که مجموعه پتنت‌ها در تمامی حوزه‌ها دارای یکپارچگی در قوانین داشته باشند، می‌تواند بر عهده گزینه‌هایی همچون کنگره، دادگاه‌ها، دفاتر ثبت اختراع «PTO» و نیز رویکردهای خودتنظیمی بازار قرار گیرد. هر یک از این گزینه‌ها، دارای محدودیت‌هایی هستند و نمی‌توان آن‌ها را به تنهایی به‌عنوان یک نهاد صاحب صلاحیت دانست. برای مثال، دادگاه‌ها را در نظر بگیرید؛ اساتید حقوق و وکلای فعال در حوزه ثبت اختراع، بر این اعتقادند که دادگاه‌ها، بهترین نهاد برای تصمیم‌گیری پیرامون اصلاحات و پیاده‌سازی آن‌ها در مواقع اضطراری هستند. با این حال، دادگاه و قضات از یک‌سو در چهارچوب دستورالعمل‌ها و قوانین مصوب کنگره عمل نموده و از سوی دیگر، اختلافات حقوقی موجود در پرونده را مد نظر قرار می‌دهند و نه مسائل اجتماعی گسترده‌تر؛ به همین دلیل، آموزش قضات برای در نظر گرفتن نگرانی‌های اجتماعی تا حدی دشوار است.

 

ابهام در پتنت‌های نرم‌افزاری؛ چه باید کرد؟

چالش‌ها و محدودیت‌های سیستم پتنت در حوزه نرم‌افزار، بر همگان واضح است؛ نکته در این جا است که اغلب مباحث، به سمت این پارادایم دوقطبی و سیاه و سفید معطوف می‌شود که «آیا پتنت‌های نرم‌افزاری برای جامعه خوب است یا بد؟». همین عامل موجب شده است تا بسیاری از صاحب‌نظران، از ارائه پاسخ مستقیم در این زمینه گریزان باشند. در مقابل، بسیاری از متخصصین، فارغ از خوب یا بد بودن پتنت‌های نرم‌افزاری، راهکارهای متنوع و کاربردی در پشتیبانی از مشکلات این دسته از پتنت‌ها ارائه می‌نمایند. برای مثال، پروفسور «مارک لملی» از دانشگاه استنفورد، معتقد است که بسیاری از پتنت‌های نرم‌افزاری به‌جای راهی خاص برای اجرا و پیاده‌سازی یک تابع عملکرد خاص (راه‌حل نوآورانه برای یک مشکل)، بر ادعاهای کارکردی که اساساً مشکلی است که باید حل شود، متمرکز هستند. وی بر این نکته تأکید دارد که باید اختراعات را بر مبنای روش‌های دستیابی به یک عملکرد خاص و نه ادعاهای کارکردی در حوزه نرم‌افزار ارزیابی نماییم. در این پیشنهاد خاص، دفاتر ثبت اختراع می‌توانند بدون تغییر در قوانین و صرفاً از طریق اعمال برخی تغییرات در نحوه اجرای آن‌ها، بلافاصله اجرایی سازند.

با توجه به این‌که جامعه مدرن امروز به‌شدت بر فناوری‌های کامپیوتری متکی است، فراهم‌سازی بستری مناسب برای توسعه نوآوری‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در کنار یکدیگر بسیار ضروری است. بر این اساس، پنج پیشنهاد کلیدی «WIPO» که می‌بایست در هنگام حفاظت از حقوق پتنت‌های نرم‌افزاری مورد توجه قرار گیرند، به شرح زیر است:

 

۱. آیا واقعاً به ثبت پتنت برای اختراع نرم‌افزاری خود نیاز دارید؟ قبل از آماده‌سازی درخواست خود، دو بار فکر کنید.

در بسیاری از کشورها، برنامه‌های کامپیوتری توسط کپی‌رایت مورد حفاظت قرار می‌گیرند. مزیت عمده کپی‌رایت، در سادگی آن است، چراکه مستلزم هیچ‌گونه اقدام پیچیده‌ای، مانند ورود به فرآیند ثبت نیست. به عبارت دیگر، حفاظت از طریق کپی‌رایت، در مقیاس بین‌المللی خودکار بوده و علاوه بر آن، مالک حق کپی‌رایت، از یک دوره نسبتاً طولانی حفاظت (۵۰ سال و در برخی کشورها نیز ۷۰ سال) برخوردار می‌شود. در مقابل، حفاظت از طریق سیستم پتنت، بنا به منطقه جغرافیایی مد نظر و نیز شرایط و قوانین خاص کشورها و با ثبت درخواست قابل انجام است. بایستی شروط اولیه‌ای برای قابلیت پتنت شدن یک اختراع وجود داشته باشد و علاوه بر آن، اختراع از طریق افشای اطلاعات در اختیار عموم مردم قرار خواهد گرفت. این الزامات، می‌توانند از لحاظ قانونی و فنی بسیار پیچیده باشند و انطباق با آن‌ها در اغلب موارد، نیاز به یک متخصص (وکیل حقوقی ثبت اختراع) دارد. همچنین در مقایسه با حفاظت از کپی‌رایت، مدت حفاظت نیز بسیار کوتاه‌تر است و در اغلب کشورها برابر 20 سال از تاریخ درخواست خواهد بود.

با این تفاصیل، این پرسش پیش می‌آید که چرا بسیاری از مردم، به دنبال پتنت کردن اختراعات نرم‌افزاری خود هستند. پاسخ‌ها می‌تواند بسیار متنوع باشد، با این حال، یکی از قوی‌ترین دلایل این است که حفاظت از طریق کپی‌رایت، تنها به بیان ظاهر و خروجی نمایشی محصول می‌پردازد و کاری به ایده‌ها، رویه‌ها، روش‌های عملیاتی و مفاهیم ریاضی مستتر در آن ندارد، در حالی‌که این موارد، به‌نوعی اساس و بنیان ارزش تجاری یک محصول نرم‌افزاری را تشکیل می‌دهند.

در مجموع، شما به‌عنوان یک مخترع می‌بایست به‌تمامی این فاکتورهای کلیدی، شامل الزامات پیچیده برای گرنت پتنت، هزینه‌های مرتبط با این فرآیند، ویژگی‌های خاص محصول و انتخاب بهترین روش محافظت دقت نموده و در نهایت، تصمیم به استفاده از سیستم پتنت و یا انتخاب یک جایگزین برای آن (محرمانگی، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و ...) بگیرید.

 

۲. آیا می‌خواهید از خود در برابر رقبا محافظت کنید؟ بخش محوری نوآوری خود را بشناسید.

بسته به نحوه استفاده از نرم‌افزار و چگونگی ارتباط آن با طیفی از سخت‌افزارهای مرتبط، آنچه می‌خواهید از بهره‌برداری‌های رقبا مصون باشد، می‌بایست شناسایی شود. این بخش محوری که می‌تواند یک سیستم، یک الگوریتم، یک فرآیند تحلیل یا پردازش، شبکه‌ای از داده‌ها و یا حتی یک سیستم بزرگ نرم‌افزاری باشد، می‌تواند به شما در ارزیابی هزینه و منفعت‌ فعالیت‌های ثبت اختراع کمک نماید. بدیهی است، حفاظت از قابلیت‌های محوری بنگاه که بخش عمده مزیت‌های رقابتی پایدار آن را تشکیل می‌دهند، از مهم‌ترین اولویت‌های حفاظت از طریق سیستم پتنت ولو با صرف هزینه و زمان قابل ‌توجه محسوب می‌شود.

 

۳. آیا نوآوری شما قابل ثبت است؟ تمامی انواع نوآوری‌های نرم‌افزاری، قابلیت ثبت به‌عنوان یک پتنت را ندارند.

برای پتنت شدن یک اختراع، می‌بایست چند معیار مهم برآورده شود که از مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان به پنج الزام «قابلیت ثبت از نظر موضوعی»، «کاربرد صنعتی»، «تازگی»، «گام ابتکاری» و «افشای اختراع بر مبنای برخی دستورالعمل‌های خاص» اشاره نمود. در مورد اختراعات نرم‌افزاری، موضوع با قابلیت ثبت و گام ابتکاری، بسیار مهم و حساس است. با توجه به این‌که هر قانون ملی در این مورد که چه موضوعاتی قابلیت ثبت دارند، پاسخی متفاوت می‌دهد، پیچیدگی‌ها در موضوعی مانند نرم‌افزار بسیار بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، الزام گام ابتکاری، منوط به رصد کامل و دقیق دانش پیشین است که در بخش‌های قبل، در خصوص دشواری این امر در حوزه پتنت‌های نرم‌افزاری به تفصیل بحث گردید.

 

۴. آیا نوآوری را در کشوری دیگر می‌خواهید به ثبت برسانید؟ الزامات پتنت شدن در تمامی کشورها یکسان نیست.

برای درک بهتر این موضوع، بهتر است نوع رویکرد دفاتر ثبت اختراع به پتنت‌های نرم‌افزاری را بررسی نماییم. در حالی‌که کنوانسیون پتنت اروپا «EPC»، پتنت‌های کامپیوتری و نیز روش‌های کسب‌وکار را به کلی از موضوعات با قابلیت پتنت شدن حذف می‌نماید، در آمریکا هیچ‌گونه محدودیتی در این زمینه برقرار نیست. (بنا بر قوانین ثبت اختراع آمریکا، تنها سه دسته قوانین طبیعی، پدیده‌های طبیعی و ایده‌های انتزاعی قابلیت پتنت شدن را ندارند.)

 

۵. از یک متخصص مالکیت فکری آشنا با قوانین ملی برای ثبت اختراع خود کمک بگیرید.

یکی از نکات کلیدی در تهیه پیش‌نویس ارسالی برای ثبت پتنت‌های نرم‌افزاری، انتخاب دامنه ادعاها است. ادعاهای متناسب می‌تواند از رد درخواست جلوگیری نماید که این کار، با مشورت و راهنمایی یک متخصص حوزه مالکیت فکری و تلفیق آن با مهارت‌های فنی شما به‌عنوان توسعه‌دهنده نرم‌افزار، می‌تواند راهگشا باشد.

 

آیا این مطلب برای شما مفید بوده است؟ بلی خیر