مقدمه
اختراعی را در نظر بگیرید که موضوع آن، واجد شرایط برای ثبت در سیستم پتنت و دریافت حقوق انحصاری برای مخترع یا صاحب‌امتیاز پتنت باشد. پرسش این است که آیا همین الزام به تنهایی، برای واجد شرایط شدن اختراع و ثبت آن در سیستم پتنت، کافی است؟ در پاسخ باید گفت که الزامات دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله، می‌توان به الزام کاربرد صنعتی، غیربدیهی بودن و تازگی نیز اشاره نمود. در این مطلب، سعی می‌گردد تا الزام تازگی یا نوآوری که آن را اصطلاحاً «Novelty» می‌نامیم، را مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار دهیم.
الزام تازگی یا نوآوری چیست؟
یکی از الزامات بسیار کلیدی برای ثبت اختراع، الزام تازگی و نوظهور بودن اختراع است. جدید بودن، یعنی اختراع مطرح‌شده، در بدنه علم و دانش موجود، در رشته فنی مورد نظر، وجود نداشته باشد. به زبان ساده، نوآوری یا تازگی، به معنی عدم وجود آن در دانش پیشین است. در تفسیر آن، گفته می‌شود که جنبه‌های یک درخواست ثبت اختراع، نباید در هیچ نوعی از دانش بشری، اعم از مقاله، پتنت، کتاب، محصول و حتی یک دانش عمومی در یک منطقه جغرافیایی، آمده باشد.
در واقع، برای اینکه یک ایده، به صورت اختراع در آید، لازم است که حداقل یک بخش مهم مربوط به فناوری ارائه شده در آن، به صورت کامل نو و جدید باشد. در این خصوص، لازم است که هیچ شهودی مبنی بر ارائه این ایده تا پیش از ارائه درخواست ثبت پتنت، وجود نداشته باشد و یا برای هدف مشابهی، مورد استفاده قرار نگرفته باشد. با این وجود، لازم نیست که تمام فناوری ارائه شده، نو و تازه باشد و یک ایده، ممکن است با ترکیب چند فناوری موجود، با روشی تازه و یا استفاده از آن در روشی نو، به عنوان یک اختراع مورد تأیید قرار گیرد. در حقیقت، یک اختراع، دارای الزام تازگی و نوظهور بودن است، اگر بخشی از دانش پیشین نبوده، به صورت‌های شفاهی و یا نوشته شده و کتبی، در دسترس عموم قرار نداشته، مورد استفاده آن‌ها نباشد و یا به هر روش دیگر، پیش از تکمیل درخواست ثبت اختراع، در دسترس نباشد.
بر اساس قانون ثبت اختراع آمریکا، اختراع ارائه شده، در صورتی‌که شامل یکی از موارد زیر باشد، قابلیت پتنت شدن را دارا نخواهد بود:
- پیش‌تر به‌عنوان پتنت ارائه شده باشد؛
- پیش‌تر در جایی به صورت چاپی منتشر شده باشد؛
- پیش‌تر مورد استفاده عمومی بوده و یا در حال فروش باشد؛
- پیش از تاریخ تکمیل درخواست، در اختیار عموم قرار گرفته باشد (برای مثال، از طریق ارائه شفاهی در یک جلسه علمی، یک سخنرانی یا نطق، معرفی در یک نمایش تجاری، ارائه در یک گفتگوی رادیویی، کلیپی در یوتیوب یا ارائه در یک وب‌سایت یا فضای آنلاین دیگر)؛
- پیش‌تر توسط مخترعین دیگری برای ثبت آن اقدام شده باشد؛
برای درک بهتر این موضوع، باید به مفهوم پیش‌بینی‌پذیری «Anticipation» اشاره نمود که بنا بر قانون ثبت اختراع آمریکا، زمانی که عملکرد، توصیفات و سازمان‌دهی یک ادعا، طبق دانش پیشین، قابل پیش‌بینی باشد و در واقع، ادعای ارائه شده، دلالت بر شیوه‌ای موجود در دانش پیشین دارد، اختراع دارای الزام تازگی و جدید بودن نیست. برای مثال، فناوری یا یک راهکار فنی که به صورت یک مقاله در ژورنال‌های علمی به چاپ رسیده است، یا دستاورد فناورانه‌ای که در یک کنفرانس صنعتی معرفی شده است، نمی‌تواند قابلیت ثبت در سیستم پتنت را داشته باشد. به‌طور مشابه، اگر ادعاهای موجود در درخواست ثبت اختراع، به نحوی موجب نقض یک پتنت گرنت شده باشد، الزام تازگی و جدید بودن را با موفقیت پشت سر نخواهد گذاشت.
لازم به ذکر است که بر خلاف تصور عموم، الزام نوآوری، مهم‌ترین شرط برای تأیید یک اختراع نیست، چراکه تقریباً در هر تقاضانامه اختراع، حداقل یک جنبه کوچک آن، دارای نوآوری است. در این خصوص، می‌توان به مثال‌های زیر اشاره نمود:
- به‌کارگیری روشی مرسوم در تولید مواد شیمیایی، برای تولید ماده‌ای که تاکنون با این روش تولید نشده است؛
- استفاده از یک یا چند پیش‌ماده، برای تولید ماده‌ای که قبلاً برای تولید آن، از سایر انواع پیش‌ماده استفاده شده است؛
- استفاده از یک روش یا مکانیسم مکانیکی متفاوت، برای باز یا بسته شدن یا جمع نمودن جزئی از یک دستگاه؛
- تولید یک داروی شناخته‌شده، به فرم‌های دیگر شناخته‌شده، مانند لپیوزومال.
در تمامی مثال‌های بالا، بخشی از اختراع دارای نوآوری است. به معنی اینکه در هیچ مرجعی، عیناً این کار انجام نشده یا این ویژگی ذکر نشده است. بنابراین، بایستی در نظر داشت که اگر در گزارش ذکر می‌گردد که بخش یا بخش‌هایی از یک اختراع، دارای نوآوری است، اصلاً به معنی قابل پتنت‌شدن آن نبوده و فقط به معنی عدم وجود عینی این بخش، در دانش پیشین است. برای بررسی نوآوری تقاضانامه و سپس ارزیابی گام ابتکاری آن، ارزیابان، با در نظر گرفتن موارد حقوقی و همچنین بر اساس سؤالات اساسی ذیل، تقاضانامه اختراع را تجزیه‌وتحلیل می‌نمایند:
- این تقاضانامه اختراع، به چه نتایجی ختم می‌شود یا چه کار کرده است؟
- چه مشکلی را حل نموده است؟
- چگونه این مشکل را حل نموده است؟
- از چه چیزی ساخته شده است؟
به عبارت دیگر، پس از تجزیه محتوایی تقاضانامه و تعیین جنبه‌ها و ویژگی‌های آن، هر یک از این جنبه‌ها به‌صورت مجزا، ترکیب دو یا چند مورد از آن‌ها و همچنین کلیت تقاضانامه (ترکیب تمامی این جنبه‌ها)، بر اساس دانش پیشین مورد ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا هر یک از این جنبه‌ها در یک مرجع واحد از دانش پیشین وجود دارد؟ آیا ترکیب دو یا چند مورد از این جنبه‌ها، در یک مرجع واحد از دانش پیشین، قبلاً گزارش شده است؟ همچنین، آیا کلیت تقاضانامه، یا ترکیب تمام این جنبه‌ها، در یک مرجع واحد از دانش پیشین قبلاً افشا شده است؟ در صورت منفی بودن پاسخ هر کدام از این سؤالات، جنبه‌ها و یا ترکیب جنبه‌هایی از تقاضانامه، به‌عنوان نوآوری آن لحاظ می‌گردد. اما لازم است نوآوری‌های مذکور، از لحاظ گام ابتکاری نیز به‌صورت دقیق تحلیل گردد.
در واقع، به کمک الزام نو بودن، نظام ثبت اختراع به دنبال این هدف است که از پتنت شدن آنچه پیش‌تر، افراد آزادانه از آن استفاده می‌نمودند، جلوگیری به عمل آورد. به عنوان مثال، "چرخ" بخشی از دانش پیشین است که همگان می توانند آزادانه از آن بهره‌مند شوند، لذا نمی‌توان برای پتنت نمودن آن اقدام نمود.
در پایان، لازم است به این نکته تأکید شود که در ارزیابی الزام نوآوری (و سایر الزامات پتنت)، بررسی جهانی مدنظر است. یعنی زمانی که از نوآوری یک اختراع صحبت می‌شود، منظور در نظر گرفتن تمام اختراعات و دستاوردهای موجود در جهان است. به‌طور مثال، اگر فناوری یا محصولی پیش‌تر در ایران وجود نداشته، ولی در کشوری مانند هند موجود بوده است، به معنی نو بودن آن در ایران نخواهد بود، هر چند که هدف نهایی، فقط ثبت در ایران باشد.
الزام تازگی و مهلت ارفاقی
بنا بر آنچه ذکر گردید، باید در نظر داشت که هرگونه افشای اختراع تا قبل از ثبت درخواست آن، مصداق از بین بردن نوآوری است و باعث رد درخواست می‌گردد. البته در برخی دفاتر، از جمله ایالات متحده آمریکا (۱۲ ماه)، اروپا (۶ ماه)، ایران (۶ ماه) و ...، قانونی به نام مهلت ارفاقی وجود داشته که در صورت افشای اختراع توسط خود مخترع (به طور مثال رونمایی از محصول، چاپ مقاله و ...)، شانس ثبت اختراع، تا مدت زمان شش ماه الی یک سال پس از افشای آن (بسته به قانون هر کشور)، برای آن‌ها محفوظ می‌ماند.
در تاریخ ۱۶ مارس سال ۲۰۱۳ میلادی، قوانین ثبت اختراع آمریکا، با تغییراتی همراه بود که بنا بر آن، نوعی تغییر رویکرد از اولویت در اختراع «First to Invent-FTI » به اولویت در ثبت «First to File-FTF» را به همراه داشت. بنا بر این تغییرات، یک اختراع برای آن‌که الزام تازگی و جدید بودن را داشته باشد، پیش از آن‌که افشا شود، می‌بایست به‌عنوان یک پرونده ثبت اختراع به ثبت برسد. همچنین، مخترعینی که امیدوار به استفاده از دوره مهلت ارفاقی هستند، می‌توانند با وجود افشای اختراع، سریعاً نسبت به ثبت درخواست خود اقدام نمایند. این بازه ارفاقی یک ساله، با شرطی است که افشا، توسط خود مخترع، همکاران وی و یا کسی که اختیار آن را به دست گرفته است، انجام گرفته باشد. بر اساس قانون جدید:
۱. اگر اختراعی پیش از ۱۲ ماه قبل از ثبت درخواست، در پتنت دیگری در هر نقطه از جهان، توصیف شده باشد، مصداق دانش پیشین بوده و نمی‌تواند واجد شرایط برای الزام تازگی باشد.
۲. اگر اختراعی پیش از ۱۲ ماه قبل از ثبت درخواست، در یک نشریه چاپ‌شده در هر نقطه از جهان، توصیف شده باشد، مصداق دانش پیشین بوده و نمی‌تواند واجد شرایط برای الزام تازگی باشد.
۳. اگر اختراعی پیش از ۱۲ ماه قبل از ثبت درخواست، به‌عنوان یک دانش عمومی در آمریکا شناخته شده باشد (لزوماً پتنت نشده باشد و یا در یک نشریه چاپی انتشار نیافته باشد)، مصداق دانش پیشین بوده و نمی‌تواند واجد شرایط برای الزام تازگی باشد.
۴. اگر دستگاه، ماشین یا یک ترکیب خاص، پیش از ۱۲ ماه از ثبت درخواست، برای فروش در آمریکا ارائه شده باشد، مصداق دانش پیشین بوده و نمی‌تواند واجد شرایط برای الزام تازگی باشد.
در تمامی بندهای چهارگانه فوق، باز هم دانش پیشین است که می‌تواند موجب رد درخواست به دلیل الزام تازگی شود، با این تفاوت که دیگر، جدید بودن اختراع مهم نیست، بلکه جدید بودن تاریخ ثبت درخواست مهم خواهد بود. برای شفاف‌سازی بیشتر این مسئله، می‌توان مثال زیر را در نظر گرفت:
یک کارمند شرکت «A»، در فروردین‌ماه، در حال تکمیل یک اختراع و تلاش برای عملی‌سازی آن بوده و در مردادماه، اقدام به ثبت پتنت مربوطه می‌نماید. حال در نظر بگیرید که یک کارمند شرکت «B»، به صورت مستقل، در خردادماه در حال پیاده‌سازی چنین اختراعی است و در تیرماه، اقدام به ثبت آن می‌نماید. حال چه کسی مالک پتنت است؟
بر اساس قانونی پیشین «America Invents Act-AIA»، یعنی بر اساس سیستم «FTI»، شرکت «A»، صاحب امتیاز پتنت است، چراکه کارمند آن، دارای اولویت در اختراع است؛ با این حال، بر اساس قانون جدید، شرایط کمی پیچیده‌تر است:
- در صورتی که شرکت «A»، تا پیش از مردادماه که تاریخ ثبت اختراع است، هیچ افشاسازی محتوایی در مورد اختراع خود نداشته باشد، در این شرایط، شرکت «B»، با در نظر گرفتن اولویت در ثبت، می‌تواند به‌عنوان صاحب امتیاز پتنت شناخته شود.
- در صورتی که شرکت «A»، افشاسازی اختراع را با شرح جزییات، پیش از افشا و یا ثبت توسط شرکت «B»، انجام داده باشد، تحت چنین شرایطی، شرکت «A»، می تواند به عنوان صاحب امتیاز پتنت باشد، حتی اگر شرکت «B»، زودتر نسبت به ثبت اختراع، اقدام نموده باشد.
