مقدمه
با تغییر فضای کسب‌وکار و انتقال از اقتصاد مبتنی بر صنعت، به اقتصاد دانش‌بنیان، مالکیت فکری به یک زیرساخت کلیدی و مهم برای رشد و توسعه کشورها بدل گردیده است. امروزه، بسیاری از شرکت‌ها، از سیستم‌های مالکیت فکری، به صورتی گسترده و با اهداف متفاوت، اعم از حفاظت از دارایی‌های فکری، درآمدزایی، جذب سرمایه و افزایش شهرت و اعتبار فناورانه خود، استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، جهانی‌سازی، یکی از مهم‌ترین روندهای تغییرات در دنیای امروز به شمار می‌رود که با پیشرفت‌های خیره‌کننده در حوزه فناوری‌های ارتباطی، به شدت تسریع شده است. بدیهی است که در چنین فضایی، همکاری‌های بین‌المللی در حوزه مالکیت فکری، امری الزام‌آور بوده و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف، در پی توسعه پیمان‌ها و توافقنامه‌های بین‌المللی در زمینه مالکیت فکری هستند. یکی از توافقات بین‌المللی مشهور در این حوزه، کنوانسیون پاریس است که در سال ۱۸۸۳ میلادی، با هدف حمایت از مالکیت صنعتی، آغاز بکار نمود. در این مقاله، سعی خواهد شد تا مروری اجمالی بر سیر شکل‌گیری و توسعه و برخی از مهم‌ترین مفاد مندرج در کنوانسیون پاریس داشته باشیم.
کنوانسیون پاریس چیست؟
کنوانسیون پاریس یا به عبارت دقیق‌تر، کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی «Paris Convention for the Protection of Industrial Property»، در تاریخ ۲۱ مارس سال ۱۸۸۳ میلادی، در شهر پاریس به امضاء رسیده است. این معاهده که از کلیدی‌ترین توافقنامه‌های بین‌المللی در حوزه مالکیت فکری به شمار می‌رود، ناظر بر «مالکیت صنعتی» در مفهوم گسترده آن است و گستره وسیعی از موضوعات، شامل پتنت، علائم و نشان‌های تجاری، طراحی‌های صنعتی، یوتیلیتی مدل‌ها، اسامی تجاری، نشان‌های جغرافیایی (نشانه‌ها و اسامی مبدأ) و جلوگیری از رقابت غیرمنصفانه را در بر می‌گیرد.
مقررات و دستورالعمل‌های اصلی کنوانسیون پاریس، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. موضوعات ملی «National Treatment»؛
۲. حق اولویت «Right of Priority»؛
۳. قوانین مشترک «Common Rules»؛
طبق مقررات مربوط به حوزه ملی، هر یک از کشورهای متعهد، می‌بایست همان حفاظت‌هایی که از اتباع خود در مورد هر یک از حقوق مالکیت فکری ذیل کنوانسیون به عمل می‌آورند، بدون هیچ‌گونه کم و کاست، به اتباع دیگر کشورهای عضو نیز تخصیص دهند. حق اولویت نیز، به موضوع پتنت (و یوتیلیتی مدل‌ها)، نشان‌ها و طراحی‌های صنعتی اشاره دارد که متقاضی می‌تواند به ترتیب، در مهلت‌های ۱۲ و ۶ ماهه، برای ثبت درخواست «پتنت و یوتیلیتی مدل‌ها» و یا «علائم تجاری و طراحی‌های صنعتی» در یک کشور دیگر عضو کنوانسیون، اقدام نماید.
در موضوع حفاظت از اختراعات و دستاوردهای فنی، کنوانسیون پاریس به مخترعین اجازه می‌دهد تا یک اختراع که در کشوری خاص به ثبت رسیده است را طی یک بازه زمانی ۱۲ ماهه، در کشورهای دیگر نیز به ثبت برسانند. این مهلت ۱۲ ماهه، از تاریخ ثبت درخواست در کشور مبدأ که به آن اصطلاحاً «تاریخ حق تقدم» می‌گویند، آغاز می‌گردد و در خلال این مدت، مخترع می‌تواند درخواست‌های ثبت اختراع خود را به دیگر دفاتر ملی پتنت در کشورهای مدنظر خود که عضو کنوانسیون پاریس هستند، ارسال نماید.
کنوانسیون پاریس، برخی قواعد و رویه‌های مشترک را در مورد موضوعات مالکیت صنعتی، لازم‌الاجرا نموده است که تمامی کشورهای عضو، می‌بایست نسبت به رعایت آن‌ها اقدام نمایند. مهم‌ترین این قواعد، به شرح زیر است:
۱. اختراعات: گواهی ثبت اختراع اعطا شده در کشورهای مختلف عضـو کنوانسـیون، مستقل از یکدیگر تلقی می‌شوند. این امر، بدین معنا است که اعطای گواهی ثبت اختراع در یـک کشور، به معنای الزام دیگر کشورها به اعطای گواهی نخواهد بود و رد یا لغو یک درخواست ثبت پتنت در یک کشور، به دلیل رد آن در کشوری دیگر، مجاز نیست. علاوه بر این، فروش یک محصول تحت حفاظت (محصول مبتنی بر یک اختراع یا فناوری پتنت شده) که با برخی موانع و محدودیت‌های ناشی از قوانین داخلی در یک کشور خاص مواجه است، نمی‌تواند دلیلی برای رد اعتبار در کشورهای دیگر باشد.
۲. علائم و نشان‌های تجاری: کنوانسیون پاریس، هیچ‌گونه مقرراتی در زمینه شرایط ارائه درخواست و ثبـت علائم تجاری نداشته و موارد مذکور، صرفاً در قوانین داخلی کشورها پیش‌بینی خواهند شد. بر این اساس، ثبت یک نشان تجاری در یک کشور عضو کنوانسیون و ارزیابی درخواست فوق، مستقل از ثبت احتمالی آن در کشورهای دیگر خواهد بود. بدیهی است که رد درخواست، ابطال و یا انقضای مدت حمایت از نشان‌های تجاری در یک کشور، تأثیری بر اعتبار ثبت در سایر کشورهای عضو ندارد.
۳. طرح‌های صنعتی: در موضوع طرح‌های صنعتی، کنوانسیون پاریس مقرر می‌دارد که این طرح‌ها، می‌بایست در هر یک از کشورهای عضو، مورد حمایت قرار گیرند و نمی‌توان با این توجیه که محصول مبتنی بر طرح صنعتی مورد حفاظت در کشور مورد نظر تولید نشده است، از حمایت از آن، خودداری نمود.
از لحاظ تشکیلاتی، کنوانسیون پاریس، دارای یک مجمع و یـک کمیته اجرایی است و تمامی دولت‌هایی که سطح حداقلی از مقررات اجرایی توافق اسـتکهلم (۱۹۶۷ میلادی) را پذیرفته باشند، می‌توانند عضوی از مجمع باشند. (کشور سوئیس یک استثناء محسوب می‌شود که همواره در کمیته اجرایی عضویت دارد و سایر اعضـای مجمع را کشـورهای عضـو کنوانسیون بر می‌گزینند.)
گفتنی است، ایران برای نخستین بار، در سال ۱۳۳۷ (قانون مصوب ۱۴ اسفند سال ۱۳۳۷)، به این کنوانسیون ملحق گردید و در ادامه، در آذرماه سال ۱۳۷۷، الحاق دولت ایران به آخرین اصلاحات این کنوانسیون نیز رسمی گشت.
تغییر و تکامل کنوانسیون پاریس
از زمان انعقاد کنوانسیون پاریس در سال ۱۸۸۳ میلادی، مواد و بندهای این توافق، بارها مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفته است که از آن جمله، می‌توان به اجلاس بروکسل (۱۴ دسامبر ۱۹۰۰)، واشنگتن (۲ ژوئن ۱۹۱۱)، لاهه (۶ نوامبر ۱۹۲۵)، لندن (۲ ژوئن ۱۹۳۴)، لیسبون (۳۱ اکتبر ۱۹۵۸) و استکهلم (۲۸ سپتامبر ۱۹۷۹)، اشاره نمود.
یکی از مهم‌ترین اصلاحات انجام گرفته در قوانین و دستورالعمل‌های کنوانسیون پاریس، مجموعه تغییرات نشست استکهلم است که در سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۹ میلادی، صورت پذیرفت. به موجب این ویرایش جدید که دولت ایران نیز در تاریخ بیست و هفتم آبان ماه سال ۱۳۷۷ به آن پیوسته است، اصلاحات صورت گرفته، از تاریخ سوم ژوئن سال ۱۹۸۴ میلادی، لازم‌الاجرا گردید.
