مقدمه
علائم تجاری، یکی دیگر از موارد تحت پوشش نظام مالکیت فکری و از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی است. یک علامت تجاری یا «Trademark»، نشانهای متمایزکننده برای محصولات یا خدماتی مشخص است که از سوی فرد، گروه یا شرکت خاصی تولید و عرضه شده و اجازه می‌دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از سایر کالاها و خدمات موجود در بازار، تشخیص دهند.
با توسعه روزافزون محصولات و خدمات در سطح جهانی و افزایش رقابت‌ها، ثبت علائم تجاری که می‌تواند یک کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل، رسم و یا ترکیبی از آن‌ها باشد، به شدت مورد استقبال قرار گرفته است. جالب است که حتی در برخی از کشورها، علائم سه‌بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشانهای قابل‌استشمام (بوها) نیز، قابلیت ثبت به‌عنوان یک نشان تجاری را دارند.
توافقنامه بین‌المللی مرتبط با نشانهای تجاری، موافقت‌نامه مادرید است که اندکی پس از شکل‌گیری کنوانسیون پاریس، آغاز به کار نمود. در این مقاله، مروری اجمالی بر سیر شکل‌گیری، توسعه و برخی از مهم‌ترین مفاد مندرج در موافقت‌نامه مادرید خواهیم داشت.
موافقت‌نامه مادرید
دقت در کنوانسیون پاریس و موارد مرتبط با حفاظت از نشانهای تجاری در مفاد این کنوانسیون، نشان می‌دهد که اگر مالک نشان تجاری (شخص حقیقی یا حقوقی)، بیش از یک کشور را برای ثبت در نظر داشته باشد، بایستی به‌صورت جداگانه، تقاضانامه‌هایی را در دفاتر مالکیت فکری کشورهای مربوطه به ثبت برساند (به زبان‌های گوناگون و با پرداخت هزینه‌های متفاوت). بدیهی است که چنین کاری، یک فرآیند زمان‌بر و طولانی خواهد بود.
به همین جهت، در راستای تسهیل روند ثبت بین‌المللی درخواست و تحصیل حقوق ناشی از آن، تعدادی از کشورهای عضو کنوانسیون پاریس، اتحادیه‌ای بین‌المللی برای حمایت از مالکیت صنعتی تشکیل داده و در آن، سیستم مادرید را به‌عنوان دستورالعمل ثبت بین‌المللی علائم تجاری، به تصویب رسانیدند. این سیستم، متشکل از موافقت‌نامه مادرید مورخ ۱۸۹۱ میلادی و پروتکل مرتبط با آن (تصویب شده در سال ۱۹۸۹ میلادی) و نیز یک آئین‌نامه مشترک است. کشورهایی امکان ورود به این موافقت‌نامه را دارند که پیش از این، عضو کنوانسیون پاریس برای حفاظت از مالکیت صنعتی شده باشند.
بر اساس توافقنامه مادرید، بایستی از ورود تمامی کالاهای جعلی و دارای علائم تجاری تقلبی که به نحوی سعی در فریب متقاضی نسبت به منبع کالا دارند و یکی از کشورهای عضو موافقت‌نامه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به‌عنوان محل یا کشور مبدأ آن کالا مشخص شده است، ممانعت ورزیده و تمهیدات لازم برای جلوگیری از واردات آن‌ها را اعمال نمود. در واقع، توافقنامه مادرید، شیوه‌نامه‌ای برای ممنوعیت کالاهای دارای نشان تجاری جعلی بوده (اعم از استفاده، فروش، نمایش و یا ارائه برای فروش) که ممکن است، مردم را در مورد منبع آن کالا، سردرگم نمایند. بر این اساس، تصمیم‌گیری پیرامون این‌که کدام نام‌ها و علائم، به‌عنوان یک کاراکتر عمومی، در حیطه این توافقنامه قرار نمی‌گیرند، بر عهده دادگاه‌های هر یک از کشورهای عضو خواهد بود.
تغییر و تکامل موافقت‌نامه مادرید
موافقت‌نامه مادرید، در بیش از یک قرنی که از تأسیس آن می‌گذرد، تغییر و تحولات فراوانی را تجربه نموده و بارها مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفته است. این موافقت‌نامه، در بروکسل (۱۹۰۰)، واشنگتن (۱۹۱۱)، لاهه (۱۹۲۵)، لندن (۱۹۳۴)، نیس (۱۹۵۷) و استکهلم (۱۹۶۷)، مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار گرفته است. لازم به ذکر است که در سال ۱۹۸۹ میلادی، پروتکلی در ارتباط با موافقت‌نامه مادرید به تصویب رسید که آن را اصطلاحاً «پروتکل مادرید» می‌نامند.
این کنوانسیون، پوشش حفاظت در ۱۲۳ کشور را ممکن می‌سازد. حلقه اولیه کشورهای امضاء کننده این توافقنامه، متشکل از کشورهای بلژیک، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، سوئیس، پرتغال و هلند است که در سال‌های ۱۸۹۱ تا ۱۸۹۴ میلادی، به آن پیوستند. از آخرین کشورهایی که به این توافقنامه پیوسته‌اند، می‌توان به کشورهای برونئی و تایلند (در سال ۲۰۱۷)، اندونزی، افغانستان و مالاوی (در سال ۲۰۱۸) و کانادا، برزیل و مالزی (در سال ۲۰۱۹) اشاره نمود. گفتنی است که ایران، در ۲۵ دسامبر سال ۲۰۰۳ میلادی، به‌طور هم‌زمان به موافقت‌نامه و پروتکل مادرید پیوسته است.
شایان ذکر است که مادرید دارای ۱۰۷ عضو بوده که برخی از اعضاء، مانند سازمان مالکیت فکری آفریقا «OAPI» که در سال ۲۰۱۵ میلادی به پروتکل مادرید پیوسته است، خود متشکل از چند کشور می‌باشند.
مزایا و منافع سیستم مادرید
سیستم مادرید، با فراهم نمودن امکان ثبت و اخذ گواهی بین‌المللی، حفاظت از نشان تجاری را در تعداد زیادی از کشورهای عضو توافق، میسر می‌سازد. با بیش از ۱/۳ میلیون علامت تجاری ثبت‌شده، سیستم مادرید بهترین انتخاب برای ثبت علامت تجاری، به‌ویژه در کسب‌وکارهای مبتنی بر صادرات است. این سیستم، راهکاری جامع و کارآمد برای صاحبان نشانهای تجاری است که از آن می‌توانند برای ایجاد چتر حفاظتی در بازارهای مختلف، استفاده نمایند. فارغ از این‌که شما یک استارت‌آپ کوچک و یا شرکت بزرگ چندملیتی هستید، سیستم مادرید به شما در مدیریت نام‌های تجاری در اختیار و ثبت نشانهای جدید در محدوده‌ای وسیع از مناطق جغرافیایی، کمک می‌کند.
از مهم‌ترین مزایای سیستم مادرید، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- زبان واحد: تقاضانامه بین‌المللی، به یکی از زبان‌های فرانسوی، انگلیسی یا اسپانیولی، قابل ارسال می‌باشد؛
- مقرون‌به‌صرفه: کاهش قابل‌توجه هزینه‌ها به دلیل ثبت درخواست واحد به جای مجموعه‌ای از درخواست‌های ملی، عدم نیاز به پرداخت هزینه‌های مرتبط با ترجمه و یا استخدام وکیل برای ثبت در هر کشور و همچنین عدم نیاز به پرداخت هزینه به واحد پول کشورهای مختلف (پرداخت تعرفه، به فرانک سوئیس انجام می‌گیرد)؛
- صرفه‌جویی زمانی در فرآیند ثبت و حفاظت؛
- پوشش جهانی: قلمروهای تحت پوشش سیستم مادرید، تقریباً ۸۰ درصد از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد؛
- مدیریت ساده: به کمک سیستم مادرید، قابلیت مدیریت سبد نشانهای تجاری خود را از طریق یک سیستم متمرکز داشته و می‌توانید محدوده حفاظتی خود را به سادگی در بازارهای جدید گسترش دهید. همچنین در صورتی که از طرف دارنده نشان، هرگونه تغییری در کشور مبدأ صورت گیرد (از قبیل تغییر نام، آدرس، مالکیت، تمدید و ...)، می‌توان با تکمیل فرم‌های مربوطه و پرداخت هزینه‌ای اندک، تغییرات مزبور را در سطح بین‌المللی نیز اعمال نمود.
شرایط و هزینه‌های ثبت نشان تجاری در سیستم مادرید
درخواست ثبت بین‌المللی، صرفاً از طریق دفاتر مالکیت فکری کشورهای عضو سیستم مادرید امکان‌پذیر بوده و منوط به ثبت در کشور مبدأ است. لازم به ذکر است، کشوری به‌عنوان کشور مبدأ شناخته می‌شود که متقاضی در آنجا دارای مقر واقعی و مؤثر صنعتی و تجاری باشد. اگر وی چنین مقری در یک کشور عضو اتحادیه نداشته باشد، کشوری از اتحادیه که اقامتگاه وی در آنجا قرار دارد، کشور مبدأ خواهد بود. اگر فاقد اقامتگاه در کشورهای عضو بوده، ولی تبعه یکی از آن‌ها باشد، کشور متبوع وی، کشور مبدأ خواهد بود.
پس از ثبت نشان تجاری در دفتر مالکیت فکری کشور مبدأ، با تعیین کشورهای مدنظر برای حفاظت، اظهارنامه بین‌المللی توسط دفتر مذکور، به سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO» ارائه می‌گردد.
هزینه‌های مرتبط با درخواست ثبت یک نشان تجاری در سیستم مادرید، شامل هزینه‌های پایه و هزینه‌های جانبی است که به کشور یا کشورهای مد نظر برای حفاظت و تعداد کلاس کالاها و خدماتی که تحت پوشش درخواست ثبت قرار دارند، بستگی خواهد داشت. در حال حاضر، هزینه‌های پایه یاد شده، برابر با ۶۵۳ فرانک سوئیس است (۹۰۳ فرانک برای نشانهای رنگی).
برای درک بهتر هزینه‌های جانبی، تصور نمایید که درخواست ثبت نشان تجاری خود را بدون اجزاء و المان‌های رنگی، در ۱۶ فوریه سال ۲۰۱۸ میلادی، برای منطقه جغرافیایی اتحادیه اروپا و کشور هند و تنها برای یک طبقه از کالاها به ثبت رسانده‌اید؛ هزینه این درخواست، برابر با ۶۵۳ فرانک سوئیس (هزینه پایه)، به همراه ۱۴۸ فرانک (هزینه اضافی یک کلاس در هند) و ۸۹۷ فرانک (هزینه اضافی یک کلاس در اتحادیه اروپا) است که در مجموع، ۱۶۹۸ فرانک سوئیس خواهد شد. گفتنی است، پس از این مرحله، گسترش دامنه جغرافیایی و تغییر یا تمدید سبد نشانهای تجاری در راه خواهد بود که هزینه‌های خاص خود را به همراه خواهد داشت.
یک نکته بسیار جالب‌توجه در ارتباط با هزینه‌های ثبت درخواست در سیستم مادرید، تخفیف‌ها و مشوق‌های تخصیص داده شده به کشورهای کمتر توسعه‌یافته است. بر این اساس، اگر درخواست ثبت در دفتر مالکیت فکری یکی از این کشورها به ثبت برسد، هزینه‌های پایه در حدود ۹۰ درصد کاهش یافته و مبلغ پرداختی، در حدود ۶۵ تا ۹۰ فرانک سوئیس خواهد بود.
