مقدمه
یکی از مشهورترین سیستمهای پتنت در جهان و شاید مهمترین آنها، سیستم پتنت آمریکا است. بازار بسیار بزرگ، فعالیت و حضور گسترده برخی از بزرگترین شرکتهای فناور در این کشور، توسعه و تجاریسازی آخرین فناوریهای نوظهور در اکوسیستمهایی مانند دره سیلیکون و ... موجب شده است تا یک «US» پتنت، به عنوان دارایی بسیار ارزشمندی برای شرکتهای مختلف آمریکایی و شرکتهای خارجی فعال در آمریکا محسوب شود. نهاد متولی فعالیتهای ثبت اختراع در آمریکا، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری نام دارد که به اختصار، «USPTO» نامیده میشود. در این نوشتار، سعی خواهد شد تا مروری اجمالی بر سیر شکلگیری و توسعه، اهداف و وظایف و نیز، سیاستها و استراتژیهای اخیر این سازمان داشته باشیم.
تاریخچه شکل گیری «USPTO»
تا قبل از استقلال آمریکا، امکان ثبت پتنت برای ساکنین این منطقه، تنها در لندن قابل دسترس بود که اولین مورد آن، به سال ۱۶۴۶ میلادی باز میگردد. پس از استقلال آمریکا، بنیانگذاران این کشور، به حفاظت از اختراعات و ابداعات فناورانه توجه زیادی مبذول داشته و جهت دستیابی به این هدف، بندهای قانونی مرتبطی را به تصویب رساندند. به عنوان مثال، تنها یک سال پس از تصویب قانون اساسی آمریکا، اولین قانون ثبت اختراعات توسط کنگره این کشور به تصویب رسید و بر اساس آن، درخواستهای ثبت پتنت، توسط دادستان کل «ادموند راندولف»، وزیر دفاع «هنری ناکس» و وزیر امور خارجه «توماس جفرسون»، بررسی و ارزیابی میگردید. در این سیستم بسیار ساده، دستورالعملهای چندانی جهت ارزیابی درخواستها وجود نداشت و به دلیل ارزیابیهای ساده اولیه، به عنوان تنها الزام برای اعطای پتنت، حتی برخی روشهای فنی واضح نیز میتوانستند پتنت شوند.
عدم وجود سیستم ارزیابی مشخص، منجر به ثبت برخی اختراعات عجیب شد که در نهایت، فشار بر تولیدکنندگان و سازندگان مختلف را تشدید نمود. ابهامات موجود در این سیستم پتنت اولیه، موجب شد که در دهه ۱۸۲۰ میلادی، تنها یک چهارم دعاوی حقوقی پتنت، به نفع صاحبان امتیاز آنها منتهی شود. نارضایتی از شرایط، تا حدی پیش رفت که در طی سالهای ۱۸۳۰ میلادی، بسیاری از مخترعین و قضات، آن را علناً ابراز مینمودند. البته همین قانون ثبت اختراع مبهم و سیستم ارزیابی ساده، موجب شد تا انتشار و ترویج دانش فناورانه در این کشور تسهیل شود. «ویلیام تورنتون»، اولین سرپرست «USPTO»، در این باره میگوید: «در آن سالها، سیستم ثبت اختراع آمریکا، عاملی مؤثر جهت انتشار فناوری بود.»
در سال ۱۸۳۶ میلادی، در اولین مرحله از اصلاح و بهبود سیستم پتنت آمریکا، یک فرآیند ارزیابی فنی دقیق و به نسبت سختگیرانه به کار گرفته شد. این تغییرات، دو نتیجه عمده در بر داشت؛ اول اینکه تعداد درخواستهای رد شده در سیستم جدید، به بیشتر از ۵۰ درصد رسید که حاکی از افزایش کیفیت پتنتهای گرنت شده بود. علاوه بر این، بهبود ارزیابیها و در نتیجه اعطای گواهی ثبت اختراع به نوآوریهای واقعی، موجب شد تا بیش از ۶۰ درصد احکام صادر شده از سوی دادگاهها، به نفع صاحبان امتیاز پتنت صادر گردد. این تغییر و تحول بنیادین در سالهای میانی قرن هجدهم میلادی، خود عاملی برای افزایش توجهات به سیستم پتنت آمریکا و استقبال مخترعین و فناوران از آن گردید. لازم به ذکر است که اولین اصلاح جزئی سیستم پتنت در آمریکا، به سال ۱۷۹۳ میلادی باز میگردد که با تصویب قانون ثبت اختراع جدید، مخترع ملزم به ارائه برخی اطلاعات، شامل مجموعهای از مشخصههای اختراع و توضیحات پیرامون هر یک از آنها میگردید.
مجموعه پتنتهای ثبت شده بین سالهای ۱۷۹۰ تا ۱۸۳۶ میلادی، تنها شامل نام و تاریخ ثبت بوده و از سیستم شمارهگذاری مشخصی برای شناسایی آنها استفاده نشده است. به همین دلیل، این دسته از پتنت ها که بالغ بر ده هزار مورد بوده و در فاصله زمانی جولای ۱۷۹۰ تا جولای ۱۸۳۶ میلادی به ثبت رسیدهاند، تحت عنوان «XPatents» نامیده میشوند. جالب اینجا است که تا دومین مرحله از اصلاح کلی قوانین ثبت اختراع آمریکا در سال ۱۸۷۰ میلادی، ارائه ادعاهای پتنت در مشخصات ثبت اختراع، الزامی نبوده است. مجموعه این تغییرات در سیستم پتنت آمریکا، موجب شد که درخواستهای ارسالی به «USPTO»، هر ساله با شیبی تند افزایش یابد؛ این تحول به نحوی بود که در سال ۲۰۱۸ میلادی، تعداد «US» پتنتهای گرنت شده، از مرز ۱۰ میلیون پتنت نیز گذشت.
در شکل زیر، برخی از نقاط عطف سیستم پتنت آمریکا ارائه شده است. از ۳۱ جولای سال ۱۷۹۰ میلادی که اولین «US» پتنت، برای فرآیند جدید ساخت خاکستر کربنات پتاسیوم، از سوی «جرج واشنگتن»، به «ساموئل هاپکینز» اعطا شد، تا ۱۹ ژوئن سال ۲۰۱۸ میلادی که «US» پتنت شماره ده میلیون، به «جوزف مارون» و شرکت آمریکایی «Raytheon» اعطا گردید، سیر صعودی پتنتهای گرنت شده کاملاً محسوس است. جالب است که برای رسیدن «US» پتنتهای گرنت شده به یک میلیون عدد، بیش از ۷۵ سال زمان لازم بود؛ اما افزایش از ۹ میلیون به ۱۰ میلیون، تنها در بازه سه ساله ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ میلادی میسر شد.
مأموریت، اهداف و استراتژیهای توسعهای
مأموریت اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، مبتنی بر قانون اساسی این کشور حاصل شده است. در این مأموریت، بر پیشبرد و ترویج علوم و هنرهای مفید تأکید شده و حفاظت زمانی محدودی را برای نویسندگان و مخترعین به ارمغان آورده تا در این بازه زمانی، از حقوق انحصاری دستاوردهایشان استفاده نمایند. گفتنی است، همچنین بر اساس این مأموریت، حمایت از ثبت نشانهای تجاری نیز در دستور کار این نهاد قرار گرفته است.
این نهاد، به عنوان یکی از زیرمجموعههای وزارت بازرگانی آمریکا، منحصراً بر ایجاد شرایط مطلوب برای رشد اقتصادی و فراهم نمودن فرصتهای حمایتی از نوآوری، کارآفرینی و رقابت متمرکز شده، تا بتواند یک اقتصاد نوآورانه و مبتنی بر دانش را در این کشور تقویت نماید. «USPTO»، به تازگی اقدام به انتشار برنامه استراتژیک خود تا سال ۲۰۲۲ میلادی نموده است که در این سند راهبردی، سه هدف اصلی «بهینهسازی کیفیت و زمانبندی ارزیابی پتنتها»، «بهینهسازی کیفیت و زمانبندی ارزیابی علائم تجاری» و «فراهم نمودن رهبران داخلی و جهانی، برای بهبود سیاستهای مرتبط با مالکیت فکری، اجرا و حفاظت از آنها در سراسر جهان»، تعریف شده است. همچنین در این سند راهبردی، با توجه به مأموریت کلی «سرعت بخشیدن به نوآوری، رقابت و رشد اشتغال در آمریکا»، بهبود کیفیت پتنتها و علائم تجاری ثبت شده در این دفتر و همچنین بهبود زمانبندی ارزیابی و بررسی آنها، به عنوان پارامترهای کلیدی برای محافظت از حقوق مالکیت فکری قابل اطمینان، معرفی شده است. لازم به تأکید است که در این برنامه، دفتر ثبت پتنت و علائم تجاری آمریکا، به عنوان رهبر ملی و جهانی در حوزه مالکیت فکری در نظر گرفته شده که هم در راستای منافع ملی و هم در راستای عرضه بینالمللی اطلاعات در این حوزه، دارای مسئولیت است.
ساختار «USPTO»
دفتر ثبت پتنت و علائم تجاری آمریکا، توسط معاون وزیر بازرگانی این کشور در حوزه مالکیت فکری که مدیرکل این نهاد نیز محسوب میشود، اداره میگردد. دو کمیته مشورتی، شامل کمیته ثبت اختراعات «PPAC» و کمیته علائم تجاری «TPAC»، مسئولیت یاری مدیرکل را بر عهده دارند.
لازم به ذکر است که دو وظیفه عمده «USPTO»، ثبت اختراعات و نشانهای تجاری است و مجموعه فعالیتهای بینالمللی و سیاستی آن، به صورت متمرکز و تحت هدایت واحدی به نام «OPIA» قرار دارد. مقر اصلی این نهاد، در منطقهای به نام «Alexandria» قرار گرفته و چهار دفتر منطقهای دیگر نیز در میشیگان، کلرادو، کالیفرنیا (دفتر منطقهای دره سیلیکون) و تگزاس، به اجرای فرآیندهای کاری در سطح کشور کمک مینمایند. این سازمان از سال ۱۹۹۰ میلادی و بنا بر توافقات بودجهای صورت گرفته، به صورت کاملاً مجزا و مبتنی بر درآمدهای حاصل از هزینههای کاربری، اداره میشود. این مدل تأمین مالی پایدار، موجب شده است تا این نهاد، به یک سازمان منحصربهفرد دولتی در آمریکا، بدل شود.
دو زیرمجموعه عمده «USPTO»، سازمان پتنت و سازمان علائم تجاری میباشند. سازمان پتنت، درخواستهای ثبت اختراع را بررسی نموده و پس از اطمینان ارزیابان از حائز شرایط بودن اختراع از منظر الزامات مرتبط مانند کاربرد صنعتی، نوآوری و افشای کامل، اقدام به اعطای گواهی ثبت اختراع به متقاضی میگردد. آمادهسازی گزارشات ارزیابی اولیه مربوط به پیمان همکاری ثبت اختراع «PCT»، پاسخگویی به درخواستهای تجدیدنظر و انتشار پتنتها برای عموم مردم، از دیگر وظایف و مسئولیتهای سازمان پتنت محسوب میشود. سازمان علائم تجاری نیز، درخواستهای ثبت نشان تجاری را با الزامات قانون مصوب سال ۱۹۴۶ میلادی مطابقت داده و در مورد نشانهای ثبت شده، به عموم مردم و کسبوکارهای مختلف، اطلاعرسانی میکند.
بنا بر آخرین گزارش «USPTO» از کارکنان خود، تعداد ارزیابان پتنت این نهاد، برابر با ۸۱۴۷ نفر، تعداد وکلا و متخصصین بخش نشانهای تجاری، برابر با ۵۴۹ نفر و سایر کارمندان اداری آن نیز، برابر با ۳۸۹۲ نفر میباشند.