مقدمه
با افزایش چشمگیر درخواست‌های ثبت اختراع، به‌ویژه در سیستم‌های پتنت معتبر نظیر آمریکا، ژاپن و اروپا، تعدادی از بزرگ‌ترین دفاتر ثبت اختراع، با هدف افزایش همکاری‌ها و هماهنگی در فرآیند ثبت، انتشار و ارزیابی پتنت، اقدام به راه‌اندازی مجمعی تحت عنوان «The Five IP Office» نمودند که امروزه به اختصار، «IP5» نامیده می‌شود. این نهاد، متشکل از دفاتر ثبت اختراع آمریکا، چین، ژاپن، کره جنوبی و اتحادیه اروپا است که با توجه به سهم عمده آن‌ها در تعداد درخواست‌های ثبت اختراع، نقشی کلیدی در روند ثبت و محافظت از اختراعات در سطح جهان ایفاء می‌کنند. در این نوشتار، سعی خواهد شد تا مروری بر «IP5»، اهداف و وظایف و نیز برخی از مهم‌ترین پروژه‌های انجام گرفته از سوی این نهاد داشته باشیم.
«IP5» در یک نگاه
«IP5»، مجمعی متشکل از پنج دفتر مالکیت فکری کلیدی است که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های مرتبط با ثبت و حفاظت از حقوق مالکیت فکری در سطح جهان را به خود اختصاص داده‌اند. این مجمع، با هدف همکاری و هماهنگی بین دفاتر فوق، به‌ویژه در جهت بهبود کارایی فرآیند ارزیابی ثبت اختراع، ایجاد شده است. اعضای «IP5»، عبارتند از:
۱. دفتر ثبت اختراع اروپا «EPO»؛
۲. دفتر ثبت اختراع ژاپن «JPO»؛
۳. دفتر مالکیت فکری کره جنوبی «KIPO»؛
۴. دفتر مالکیت فکری جمهوری خلق چین «CNIPO»؛
۵. دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا «USPTO».
این پنج نهاد مالکیت فکری، روی هم رفته بالغ بر ۸۰ درصد از پرونده‌های ثبت اختراع را مدیریت می‌کنند. علاوه بر این، بیش از ۹۵ درصد از فعالیت‌های ذیل پیمان همکاری ثبت اختراع «PCT»، از طریق این دفاتر انجام می‌گیرد. تمامی این آمارها، بیانگر نقش کلیدی این بازیگران در اکوسیستم جهانی مالکیت فکری و به تبع آن، اهمیت همکاری و تعاملات بین آن‌ها است.
اعضای «IP5»، با مشارکت یکدیگر، سعی دارند تا کارایی خود را افزایش داده و با توجه به رشد روزافزون درخواست‌های ثبت اختراع در سرتاسر جهان، راهکاری برای مواجهه بهینه با آن بیابند. سران دفاتر مالکیت فکری یاد شده، هر ساله برای تصمیم‌گیری پیرامون آخرین استراتژی‌ها و بررسی پیشرفت‌های صورت گرفته، گرد هم آمده و به بحث و تبادل‌نظر پیرامون مهم‌ترین موضوعات مرتبط با حقوق مالکیت فکری و به‌طور خاص، سیستم پتنت می‌پردازند.
چشم‌انداز اولیه «IP5»، برای ده سال ابتدایی همکاری میان دفاتر مالکیت فکری، تمرکز بر از بین بردن تکرارهای غیرضروری در فرآیندهای کاری، افزایش کارایی و کیفیت ارزیابی‌های ثبت اختراع و نیز، تضمین پایداری و ثبات حقوق انحصاری اعطا شده بود. با گذشت بیش از یک دهه از فعالیت این نهاد و با هدف پاسخگویی به نیازهای در حال رشد دفاتر پنج‌گانه، در سال ۲۰۱۷ میلادی، چشم‌انداز جدید «IP5» بدین‌صورت تغییر یافت:
«هماهنگ‌سازی اقدامات و رویه‌های ثبت اختراع، افزایش به اشتراک‌گذاری اقدامات انجام گرفته، آماده‌سازی نتایج ارزیابی و جستجو در کمترین زمان و با کیفیت بالا و نیز، دسترسی بدون محدودیت به اطلاعات پتنت، با هدف ترویج یک چشم‌انداز بین‌المللی، کارآمد، مقرون‌به‌صرفه و کاربرپسند از پتنت.»
شکل‌گیری «IP5»، منافعی مستقیم برای مخترعین و شرکت‌های فناور در سرتاسر جهان به همراه داشته است. همکاری بین این دفاتر، کمک نموده تا خدمات ارائه شده از سوی هر یک از آن‌ها، بهبود یافته و دسترسی به یک سیستم ثبت پتنت شفاف، کارآ، مبتنی بر قواعد و رویه‌های حقوقی و آسان، برای تمامی نوآوران در اقصی نقاط جهان فراهم گردد.
همکاری با سایر نهادها
یکی از نکات قابل‌توجه در ارتباط با «IP5»، همکاری و تعامل گسترده با کاربران و ذینفعان سیستم پتنت، نهادهای بین‌المللی مالکیت فکری و نیز، سایر دفاتر ثبت اختراع در جهان است. دفاتر ثبت اختراع چین، ژاپن، کره جنوبی، آمریکا و اروپا، با درک اهمیت برقراری ارتباط نزدیک با کاربران سیستم پتنت، در تلاشند تا برای بهبود فرآیندهای کاری خود، از نقطه نظرات صنایع و شرکت‌ها بهره گیرند. در همین راستا، از سال ۲۰۱۲ میلادی، جلسات سالیانه‌ای بین اعضای «IP5» (مدیران دفاتر پنج‌گانه) و نمایندگان صنایع منتخب در هر یک از این کشورها، برگزار می‌گردد که می‌تواند عملکرد منطبق بر انتظارات و نیازهای کاربران سیستم پتنت را تضمین نماید. لازم به ذکر است، همان‌طور که تعداد و پیچیدگی‌های موضوعی در همکاری‌های «IP5» افزایش می‌یابد، بحث‌های فنی و تبادل‌نظر با نمایندگان صنعت، ضروری‌تر شده و می‌تواند یک راهکار جدی و اثربخش برای رفع چالش‌ها محسوب گردد.
علاوه بر این، ارتباط با سایر دفاتر ثبت اختراع ملی و منطقه‌ای، کمک می‌کند تا با مسائل پیش روی هر یک از آن‌ها آشنا شده و با مشارکت یکدیگر، راهکارهای رفع چالش‌های آتی سیستم ثبت اختراع را دریابند. گفتنی است، سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO» به‌عنوان یکی از نهادهای متولی مالکیت فکری در سطح بین‌الملل، در قالب ناظر، در تمامی جلسات «IP5» در تمامی سطوح، حضور دارد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که «IP5» بر آن تأکید دارد، لزوم مشارکت حداکثری ارزیابان پتنت، در تعریف و اجرای پروژه‌های «IP5» است. این امر، با توجه به لمس چالش‌های واقعی سیستم پتنت از سوی ارزیابان، به کارآمدی هر چه بیشتر فرآیند ثبت اختراع کمک می‌نماید. این سیاست را می‌توان مثالی دیگر از توجه چشمگیر «IP5» به ذینفعان سیستم پتنت دانست.
آمارها و ارقام
یکی از وظایف «IP5»، جمع‌آوری آمار و اطلاعات مرتبط با ثبت اختراع و انتشار گزارش‌های جامعی از آن‌ها است. این گزارش‌های آماری، فعالیت‌های ثبت و انتشار پتنت در سرتاسر جهان را بررسی نموده و اقدامات صورت گرفته از سوی دفاتر پنج‌گانه مالکیت فکری را تشریح می‌کند. به عبارت بهتر، گزارش‌های سالانه «IP5»، تکمیل‌کننده گزارشات عملکردی هر یک از دفاتر فوق خواهد بود. شایان ذکر است که گزارشات سالانه «IP5»، از سال ۱۹۹۶ میلادی انتشار یافته است. با این وجود فرمت این گزارش‌ها، در طی سالیان، با تغییراتی به شرح زیر همراه بوده است:
- سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۷: قالب «Trilateral Statistical Report» که شامل گزارش عملکرد دفاتر مالکیت فکری ژاپن، آمریکا و اروپا بوده است؛
- سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰: قالب «Four Office Statistical Report» که شامل گزارش عملکرد دفاتر مالکیت فکری ژاپن، آمریکا، اروپا و کره جنوبی بوده است؛
- از سال ۲۰۱۱: قالب «IP5 Statistical Report» که با اضافه شدن گزارش عملکرد دفتر مالکیت فکری چین، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.
بنا بر آخرین گزارش «IP5» که تحت عنوان «IP5 Statistics Report 2017» انتشار یافته است، تنها در سال ۲۰۱۷ میلادی، بیش از ۲.۷ میلیون پتنت در دفاتر پنج‌گانه عضو این نهاد به ثبت رسیده و رشدی ۴.۵ درصدی را در تعداد پتنت‌های گرنت شده نسبت به سال قبل نشان می‌دهد. چین با «۱۳۸۱۵۹۴» درخواست ثبت اختراع در سال ۲۰۱۷، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و پس از آن، آمریکا، ژاپن، کره جنوبی و اروپا، به ترتیب با «۶۰۶۹۵۶»، «۳۱۸۴۷۹»، «۲۰۴۷۷۵» و «۱۶۵۵۹۰» درخواست، در رده‌های بعدی جای دارند.
حوزه‌های کاری در «IP5»
بنا بر چشم‌انداز تعریف شده برای «IP5» که شامل همکاری در مقیاس جهانی برای حذف فعالیت‌های تکراری، افزایش کارایی و کیفیت و هماهنگی برای جستجو و ارزیابی درخواست‌های ثبت اختراع و استانداردسازی روند به اشتراک‌گذاری اطلاعات پتنت است، سه گروه کاری «WGs»، با سرفصل‌ها و وظایف کاری مشخص، تشکیل شده که به شرح زیر می‌باشند:
۱. «WG1»: طبقه‌بندی؛
۲. «WG2»: سوابق جهانی و اطلاعات پتنت؛
۳. «WG3»: به اشتراک‌گذاری و کیفیت.
علاوه بر موارد فوق که بیشتر بر افزایش کارایی و اطلاعات پتنت متمرکز است، «IP5» همواره در پی هماهنگ‌سازی روش‌ها و فرآیندهای ثبت اختراع در بین اعضای پنج‌گانه بوده است.
اقدامات و پروژه‌های کلیدی
- «Global Dossier»: ارائه اطلاعاتی به‌روز در مورد وضعیت پتنت فامیلی‌های ثبت شده در سرتاسر جهان.
- «PCT Advancement»: همکاری‌های نزدیک، جهت جستجو و ارزیابی درخواست‌های «PCT».
- «Patent Prosecution Highway»: به اشتراک‌گذاری و همکاری جهت تسریع فرآیند ارزیابی درخواست‌های ثبت اختراع.
- «Common Application Format»: تدوین یک فرمت رایج و کاربردی که به استانداردسازی جنبه‌های رسمی (توصیف اختراع، ادعاها، چکیده و نقشه‌های لازم) در درخواست‌های ثبت اختراع، کمک می‌نماید.
- «Patent Harmonization Expert Panel»: یک طرح نوآورانه برای بررسی هنجارها و قواعد و حرکت به سمت فرآیندهای هماهنگ و متناسب در سیستم ثبت اختراع.
- «Quality Management»: دستیابی به کیفیت در تمامی ابعاد و جنبه‌های ثبت اختراع برای دفاتر مالکیت فکری پنج‌گانه.
- «Common Citation Document»: یک ابزار کاربردی برای تلفیق و یکپارچه‌سازی نتایج جستجوی پتنت.
- «First Filling Prioritization»: یک برنامه ابتکاری برای تشویق دفاتر پنج‌گانه به انجام اقدامات اداری مرتبط با اولین درخواست‌های ثبت اختراع.
