مقدمه
یکی از انواع داراییهای فکری که در قالب سیستمهای مختلف مالکیت فکری تحت حفاظت قرار میگیرد، طراحیهای صنعتی است. طراحیهای صنعتی نیز همچون پتنت، نشانهای تجاری و کپیرایت، بهطور گسترده توسط افراد و شرکتها مورد استفاده قرار گرفته و به همین دلیل، حفاظت از آنها بسیار حائز اهمیت است. با این وجود، حفاظت از طراحیهای صنعتی نیز راه و چاه خود را داشته و به محدوده جغرافیایی ثبت شده، محدود خواهد بود. بر این اساس، اگر فرد یا شرکتی تقاضای ثبت درخواست خود را در طیف وسیعی از مکانهای جغرافیایی داشته باشد، اقدام مستقیم برای تکتک آنها، کاری دشوار و مستلزم وقت و هزینه فراوان است. همین عامل، موجب شده است تا با هدف افزایش هماهنگیها و تسهیل در ثبت بینالمللی طراحیهای صنعتی، توافقنامههای بینالمللی شکل گیرد. توافقنامه لاهه «Hague Agreement»، مشهورترین نمونه از این توافقها است که در این مقاله، به معرفی و بررسی آن خواهیم پرداخت.
تاریخچه موافقتنامه لاهه
سیستم لاهه «Hague System»، با هدف ثبت بینالمللی طراحیهای صنعتی، پدید آمده و به دنبال راهی عملی و کارآ برای امکان حفاظت از طراحیهای صنعتی، در چندین منطقه جغرافیایی به صورت همزمان است. به کمک این موافقتنامه، میتوان با یک درخواست واحد، برای ثبت تا ۱۰۰ طرح صنعتی در ۷۰ کشور عضو موافقتنامه، اقدام نمود. البته این مسئله شایان ذکر است که اگر بیش از یک طرح صنعتی در یک درخواست ارائه گردد، بایستی طرحهای مذکور همگی در یک کلاس قرار داشته باشند.
به لحاظ حقوقی، یک طراحی صنعتی به جنبههای زیباییشناختی یک شیء اشاره داشته و مجموعهای از ویژگیهای سهبعدی و دوبعدی، مانند شکل، الگوها، خطوط و یا رنگها را در بر میگیرد. طراحی صنعتی را میتوان یکی از عوامل کلیدی برای جلبتوجه مخاطب دانست که وی را ترغیب نموده تا یک محصول را نسبت به محصولی دیگر ترجیح داده و از آن بیشتر استفاده نماید. همین عامل، موجب شده است تا حفاظت از طراحیهای صنعتی، به یک موضوع بسیار مهم ذیل حقوق مالکیت فکری محسوب شود. گفتنی است، مجموعهای از معاهدات و کنوانسیونهای بینالمللی مرتبط با حفاظت از طراحیهای صنعتی شکل گرفته است که از آن جمله، میتوان به موافقتنامه لاهه، موافقتنامه «Locarno»، کنوانسیون پاریس و کنوانسیون «WIPO» اشاره نمود.
موافقتنامه لاهه، برای نخستین بار در سال ۱۹۲۵ میلادی به تصویب رسید. در ادامه در سال ۱۹۳۴، اصلاحاتی در خصوص این موافقنامه صورت گرفت و در نهایت در سال ۱۹۶۰ میلادی، ذیل قانون لاهه به فعالیت خود ادامه داد. قوانین استکهلم در سال ۱۹۶۷ میلادی، پروتکل ژنو در سال ۱۹۷۵و در نهایت قانون ژنو در سال ۱۹۹۹ میلادی، به عنوان تکمیلکننده این توافقنامه محسوب میشوند. البته بنا بر سندی که سازمان جهانی مالکیت فکری منتشر نموده است، توافقنامه لاهه از دو معاهده بینالمللی، شامل قانون مصوب دوم جولای ۱۹۹۹ (قانون ژنو) و قانون مصوب بیست و هشتم نوامبر ۱۹۶۰ (قانون لاهه) تشکیل شده است.
کشورهای عضو
از کشورهای عضو این توافقنامه، میتوان به اتحادیه اروپا، سازمان مالکیت فکری آفریقا و طیف وسیعی از دیگر کشورهای جهان اشاره نمود. کشورهای آلمان (۱۹۲۸)، اسپانیا (۱۹۲۸)، سوئیس (۱۹۲۸)، فرانسه (۱۹۳۰)، مراکش (۱۹۳۰)، تونس (۱۹۳۰) و لیختناشتاین (۱۹۳۳)، از پیشگامان عضویت در موافقتنامه لاهه محسوب میشوند. کشورهای کانادا، روسیه و بریتانیا، با عضویت در سال ۲۰۱۸ و کشور کوچک سنمارینو با عضویت در ژانویه ۲۰۱۹، آخرین کشورهای عضو شده در این موافقتنامه محسوب میشوند.
لازم به ذکر است که چین در موافقتنامه لاهه عضویت نداشته و آمریکا نیز در سال ۲۰۱۶ به آن پیوسته است. شایان توجه است که ایران نیز در موافقتنامه لاهه عضویت ندارد.
مروری بر توافقنامه لاهه
بر اساس قانون ژنو، هر دولت یا سازمان بینالمللی عضو سازمان جهانی مالکیت فکری، مختار است تا عضو موافقتنامه لاهه گردد. اصلیترین هدف از این موافقتنامه بینالمللی، تسهیل در فرآیند ثبت طراحیهای صنعتی است که با ثبت یک درخواست واحد در سازمان جهانی مالکیت فکری، انجام میگیرد. این درخواست، میتواند از مسیر مستقیم ارسال به دفتر بینالملل این سازمان و یا مسیر غیرمستقیم دفتر مالکیت فکری یکی از کشورهای عضو، انجام گیرد. دفتر بینالمللی، پس از دریافت درخواست ثبت طرح صنعتی، اقدام به بررسی و در صورت تأیید الزامات مورد نیاز، اقدام به انتشار آن به صورت آنلاین در مجله مخصوص وایپو مینماید. در صورتی که الزامات مورد نیاز در درخواست ارائه شده، برآورده نشود، نامهای به متقاضی ارسال شده و تا مدت سه ماه برای اصلاحات مربوطه زمان باقی خواهد بود.
بر اساس این توافقنامه، کشورهای عضو متعهد به حمایت از طراحیهای صنعتی و حفاظت از آنها مطابق با قوانین ملی خود هستند. بدیهی است، مشابه با سایر توافقنامههای بینالمللی، مانند کنوانسیون پاریس، برن و مادرید، یک طرح صنعتی ثبت شده، باید در هر یک از طرفهای عضو موافقتنامه، حداقل همان اثر اجرایی را داشته باشد که بر اساس قوانین ملی، درخواستهای معمول دیگر دارا هستند.
مدت حمایت از طراحیهای صنعتی، برابر با ۵ سال است که برای یک یا چند دوره پنج ساله دیگر قابل تمدید خواهد بود که این مسئله، تا حدودی از قانون ملی کشور مقصد، تبعیت مینماید. بر این اساس، اگر به صورت الکترونیکی برای درخواست اقدام شده باشد، تاریخ پایه از زمان ثبت در سیستم بوده و در صورتی که به صورت کاغذی اقدام گردد، از تاریخ رسیدن مدارک به دفتر بینالملل، این بازه محاسبه میگردد.
موافقتنامه لاهه، سعی در تطابق با سایر معاهدات بینالمللی داشته و مفاد آن، مانعی برای استفاده از حمایتهای بیشتر اعطا شده از سوی قوانین ملی کشورهای عضو و یا کنوانسیونها و توافقنامههای بینالمللی دیگر نیست. بر این اساس، هر یک از کشورهای عضو، باید از مقررات کنوانسیون پاریس در مورد طراحیهای صنعتی پیروی نمایند. مقررات بخش چهارم موافقتنامه تریپس نیز در صورت وجود شرایطی برای طراحیهای صنعتی، قابلاعمال است.
یکی از پرسشهای کلیدی در ارتباط با موافقتنامه لاهه، این است که چه کسانی میتوانند از این سیستم برای ثبت بینالمللی طراحیهای صنعتی خود استفاده نمایند؟ در پاسخ باید گفت، یک متقاضی که حداقل یکی از شرایط زیر را داشته باشد، امکان ثبت از طریق سیستم لاهه را خواهد داشت:
- داشتن ملیت یکی از کشورهای عضو و یا یکی از سازمانهای عضو موافقتنامه (مانند اتحادیه اروپا یا سازمان مالکیت فکری آفریقا)؛
- دارای محل اقامت در یکی از کشورهای عضو؛
- داشتن تأسیسات صنعتی و تجاری واقعی در یکی از کشورهای عضو.