مقدمه
با تشدید رقابتها و رواج بیش از پیش دانش و فناوری در صنایع مختلف، پتنت یا گواهی ثبت اختراع، به یک دارایی بسیار ارزشمند در کسبوکارهای امروزی بدل شده است. مخترعین، نوآوران و شرکتهای فناور، با سرمایهگذاری فراوان در فعالیتهای تحقیق و توسعه، به سختی در تلاشند تا از رقبای خود پیشی گرفته و عملاً فضای رقابتی، به یک ماراتن طاقتفرسا بر سر نوآوری مبدل گردیده است.
اما چه چیزی تضمینکننده پیروزی و موفقیت شرکتهای پیشرو است؟ در حوزه فناوریهای نوظهور که جمعی انبوه از بازیگران مختلف، در تلاش برای دستیابی به ابداعات و نوآوریهای فنی هستند، شاید چند رقیب به صورت همزمان نسبت به توسعه فناوری اقدام نمایند. اینکه کدامیک از آنها از مواهب نوآوری جدید برخوردار خواهد شد، کاملاً وابسته به رویکرد سیستم پتنت در اولویتبندی زمانی اختراعات توسعه یافته است. در مقاله حاضر، این موضوع تحت عنوان «الزام اولویت در ثبت»، بهعنوان یکی از شرایط رسمی ثبت اختراع، مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار خواهد گرفت.
اختراع یا ثبت؛ اولویت با کدام است؟
یکی از راههای تعیین اولویت اعطای گواهی ثبت اختراع، تعیین این موضوع است که چه کسی زودتر اختراع را انجام داده است. شاید در نگاه اول، این رویکرد کاملاً بدیهی و منطقی جلوه نموده و مخترعی که زودتر یک ایده را توسعه داده و به یک اختراع کاربردی و جدید دست یافته است، محق در بهرهمندی از حقوق انحصاری پتنت در نظر گرفته شود. اما چگونه میتوان تعیین کرد که یک مخترع، زودتر از سایرین به اختراع یا فناوری جدید دست یافته است؟
این موضوع در ادبیات ثبت اختراع، با عبارت حقوقی «اولویت در اختراع» یا «First to Invent» تبیین شده است که بیانگر این نکته است که هر شخصی که زودتر از سایرین آن را توسعه داده است، صاحبامتیاز پتنت خواهد بود. در گذشته، برخی از سیستمها از جمله سیستم ثبت اختراع آمریکا، از این رویکرد برای تعیین اولویت ثبت پتنت استفاده میکردند که البته در پی امضای لایحه اصلاح قانون ثبت اختراع آمریکا در سپتامبر ۲۰۱۱ از سوی باراک اوباما، نظام اولویت ثبت اختراع در این کشور تغییر یافت.
رویکرد جایگزین آمریکا برای «FTI»، رویکرد اولویت در ثبت است که اصطلاحاً «First Inventor To File» یا «FITF» نامیده میشود. این سیستم را میتوان توصیفی دقیق از فعل و انفعالات رخ داده از زمان ثبت و زمان افشای پیش از ثبت اختراع دانست. برای شفافسازی بیشتر این مسئله، میتوان مثال زیر را در نظر گرفت:
یک کارمند شرکت «A» در فروردین ماه در حال تکمیل یک اختراع بوده و تلاش در عملی سازی آن میکند. وی در مرداد ماه همان سال، اقدام به ثبت پتنت برای محافظت از اختراع فوقالذکر مینماید. در آن سوی ماجرا، یک کارمند شرکت «B»، به صورت کاملاً مستقل، در خرداد ماه در حال پیادهسازی اختراعی مشابه است و در تیر ماه اقدام به ثبت آن میکند. حال چه کسی مالک پتنت خواهد بود؟
بر اساس قانون پیشین ثبت اختراع آمریکا «AIA»، شرکت «A» صاحبامتیاز پتنت است، چرا که کارمند این شرکت، دارای اولویت در اختراع است. با این حال، شرایط اعطای گواهی ثبت اختراع بر اساس قانون جدید، کمی پیچیدهتر خواهد شد. بنا بر این قانون که در تاریخ ۱۶ مارس سال ۲۰۱۳ میلادی اجرایی شد، در صورتی که شرکت «A»، هیچ افشاسازی محتوایی در مورد اختراع تا پیش از مرداد ماه (تاریخ ثبت پتنت) نداشته باشد، در این شرایط شرکت «B» با در نظر گرفتن اولویت در ثبت، میتواند بهعنوان صاحبامتیاز پتنت شناخته شود. اما در صورتی که شرکت «A»، افشاسازی اختراع را با شرح جزئیات، پیش از افشا و یا ثبت توسط شرکت «B» انجام داده باشد، تحت چنین شرایطی، شرکت «A» میتواند بهعنوان صاحبامتیاز پتنت محسوب شود، حتی اگر شرکت «B» زودتر نسبت به ثبت اختراع اقدام نموده باشد.
گفتنی است، سیستم پتنت اروپایی نیز، مشابه با سیستم پتنت آمریکا، از رویکرد «اولویت در ثبت» یا «FTF» استفاده میکند.