نگاهی به پایگاه داده «PATENTSCOPE»
سالیانه حجم انبوهی از اسناد ثبت اختراع به‌عنوان منابع ارزشمند فنی، به گنجینه دانش بشری افزوده می‌گردد. این مسئله تا حدی است که حتی بنابه استناد برخی منابع، بیش از ۸۰ درصد از اطلاعات فنی موجود، تنها در اسناد ثبت اختراع ظهور می‌یابند. در این میان، نکته کلیدی چگونگی استفاده از این منابع ارزشمند است. به این منظور، پایگاه‌های داده فراوانی از سوی دفاتر ثبت اختراع، سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه مالکیت فکری توسعه یافته که یکی از مشهورترین آن‌ها، «PATENTSCOPE» می‌باشد.
این پایگاه، در وهله نخست با تمرکز بر درخواست‌های به ثبت رسیده ذیل پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT) راه‌اندازی شده تا متن کامل تمامی اسناد انتشار یافته را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد. البته در این پایگاه داده رایگان، مجموعه وسیعی از میلیون‌ها سند ثبت اختراع، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته و کاربران می‌توانند از طریق وارد نمودن کلمات کلیدی، نام متقاضیان، مخترعین و طبقه‌بندی‌های بین‌المللی پتنت، پرونده‌های ثبت اختراع مدنظر خود را جستجو نموده و به آن‌ها دسترسی یابند. این پایگاه داده که از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری راه‌اندازی شده است، هم‌اکنون میزبان ۹۲ میلیون سند ثبت اختراع، از جمله ۳/۹ میلیون پرونده «PCT» می‌باشد.
سازمان جهانی مالکیت فکری، در پاسخ به این پرسش که مخاطبین اصلی «PATENSCOPE» چه کسانی هستند، چنین می‌گوید: «اگر یک وکیل حوزه مالکیت فکری هستید و باید به سند پتنت خاصی دست یابید، اگر مخترع هستید و می‌خواهید بدانید که اختراعتان قبلاً به ثبت رسیده یا خیر، اگر یک محقق هستید و علاقه‌مند به فناوری‌های توسعه‌یافته در حوزه علمی خود هستید، اگر یک کارآفرین هستید و در جستجوی رقبا و نفرات کلیدی صنعت خود هستید، سیستم جستجوی PATENSCOPE می‌تواند ابزاری مناسب برای تحقق اهدافتان باشد».
شاید یکی از پرسش‌های اصلی پیرامون این پایگاه داده ثبت اختراع، مجموعه سیستم‌های تحت پوشش است. به عبارت بهتر، با جستجو در این پایگاه، پتنت‌های انتشار یافته در چه کشورها و پیمان‌های منطقه‌ای در چرخه جستجو قرار می‌گیرد؟ در پاسخ، باید گفت که به غیر از پرونده‌های «PCT»، مجموعه پتنت‌های ملی و منطقه‌ای متعددی تحت پوشش این پایگاه اطلاعاتی قرار دارند که از آن جمله، می‌توان به سازمان منطقه‌ای مالکیت فکری آفریقا (ARIPO)، سازمان ثبت اختراع اوراسیا (EAPO)، دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO)، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، دفتر مالکیت فکری کره جنوبی، دفتر ثبت اختراع ژاپن و دفتر مالکیت فکری چین اشاره نمود. نکته جالب این‌که مجموعه اسناد ثبت اختراع کشورهای همسایه، نظیر بحرین، عربستان و امارات هم در این پایگاه داده در دسترس قرار دارد.
گفتنی است که سازمان جهانی مالکیت فکری، همواره در حال بهبود و ارائه قابلیت‌ها و ویژگی‌های جدیدی برای این پایگاه بوده که تسهیل فرآیند جستجو و دسترسی به محتواهای مرتبط‌تر و غنی‌تر را ممکن می‌سازد. بدیهی است که آشنایی با این قابلیت‌ها و چگونگی استفاده از آن‌ها، می‌تواند نتایج جستجوی بهتری برای کاربران به‌دنبال داشته باشد. یکی از مهم‌ترین قابلیت‌های این سیستم، استفاده از رابط‌های جستجو به زبان‌های مختلف است که جستجو در اسناد ثبت اختراع کشورهای مختلف را تسهیل می‌کند. در حال حاضر، امکان جستجو به ۱۰ زبان مختلف، از جمله انگلیسی، فرانسوی، عربی و اسپانیولی وجود دارد. علاوه بر این، وایپو در ادامه سیاست ساده‌سازی هر چه بیشتر فرآیند جستجوی پتنت و دسترسی هرچه بیشتر کاربران به اسناد ثبت اختراع، ابزاری تحت عنوان «WIPO Translate NMT» برای ترجمه سریع ارائه نموده است. کار با این ابزار بسیار ساده بوده و تنها کافی است متن مدنظر را در کادر مشخص شده کپی کرده (کمتر از ۲۰۰۰ کاراکتر) و یک زوج زبان برای شناسایی متن و ترجمه به زبان دیگر انتخاب نمود.
چگونه در «PATENSCOPE» جستجو کنیم؟
برای جستجو در «PATENSCOPE»، پنج گزینه مختلف به شرح زیر وجود دارد:
۱. جستجوی ساده یا «Simple Search»:
این گزینه، به‌عنوان پیش‌فرض سیستم جستجو انتخاب شده که در کادر انتخاب دامنه جستجو، می‌توانید حوزه جستجو را به موارد زیر محدود نمایید:
- «Front Page»: جستجوی عبارات در صفحه اول اسناد ثبت اختراع که شامل عنوان، چکیده، نام‌ها و شماره‌ها است؛
- «Any Field»: جستجو در بخش‌های مختلف سند ثبت اختراع؛
- «Full-text»: جستجو در متن کامل؛
- «English text»: جستجو در متون به زبان انگلیسی؛
- «ID/Number»: جستجو بر اساس شماره؛
- «IPC»: جستجو بر اساس طبقه‌بندی «IPC»؛
- «Names»: جستجو بر مبنای نام‌ها (مخترع، متقاضی، شرکت و ...)؛
- «Dates»: جستجو بر اساس تاریخ‌ها (تاریخ ثبت درخواست، تاریخ انتشار و ...).
۲. جستجوی پیشرفته «Advanced Search»:
دومین روش جستجو، استفاده از گزینه جستجوی پیشرفته است که با استفاده از تعداد نامحدودی از عبارات، یک ترکیب جستجوی کاملاً پیچیده را ممکن می‌سازد. استفاده از عملگرهای مختلف، از جمله عملگرهای بولی (Boolean operators)، عملگرهای مجاورت (Proximity operators) و عملگرهای محدوده (Range operators)، به کاربران امکان می‌دهد تا نتایج جستجوی خود را کاملاً سفارشی‌سازی نمایند. (در سیستم‌های جستجوی پتنت، نیازمند بکارگیری ترکیبی از کلمات و اصطلاحات مرتبط با مفهوم مدنظر هستیم تا نزدیک‌ترین اسناد به آن مفهوم را شناسایی کنیم. عملگرها به ما کمک می‌کنند که فرایند جستجو با دقت و کیفیت بیشتری همراه شده و بتوانیم هدفمندتر عمل کنیم. به عنوان مثال، عملگرهای بولی «AND»، «OR» و «ANDNOT» که عملگرهای منطقی نیز خوانده می‌شوند، به کاربر کمک می‌کنند تا با ترکیب اصطلاحات مختلف، دامنه جستجو را گسترده یا محدود نموده و دقیق‌ترین اسناد مدنظر خود را به دست آوریم.)
گزینه‌های در دسترس برای یک جستجوی پیشرفته در «PATENTSCOPE» عبارتند از:
- امکان انتخاب دفتر ثبت اختراع برای جستجوی محدودتر: برای این منظور، در بخش دفاتر (Offices)، می‌توان بر اساس سیاست‌های جستجو و ناحیه جغرافیایی مورد نظر، گزینه همه موارد، «PCT» و یا انتخاب دفاتر خاص را مد نظر قرار داد؛
- انتخاب یک زبان خاص برای جستجو؛
- امکان جستجو در کلماتی با ریشه یکسان (Stemming): این گزینه، به‌صورت پیش‌فرض در جستجوی پیشرفته در نظر گرفته شده که امکان جستجو در کلماتی با ریشه‌های یکسان را فراهم می‌نماید. برای مثال، در صورتی‌که شما به زبان انگلیسی در حال جستجو در خصوص الکتریسیته هستید، همه کلماتی همچون electric و electricity و electrical که ریشه‌های یکسانی دارند، در جستجو مد نظر قرار می‌گیرند.
- امکان جستجو در میان هم‌خانواده‌ها و مترادف‌ها (Expand with Related Terms): به کمک این گزینه، شناسایی خودکار مترادف‌ها برای عبارات مورد جستجو امکان‌پذیر می‌گردد.
۳. جستجوی ترکیبی «Field Combination»:
جستجوی ترکیبی، علاوه بر قابلیت‌های موجود در جستجوی پیشرفته، امکانات بیشتری را در اختیار یک جستجوکننده حرفه‌ای‌تر قرار می‌دهد. به کمک این روش، می‌توانید ترکیبی از گزینه‌های مختلف مد نظر را به‌عنوان پیش‌فرض اولیه تعریف کرده و بدین وسیله، جستجوی دقیق‌تری داشته باشید.
عملگرهای «AND» و «OR»، در این بین استفاده شده و به شما کمک می‌کنند که یک ترکیب منطقی از چیزی که در ذهن دارید را بکار گیرید. برای مثال، ترکیب یک «تاریخ مشخص و نام یک مخترع»، «یک شرکت خاص و یک کد IPC»، یا «نام مخترع و شرکت» و ... را می‌توانید به عنوان خواسته‌های اولیه خود به راحتی تعریف نموده و دامنه جستجوی خود را محدودتر و متمرکزتر نمایید.
۴. جستجوی بین زبانی «CROSS LINGUAL EXPANSION»:
«CLIR» (مخفف عبارت Cross Lingual Information Retrieval)، ابزاری برای گسترش جستجو در سایر زبان‌ها است. برای مثال، کاربر یک کلمه کلیدی به زبان انگلیسی وارد نموده و لیست نتایج ،شامل مترادف‌های آن عبارت به ۱۲ زبان دیگر، شامل چینی، دانمارکی، هلندی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ژاپنی، کره‌ای، لهستانی، پرتغالی، روسی، اسپانیایی و سوئدی ارائه می‌شود. بدیهی است که این قابلیت، می‌تواند نتایج جستجو و دامنه آن را به شدت گسترش داده و عملاً تمامی عبارات کلیدی (حداکثر ۵ عبارت) را به ۱۳ زبان مورد جستجو قرار دهد.
۵. جستجوی ساختار شیمیایی «Chemical structure search»:
پنجمین گزینه تعبیه شده از سوی وایپو، جستجو برای اطلاعات شیمیایی در بین اسناد ثبت اختراع است. این سیستم، با توجه به تغییرات اخیر «PATENTSCOPE»، نیاز به ثبت‌نام و اخذ نام کاربری و رمز عبور دارد.
