مقدمه
در سالهای اخیر، حقوق مالکیت فکری، نقشی اساسی در صنایع داروسازی داشته است، بهطوری که در رقابت فزاینده بین شرکتهای بزرگ فعال در این صنعت، پتنت بهعنوان ابزاری کارآمد و استراتژیک مورد استفاده قرار میگیرد. در این نوشتار، سعی خواهد شد تا نقش مالکیت فکری «IP»، در توسعه محصولات دارویی مقرونبهصرفه و دسترسی عمومی به آنها، از نگاه «Subhanu Saxena»، مدیرعامل شرکت داروسازی کیپلا «CIPLA»، بررسی و تجزیهوتحلیل گردد.
کیپلا، یک شرکت دارویی جهانی در هند است که سعی در تولید و عرضه محصولات دارویی مقرونبهصرفه و ارزان، برای عموم مردم دارد. از آنجاکه این شرکت، اولین تولیدکننده عمومی محصولات ضد ویروس است، در دو دهه گذشته، نقشی اساسی در گسترش دسترسی به داروهای کنترل و درمان بیماری ایدز «HIV»، داشته است. مدیرعامل این شرکت، در مصاحبه با سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO»، چگونگی نوآوری و استفاده از مالکیت فکری در این شرکت را برای بهبود دسترسی به دارو در سرتاسر جهان، شرح میدهد.
مأموریت کیپلا چیست؟
طبق شعار ما، «none shall be denied»، مأموریتمان دسترسی مقرونبهصرفه به دارو، برای تمامی بیماران و در هر نقطهای از جهان است. ما با دولتها همکاری میکنیم، تا دسترسی مقرونبهصرفه و پایدار، برای همه افرادی که نیاز به محصولات دارویی دارند، فراهم شود.
نقش کیپلا در چرخه توسعه دارو چیست؟
ما روی توسعه داروهای عمومی، پس از انقضای پتنت کار میکنیم. علاوه بر روشهای عمومی ساده، محصولات عمومی پیچیده را نیز با سرمایهگذاریهای صورت گرفته، توسعه میدهیم؛ برای مثال، محصولات ترکیبی یا روشهای رهایش جدید دارویی. ما حضور گستردهای در حوزه سلامت تنفسی داریم و احتمالاً بعد از «GlaxoSmithKline»، از وسیعترین گستره دستگاههای دارویی در جهان برخوردار هستیم. کیپلا، دارای قابلیتها و توانمندیهای عمیقی در زمینه تحقیقوتوسعه است که باعث میشود، داروهایی قویتر و مؤثرتر از نمونههای موجود در بازار، تولید نماید.
نقش نوآوری در کسبوکار شما چیست؟
نوآوری، مفهومی است که در کیپلا بسیار جدی گرفته میشود. اینکه نوآوری تنها در صنایع بزرگ «Big Pharma» وجود دارد، یک افسانه است. نوآوری، برای انجام هر کاری نقش اصلی را دارد. نه فقط در تحقیقوتوسعه، بلکه در فعالیتهای مرتبط با تجاریسازی و همکاریهای انجامگرفته هم، نوآوری انجام میشود، تا مطمئن شویم که دسترسی به دارو، در بهترین شرایط و کاملاً مقرونبهصرفه است.
کیپلا، داروهای عمومی تولید میکند، اما از مالکیت فکری نیز به صورت گستردهای بهره میبرد. آیا این یک تناقض در رویکرد شما نیست؟
خیر، هیچ تناقضی وجود ندارد. بهعنوان یک شرکت با بودجه قابلتوجه برای تحقیقوتوسعه و برخورداری از مجموعهای از نوآوریهای مختلف، ما با هدف محافظت از این نوآوریها و سپس صدور مجوز و واگذاری آن به سایر شرکتها تحت شرایط معقول، اقدام به ثبت پتنت میکنیم.
ما به علم و دانش احترام میگذاریم و از نوآوریها حمایت میکنیم. از نگاه کیپلا، هیچ منع و ضرری در پرداخت حق امتیاز به نوآوران وجود ندارد؛ اما این کار باید منطقی و تحت شرایطی عادلانه انجام گیرد. نوآوران، باید محصولاتشان را با قیمت کشوری که در آن کار کردهاند، در دسترس عموم قرار دهند. بهداشت و درمان، نمیتواند به یک کسبوکار ساده محدود شود. این کار، نوعی اقدام بشردوستانه است و هیچ بیماری نباید به دلیل قیمت بالا، از دسترسی به دارو محروم بماند.
هنوز کیپلا را یک شرکت دارویی عمومی در نظر میگیرید؟
با توجه به میزان نوآوری که اکنون انجام میدهیم، خودمان را واقعاً یک شرکت عمومی نمیدانیم. اما شرکت ما، هنوز هم بر دسترسی مقرونبهصرفه به داروهای باکیفیت بالا، متعهد است. ما برنامههای زیادی در بازارهای نوظهور داریم، تا به پزشکان و دولتها کمک کنیم که دستورالعملهای درمانی مناسبی را توسعه دهند و این داروها را تجویز نمایند. با این کار، علم، آموزش و پژوهش، به صحنه عمل میآید.
بحث درباره «IP» و دسترسی به داروها را چطور میبینید؟ آیا باعث دسترسی بهتر میشود یا مانعی بر سر آن است؟
اگر درست انجام شود، کاملاً سازنده است و دسترسی را بهبود میدهد. صرفنظر از اینکه حفاظت از پتنت وجود دارد، مسئله اصلی این است که آیا انحصار، مورد سوءاستفاده قرار گرفته است؟ برای مثال، رسوایی اخیر افزایش قیمت پیریمتامین (داراپریم) در آمریکا، به استفاده نامناسب از حقوق انحصاری مالکیت فکری مربوط نبود، بلکه به سوءاستفاده از آن مربوط بود. سوءاستفاده از حق انحصار، مانع اصلی در دسترسی دارویی است و این امر، به ثبت شدن فناوری در سیستم پتنت و یا عدم ثبت آن، وابسته نیست. ما در مقابل انحصارهایی میایستیم که منجر به سوءاستفاده میشوند. دسترسی مقرونبهصرفه، باید در راهبردهای کسبوکارهای دارویی، بهعنوان یک موضوع اصلی و کلیدی مطرح باشد.
آیا فکر میکنید که شرکتهای خصوصی، به اندازه کافی برای دسترسی اولویت قائل میشوند؟
من فکر میکنم که برخی از شرکتها اینگونه هستند؛ اما واقعاً به این نتیجه میرسیم که آیا شرکتها میدانند فراتر از سود، در کسبوکاری وارد شدهاند که مأموریتی بشردوستانه است. امروزه بالغ بر ۸۰ درصد جهان، به مراقبتهای بهداشتی معقول، دسترسی ندارند. این وظیفه جمعی ماست که درمانها را برای هر کس که به آنها نیاز دارد، در دسترس قرار دهیم.
شما صادرکننده مجوز بهرهبرداری از مجموعهای از پتنتهای مرتبط با درمان بیماری ایدز هستید. چه عواملی روی تصمیم شما تأثیر گذاشت تا وارد چنین توافقی شوید؟
اولاً ما میخواهیم تا کیپلا با ارزش افزوده بیشتر (در صورت امکان) روبرو شود، تا بتوانیم به بیماران بیشتری کمک کنیم. علاوه بر این، ارزیابیهای ما در واگذاری مجوز، بر چند نکته متمرکز است؛ آیا متقاضی واقعاً درباره دسترسی به داروهای فوق، جدی است؟ آیا شرایط واگذاری به اندازه کافی منصفانه و منطقی است؟
فکر میکنید این امکانپذیر است که در درمان بیماری هپاتیت «C» نیز مانند بیماری ایدز، به نتایج مشابه برسید؟
به نظرم ممکن است، اما باید مواردی در نظر گرفته شوند. اول، ما باید روی هر دو فاکتور قیمت و کیفیت تمرکز کنیم. سرمایه لازم هم باید تأمین شود. برای اطمینان از عرضه، باید از تأمین مالی هم اطمینان داشت. این سازوکارهای مالی، برای بیماری ایدز، در نظر گرفته شده است که البته با چالش دو برابر شدن تعداد بیماران، باید تدابیر جدیدی بیاندیشیم و تأمین مالی را ادامه دهیم. ما باید تدارکات مشابهی را نیز در جهت داروهای باکیفیت، برای درمان بیماری هپاتیت «C» ارائه دهیم.
چطور میخواهید چشمانداز «IP» خود را توسعه و تکامل دهید؟
در کشورهایی مانند هند، چهارچوب «IP» کاملاً روشن است؛ برای پتنتهای بیهوده و بیفایده، یا اختراعاتی که ارزش بالایی برای بیمار ندارند، پاداشی در نظر گرفته نمیشود. ما همه باید یاد بگیریم که با رژیم مالکیت فکری فعلی کار کنیم و حق حاکمیت صحیح هر کشور برای تعیین رژیم «IP» مناسب و به نفع بیماران را تشخیص دهیم. حتی کشورهای با درآمد بالا نیز، از اقدامات اضطراری درمانی استفاده میکنند و این امر، تنها محدود به کشورهای درحالتوسعه نیست. در جایی که شرکتها قادر به همکاری نیستند، دولتها باید از سازوکارهایی مانند مجوز اجباری یا مجوز واردات خودکار، استفاده نمایند، تا از دسترسی مردم به داروهای نجاتبخش، اطمینان حاصل شود.
بنابراین شما معتقدید که مجوز اجباری، گاهی ممکن است ضروری باشد؟
در حالت ایدهآل، مجوز اجباری هرگز نباید استفاده شود، چراکه شرکتهای نوآورانه، مسئولیت جدی دسترسی را دارند و آمادهاند تا برای یافتن راهحل، با شرکتهای عمومی گفتگو کنند. اما این موضوع، همیشه اتفاق نمیافتد؛ بنابراین دولتها باید این استراتژی را بهعنوان انگیزهای برای شرکتها نگه دارند، تا آنها با راهحلهای اختیاری و بدون اجبار، دسترسی به داروهای نجاتبخش را تضمین نمایند.
فکر میکنید صدور مجوز اختیاری، به اندازه کافی انجام شده است؟
به نظر من، مجوز اختیاری کافی نیست و دوست دارم بیشتر شود. بعضی شرکتها مانند «Gilead» و «ViiV» و «Janssen»، از پیشگامان این قضیه بودهاند. من آرزو میکنم که بیشتر شود، اما واقعیت مذاکرات مجوز این است که موفقیت و سرعت آنها، به اشتیاق و اعتماد مجوزدهندگان بستگی دارد. برای بسیاری از محصولات، تنها اگر مجوز اختیاری باشد، دسترسی تضمین میشود؛ اما صدور مجوز، خیریه نیست و راهی برای ایجاد ارزش افزوده در کسبوکار و دسترسی بهتر است. حق امتیاز، به علم و دانش توسعهیافته، پاداشی میدهد که برای نوآوریهای دارویی پایدار ضروری است، اما باید در عین حال، منطقی نیز باشد.
در حقیقت، در دنیای داروسازی امروز، صدور مجوز یک قانون است نه یک استثنا. از ۵۰ داروی پرفروش در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۳۶ مورد، با اخذ مجوز از سوی شرکت مخترع، تجاریسازی شدهاند. طبق تجربه خود ما، هنوز هم بهبود توافقات صدور مجوز اختیاری، ممکن است. اما اگر شرکتهای بیشتری از این مجوزها برای تولید محصولات استفاده نمایند، سهم بزرگی در تضمین کیفیت و دسترسی سریع خواهند داشت.
همه شرکتهای داروسازی، در قبال ۸۰ درصد بیمارانی که دسترسی مناسبی به دارو ندارند، مسئولیت مشترک دارند. این وظیفه این شرکتها است که با یکدیگر صحبت کرده و به توافق برسند، تا داروها را به گونهای مقرونبهصرفه، در اختیار افرادی قرار دهند که به آنها نیاز دارند. در غیر این صورت، دولتها باید وارد عمل شوند که اگر این موضوع اتفاق بیفتد، راهحلها تحمیلی و با فشار خواهند بود.
آیا شما با مشکلات جعل و نقض حقوق مالکیت فکری هم روبرو میشوید؟
ما از این موضوع آگاه هستیم. سیستمهای کیفیت ما، بهطور مداوم در حال تکامل هستند؛ بنابراین میتوانیم محصولات اصلی خود را نظارت و پیگیری کنیم. ما آماده کار با تنظیمکنندگانی هستیم که برای حذف محصولات تقلبی تلاش میکنند. وقتی دولتها فقط روی قیمت پایین دارو تمرکز میکنند و مسئله کیفیت نادیده گرفته میشود، مشکل محصولات تقلبی بروز مییابد. این واقعاً مهم است که دولتها برای شناسایی تقلب و جعل، استانداردهای درست و سازوکارهای اجرایی داشته باشند.
چشمانداز بلندمدت کیپلا چیست؟
چشمانداز بلندمدت ما، این است که هیچکس نباید از دسترسی مقرونبهصرفه به داروها محروم شود و کیپلا میتواند در سطح جهانی، این داروها را ارائه دهد. پنج سال پیش، ۷۰ درصد کسبوکار کیپلا، بر هند متمرکز بود و در حال حاضر، ۷۰ درصد آن به خارج از مرزهای این کشور توسعه یافته است. همانطور که ما بهطور مداوم کسبوکار خود را در سطح جهان گسترش میدهیم، کیپلا نقش مهمی در فراهم کردن راهحلهای بهداشت و درمان مقرونبهصرفه برای میلیونها بیمار ایفاء میکند. ما خیلی خوشحال میشویم که با همکاری دولتها، این کار را انجام داده و برای انتقال فناوری خود، به دنبال راههایی باشیم تا بفهمیم چگونه دسترسی بهتر انجام گیرد.
آیا مشارکتهای راهبردی برای کیپلا مهم است؟
بله، بسیار مهم هستند. ما در دنیای جمعی کار میکنیم و در هیچ منطقهای، هیچ شرکتی نمیتواند تمامی نقاط قوت را یکجا داشته باشد. این چیز خوبی است که شرکتها برای بهبود بیماران با هم کار کنند. گاهی کار کردن با یک شریک، مانند کیپلا، میتواند منجر به دسترسی مقرونبهصرفه در جایی شود که در صورت همکاری نکردن، غیرممکن است. این امر، بدین دلیل است که ما بر تجارت و کسبوکاری متمرکز هستیم که دیگران اغلب انجام نمیدهند. برای مثال، در هند ما با ۷۰ هزار نیروی بازاریابی و فروش، احتمالاً بیشتر از هر شرکت دیگری به بیماران دسترسی داریم. همچنین، حضور گسترده و قوی در آفریقا که تقریباً ۲۵ درصد از تمرکز کسبوکار ما را در بر گرفته است. بنابراین، شرکتهای نوآور، در همکاری با ما، میتوانند از نقاط قوت ما استفاده نموده و به اهداف خود برسند. همچنین، میتوانند از فرمولبندی و فناوری رهایش ما، برای تولید فرمولبندیهای بهتر استفاده کنند. فوتوفن این کار، این است که از نقاط قوت یکدیگر استفاده کنیم، بهطوری که داروهای با کیفیت بهتر، تأثیرگذاری بیشتر و مقرونبهصرفه، برای بیماران بیشتری تولید نماییم.
چه درسهایی را از کار کردن در بازار جمعی هند آموختهاید؟
اول، نیاز به تمرکز روی دانش و آموزش. این موضوع، تنها برای تولید محصول و دارو مهم نیست، بلکه آموزش پزشکی، برای اینکه چطور پزشکان یک دارو را تجویز و استفاده میکنند نیز، اهمیت دارد.
دوم، شما باید به بیمارانی که خارج از فضای شهری هستند نیز برسید. بنابراین نیاز به سیستم توزیع زیربنایی دارید.
سوم، محصولات شما باید مقرونبهصرفه باشند. شما باید اقتصاد کشور را درک کرده و سپس داروهایتان را قیمتگذاری کنید. اما اجازه میدهید تا رقابت، قیمت را تعیین کند. رقابت مؤثر، میتواند برای بیماران مفید باشد. هند، شرکتهای عمومی زیادی دارد و کمترین قیمتگذاری در جهان را دارا است.
چهارم، بیمارانی که وجود دارند، از آنچه شما فکر میکنید، بیشتر هستند. ما فقط سطحی از بیماران را که نیاز به درمان دارند، در نظر میگیریم.
سهم کیپلا در دهه گذشته برای سلامت جهانی را چطور ارزیابی میکنید؟
کیپلا، برای دسترسی و درمان بیماران مبتلا به ویروس «HIV»، به شدت تلاش کرده است. ما درمان ۸۰۰۰ بیمار ایدز در آفریقا، با هزینه ۱۲۰۰۰ دلار در سال را به ۱۲ میلیون بیمار، با هزینه یک دلار در روز یا کمتر، رساندهایم. اگر میتوانیم برای بیماران مبتلا به ایدز این کار را انجام دهیم، این کار، برای تمام بیماران دیگر هم امکانپذیر خواهد بود. دسترسی مقرونبهصرفه برای همه بیماران، در هر کجا که هستند، مسئله این دهه است و کیپلا نقشی کلیدی در رسیدن به این هدف ایفاء میکند.