مقدمه
اندونزی یکی از اقتصادهای بزرگ جنوب شرق آسیا بوده که در زمره متنوعترین کشورهای جهان از لحاظ تنوع زیستی و فرهنگی قرار دارد. در این میان، حرکت به سوی اقتصاد دانشبنیان و بهکارگیری نوآوری برای رشد و توسعه اقتصادی، از اهداف کلیدی سالهای اخیر این کشور بوده است.
مصداق بارز تلاشهای صورت گرفته در اندونزی برای توسعه خلاقیت و نوآوری، تأسیس سازمان اقتصاد خلاق «BEKRAF» از سوی رئیسجمهور این کشور، در سال ۲۰۱۵ میلادی است. این نهاد، بهعنوان یک سازمان غیردولتی، توسعه و هماهنگسازی سیاستی برای کنترل و جهتدهی به پتانسیلهای اقتصاد خلاق اندونزی را هدف قرار میدهد. در این مصاحبه که از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری، با «آری جولیانو جما» (Ari Juliano Gema)، معاون تسهیل و تنظیم حقوق مالکیت فکری این نهاد صورت گرفته، وی در خصوص برنامههای این سازمان برای کمک به رشد کسبوکارهای خلاق و نوآورانه اندونزی، توضیحاتی ارائه میدهد.
بخش خلاق و نوآورانه اندونزی، چه دامنهای را شامل شده و نقاط قوت این بخش در چیست؟
اقتصاد خلاق اندونزی، بسیار متنوع بوده و شامل ۱۶ بخش فرعی است. عملکرد سالهای اخیر، پتانسیل رشد بسیار بالای این اقتصاد را نشان میدهد؛ بهطوری که در سال ۲۰۱۷ میلادی، این بخش بیش از ۷ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده و اشتغال حدوداً ۱۵.۹ میلیون نفر را به دنبال داشته است. پیشبینیها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۲۰ میلادی نیز، ارزش مستقیم این بخش، به ۱۳۰ میلیون دلار افزایش یابد.
اگرچه اقتصاد خلاق در اندونزی از پتانسیل فوقالعادهای برخوردار است، اما در این میان چالشهایی نیز برای فعالسازی آن وجود دارد. سهم زیادی از این اقتصاد، در برگیرنده شرکتهای کوچک و متوسطی است که همچنان محصولات خود را در بازارهای محلی به فروش میرسانند. تعداد کمی از این شرکتها، اطلاعات کافی در خصوص ارزش والای حقوق مالکیت فکری دارند. البته این شرکتها چالشهای فراوانی نیز در خصوص دسترسی به سرمایه و فناوریهای مورد نیاز دارند.
تنوع فرهنگی اندونزی، نقطه قوتی برای ما به شمار میآید. تا سال ۲۰۳۰ میلادی، ما ۱۸۰ میلیون نیروی جوان خواهیم داشت که آماده ورود به بازار کار خواهند بود. این نکته از آنجا اهمیت دارد که در حال حاضر، برای راهاندازی شرکتهای استارتآپی، شور و اشتیاق زیادی در میان جوانان وجود دارد و این تلاشهای رو به افزایش، محتوای نوآورانه و خلاقانه قابلتوجهی ایجاد میکند.
نکته دیگر، جذابیتهای گردشگری اندونزی است. گردشگری نقشی کلیدی در حمایت از اقتصاد خلاق ما ایفا میکند. اینطور تصور نمایید که گردشگری همانند «پوست» و صنایع خلاق همانند «گوشت و تن» هستند. وقتی گردشگران به اندونزی میآیند، آنها محصولاتی که ما تولید میکنیم را مشاهده نموده و اغلب علاقهمند هستند که آنها را به خانههای خودشان ببرند. با توجه به این مسئله و با هدف حمایت از گردشگری، دولت تاکنون ۱۰ مقصد گردشگری اصلی در اندونزی را شناسایی نموده و به آنها کمک میکند تا از فرهنگ و پتانسیل صنایع خلاق محلی خود، برای ایجاد جذابیتهای بیشتر در نظر گردشگران، استفاده نمایند.
(اقتصاد خلاق اندونزی شامل ۱۶ بخش فرعی است که به ترتیب عبارتند از: «توسعه اپلیکیشنها و انواع بازیها»، «معماری»، «طراحی داخلی»، «مد»، «طراحی محصول»، «طراحی ارتباطات بصری»، «فیلم، پویانمایی و ویدئو»، «عکس»، «صنایعدستی»، «هنر آشپزی»، «موسیقی»، «چاپ»، «تبلیغات»، «هنرهای نمایشی»، «هنرهای زیبا» و «تلویزیون و رادیو».)
نقش سازمان شما در این میان چیست؟
نقش اصلی «BEKRAF»، ایجاد اکوسیستمی است که با استفاده از آن، کسبوکارهای خلاق اندونزی بتوانند بهرهوری خود را افزایش داده و رشد نمایند. این سازمان، شش کارکرد کلیدی را پوشش میدهد: ۱) تحقیق و توسعه و آموزش، ۲) دسترسی به سرمایه، ۳) زیرساخت، بازاریابی و تسهیلات، ۴) تنظیم حقوق مالکیت فکری، ۵) روابط میان دولتی و ۶) روابط میان منطقهای.
ما با سازمانهای دولتی دیگری که برنامههای حمایتی از اقتصاد خلاق را در برنامههای خود لحاظ نمودهاند، همکاری نموده تا مطمئن شویم که اقداماتی منسجم و در یک راستا انجام میدهیم. هدف اصلی ایجاد شرایطی برای اقتصاد خلاق است که آن را به تکیهگاه اصلی اقتصاد اندونزی بدل نماید.
در اقتصاد خلاق اندونزی، چه بخشهایی برجسته هستند؟
مد، آشپزی و هنرهای دستی را میتوان در زمره مهمترین بخشهایی دانست که بیشترین نقش را در تولید ناخالص داخلی بر عهده دارند. به عنوان مثال، ما در حوزه مد یک سنت غنی و دیرین رنگرزی داریم و طراحان معاصر و مستعد فراوانی نیز در این خصوص وجود دارند. هدف ما در این بخش فرعی، این است که سطوح بالای عملکردی را حفظ کنیم.
تنوع فرهنگی ما، نقطه قوت ما است که به ما ابزار توسعه و پیشرفت یک اقتصاد خلاق قدرتمند و مبتنی بر استفاده خلاقانه از حقوق مالکیت فکری را میدهد.
ما همچنین شاهد پیشرفتهای جالبی در حوزههای فیلم، موسیقی، برنامهها و بازیهای رایانهای هستیم. توسعه صنعت فیلم اندونزی، بسیار چشمگیر است. برای مثال در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۱۰ فیلم اندونزیایی با بیش از ۱ میلیون بیننده در سینماهای اندونزی به تصویر کشیده شد و فیلم «Warkop» نیز، حدوداً ۷ میلیون بیننده از سرتاسر اندونزی داشت. برای اولین بار، این حجم از بیننده به تماشای یک فیلم نشست و این رکودی جدید برای ما محسوب میشود. همچنین فیلمهای سینمایی اندونزی، شرایط خوبی را در سطح بینالمللی تجربه میکنند. فیلم مشهور « Marlina the Murderer in Four Acts»، اخیراً در آمریکا به نمایش درآمد و فیلم «Sekala Niskala (Seen and Unseen)» نیز، به اولین فیلم اندونزیایی بدل شد که در سال ۲۰۱۸ میلادی، در جشنواره بینالمللی فیلم برلین برنده جایزه بزرگ شد.
در عمل چگونه از این بخشهای فرعی حمایت میکنید؟
ما در تلاشیم تا وجود یک چهارچوب نظارتی کارآمد برای حمایت از کسبوکارهای خلاق اندونزی را تضمین کنیم. ما همچنین به آنها کمک میکنیم تا به سرمایه مورد نیاز برای پیشرفت و رشد هر چه بیشتر دسترسی یابند. ما طیف متنوعی از اقدامات مختلف را در هر بخش فرعی انجام میدهیم. برای مثال در بخش فیلم، فرصتهایی برای فیلمسازان جوان فراهم نمودهایم تا در آزمایشگاه فیلمسازی تورینوی ایتالیا، به تقویت مهارتهای خود بپردازند. برخی از آنها را به جشنوارههای فیلم بینالمللی و برخی دیگر را به رویدادهایی مانند کارگروه تأمین بودجه خلاق اندونزی «Akatara Indonesian Creative Financing Forum» میفرستیم تا ایدههای خود را برای سرمایهگذاران مطرح نمایند. در سال جاری، این کارگروه موفق به تأمین سرمایه پنج فیلم به نمایش درآمده در سینماها شد و بر همین مبنا، فیلمهایی نیز در دست تولید قرار دارد. در میان سرمایهگذاران خارجی، علاقه زیادی برای تهیهکنندگی یا کارگردانی مشترک فیلمها در اندونزی وجود دارد که با توجه به جمعیت ۲۵۰ میلیون نفری اندونزی، بازار بسیار جذابی پیش روی آنها است.
به شکل مشابه در بخش موسیقی هم، به منظور کشف، تقویت و بازاریابی استعدادهای خلاق اندونزی در بازارهای داخلی و بینالمللی، یک برنامه حمایتی تحت عنوان «Indonesia Creative Incorporated-ICINC» آغاز شده است. ما همچنین رویدادی به نام «Musikologi» را راهاندازی نمودهایم که با گرد هم آوردن افراد حرفهای صنعت موسیقی، امکان به اشتراک گذاشتن دانش و تجربه بین موسیقیدانهای نوظهور را فراهم میسازد. نمونههای اینچنینی، به موسیقیدانهای جوان کمک میکند تا در مورد کسبوکار موسیقی و نقش حقوق مالکیت فکری در آن، چیزهای جدیدی یاد بگیرند. ما همچنین برای تقویت سازمان مدیریت جمعی اندونزی که مسئول تعیین حق امتیاز و جمعآوری و توزیع مجدد عواید بین هنرپیشهها است، تلاش میکنیم.
برنامه «BEKRAF Developer Day» که شامل مجموعهای از کلاسهای حرفهای است، فرصتی ارزشمند برای متخصصین نرمافزار محسوب میشود. در این برنامه، متخصصین میتوانند دانش خود را برای جوانان مشتاق و علاقهمند به یادگیری مهارتهای جدید، به اشتراک بگذارند. در اندونزی، دسترسی به این فرصتهای آموزشی محدود است و به همین دلیل، این رویدادها بسیار محبوب شدهاند. طرحهای تحت پوشش بودجه دولتی، این امکان را برای ما فراهم میکنند تا استارتآپهای نویدبخش و آیندهداری را به رویدادهای بینالمللی، مانند «SXSW» و «Startup World Cup» بفرستیم. این نوع مشارکتها، به دنیا نشان میدهد که اندونزی در حوزه نرمافزار، از توسعهدهندگان بسیار مستعدی برخوردار است.
در حوزه مد نیز، بهعنوان یکی از بزرگترین و بالغترین بخشهای اندونزی، ما نقشی حمایتکننده را ایفا میکنیم. برای مثال، روندهای مد را بررسی نموده و برای طراحان نوظهور، کمک هزینههای دولتی تخصیص میدهیم. بهطور مشابه، در بخش صنایعدستی هم، از رویدادهایی مانند «Inacraft» حمایت میکنیم. ما همچنین به هنرمندان کمک نموده تا در دورهمیهای بینالمللی مانند «NY Now» که بزرگترین رویداد صنایعدستی جهان است، شرکت کنند. کارگاههای آموزشی ما برای افراد مشغول در حوزه رنگرزی، به آنها کمک میکند تا جایگاه حرفهای و کیفیت محصولات خود را ارتقا داده و رقابتیتر عمل نمایند.
ما هنوز برای رقابت در حوزه فناوری، توانایی لازم را نداریم؛ اما میتوانیم بر اساس خلاقیت و فرهنگ خود، به رقابت بپردازیم.
مالکیت فکری در افزایش ارزش داراییهای فرهنگی اندونزی چه نقشی ایفا میکند؟
مالکیت فکری، قلب اقتصاد خلاق است. بدون محافظت از داراییهای فکری، یک محصول صرفاً به یک کالا تبدیل شده و هیچ ارزشافزودهای به همراه نخواهد داشت. به همین دلیل است که ما در بخشهای خلاق، در مورد مزایای استفاده از داراییهای فکری به شدت حساس بوده و مدام در حال آگاهیسازی و ترویج در این حوزه هستیم.
تهیهکنندگان فیلم مشهور «از عشق چه خبر؟» (Ada Apa Dengan Chinta)، نمونهای جدید از نحوه استفاده راهبردی از حقوق مالکیت فکری را محقق نمودند. این فیلم که در سال ۲۰۰۴ میلادی اکران شد، فروش گیشهای فوقالعادهای داشت. هنگامیکه تهیهکنندگان فرصتهای ناشی از محبوبیت این فیلم را کشف کردند، قراردادهای اعطای مجوزی برای یک سریال تلویزیونی و تولید محصولات مختلفی مانند انواع تیشرت و اقلام دیگر را به امضا رسانیدند.
نقش «BEKRAF»، تسهیل جریان سرمایه برای کسبوکارهای خلاق اندونزی و حمایت از تبدیل نوآوری به پول و تجاریسازی داراییهای خلاق در این کشور بوده و به نظر میرسد که با تشویق کسبوکارهای خلاق به تفکر راهبردیتر در مورد داراییهای مالکیت فکری، میتوان به این مهم دست یافت.
فرایند ترویجی که از نام بردید، چگونه انجام میگیرد؟
آگاهسازی پیرامون مالکیت فکری، امری بسیار چالشبرانگیز در اندونزی است. تنها حدود ۱۱ درصد از فعالان اقتصاد خلاق اندونزی، حقوق مالکیت فکری مرتبط با فعالیتهایشان را اخذ نمودهاند. به همین منظور، ما در حوزه مالکیت فکری، فعالیتهای منظم ترویجی را در شهرهای مختلف کشور سازماندهی میکنیم. این رویدادها، فرصتی برای کسبوکارهای خلاق به منظور یادگیری حقوق مالکیت فکری و ارتباط با سرمایهگذاران بالقوه است. تعداد رو به رشد کانالهای رسانهای که مسائل مرتبط با مالکیت فکری را پوشش میدهند، گواهی بر پیشرفت قابلتوجه ما است.
سازمان ما، اخیراً اپلیکیشنی تحت عنوان «BIMA» عرضه نموده که اطلاعات کلیدی و مهمی در مورد حقوق مالکیت فکری را به کاربران ارائه مینماید. شما صرفاً برنامه را باز میکنید و محصولی را از میان گزینههای متعدد انتخاب میکنید تا اطلاعاتی در خصوص حقوق مالکیت فکری مرتبط با آن، کارهایی که برای به دست آوردن حقوق مذکور باید انجام دهید و هزینههای مربوطه، کسب نمایید. هدف ما این است که تا سال ۲۰۲۲ میلادی، یک میلیون کاربر داشته باشیم. ما این برنامه را در ماه جولای ۲۰۱۶ عرضه کردیم و تا کنون، ۱۵۰۰ مشترک داشتهایم. برنامه «BIMA»، ابزاری کاربردی برای افزایش آگاهی در مورد مالکیت فکری بوده که به کسبوکارهای کوچک و فناوران و نوآوران شخصی، کمک مینماید تا از داراییهای فکری خود بهتر محافظت نموده و از ارزش حقوق مالکیت فکری اخذ شده، بهره بگیرند.
آیا در اندونزی جعل و دزدی هنری معضل بزرگی است؟
بله. همانند بسیاری از کشورها، ما هم با چالشهای بسیاری در این حوزه مواجهیم. «BEKRAF»، یک نیروی ویژه ضد دزدی هنری تشکیل داده که توصیهها و راهنماییهایی کاربردی به کسبوکارهای خلاق ارائه مینماید. بهطور خلاصه، ما فعالان حوزه اقتصاد خلاق را با مقامات اجرایی مرتبط نموده و این مسئله، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چرا که اگر افراد فعال در این حوزه نتوانند موارد نقض مالکیت فکری را شناسایی نموده و آنها را گزارش دهند، مقامات اجرایی کاری انجام نمیدهند.
در حال حاضر، سرقت آنلاین نیز یک معضل بزرگ است؛ زیرا بسیاری از افراد هنوز به بسترهای پخش قانونی دسترسی ندارند. اما دزدیها تنها به این خاطر نیست که دسترسی قانونی به محصولات دشوار بوده یا قیمت آنها بسیار بالا است، بلکه رفتار اعتیادآور نیز یک عامل اصلی دیگر است. اگرچه بعضی از کاربران میدانند که این کار اشتباه است، اما هنوز هم نسخههای کپی و دزدی کارهای خلاق را خریداری میکنند. اما چگونه میتوان این مشکل را برطرف نمود؟ آموزش، کلید تغییر این رفتار است. ما باید در سطوح ابتدایی، در مورد آسیبی که دزدی هنری و جعل کردن ایجاد میکند، به مردم آموزش دهیم و این آموزش باید جامع و مستمر باشد.
روند تحول و تکامل اقتصاد خلاق اندونزی را چگونه میبینید؟
اقتصاد خلاق، به ستون اصلی اقتصاد اندونزی تبدیل خواهد شد. تنوع فرهنگی، نقطه قوت ما است و به ما ابزار لازم برای توسعه یک اقتصاد خلاق قدرتمند و مبتنی بر استفاده مؤثر از حقوق مالکیت فکری را میدهد. این کار، باعث میشود تا اندونزی جاهطلبیهای اقتصادی خود را محقق نموده و پیشرفت اجتماعی و توسعه فرهنگی را تقویت مینماید.
چه پیامی برای کسبوکارهای خلاق اندونزی دارید؟
پیشبینی میشود که تا سال ۲۰۳۰ میلادی، اندونزی به یکی از بزرگترین اقتصادهای دنیا بدل شود. برای دستیابی به این توسعه اقتصادی، کسبوکارهای خلاق باید بدانند که تنها روشی که با استفاده از آن میتوانند سود اقتصادی کامل را از نوآوریها و کارهای خلاقانه خود ببرند، این است که با حقوق مالکیت فکری مناسب، از آنها محافظت نمایند. آنها باید نسبت به حقوق مالکیت فکری، حساسیت بیشتری نشان دهند. آنها باید راهبردها و سیستمهایی را توسعه دهند که آنها را برای کنترل ارزش کار خود، توانمند نماید. بنابراین، پیام من این است: «به نوآوری ادامه دهید، کار خود را با حقوق مالکیت فکری محافظت کنید و از مسیر لذت ببرید!»
اهداف آتی «BEKRAF» چیست؟
اهداف مستمر و همیشگی ما، تضمین تبدیل شدن اقتصاد خلاق به ستون جدید اقتصاد اندونزی است و اینکه تا سال ۲۰۳۰، اندونزی به یک فعال اقتصادی خلاق در مقیاس جهانی بدل شده و در این جایگاه، کاملاً تثبیت گردد. به همین منظور در سال ۲۰۱۸ میلادی، «BEKRAF» اولین اجلاس جهانی اقتصاد خلاق را در شهر بالی و با موضوع «خلاقیت فراگیر» برگزار نمود تا اقتصاد خلاق را بهعنوان ابزاری برای فرصتهای آتی تقویت نماید. همراستا با این چشمانداز، این سازمان تلاشهای خود را همچنان معطوف بر افزایش آگاهی در میان جامعه کسبوکار خلاق نموده و فراتر از آن، در مورد مزایای محافظت و مدیریت داراییهای فکری نیز، تلاشهای فراوانی نموده است. این مسئله، در ایجاد شرایط رشد این کسبوکارها در بازارهای بینالمللی، ضروری است.