مرکز ملی آموزش مالکیت فکری وزارت دادگستری (آکادمی ملی مالکیت فکری وزارت دادگستری)، از نهادهای آموزشی پربار و شناختهشده برای بسیاری از وزارتخانههای و نهادهای کشور در حوزهی مالکیت فکری است که فعالیتهای رسمی آموزش بینالمللی خود را از سال ۱۳۹۶ در کشور آغاز نموده است. این مرکز علاوه بر برگزاری دورههای آموزشی با مشارکت سازمان جهانی مالکیت فکری برای نمایندگانی از وزارتخانهها و ارگانها و سازمانهای کشور، در برگزاری دورههای آموزشی مستقل در حوزههای مرتبط با مالکیت فکری نیز فعالیتهای زیادی داشته است.
کانون پتنت ایران بهواسطهی داشتن اهداف مشترک برای ترویج و ظرفیتسازی نیروی انسانی در حوزهی مالکیت فکری در کشور، تاکنون همکاریهای خوبی با آکادمی ملی مالکیت فکری وزارت دادگستری، چه در قالب پشتیبان و چه در قالب در اختیار قرار دهی ظرفیتهای خود در روند برنامههای آموزشی آکادمی ملی داشته است.
در گفتوگوی زیر پای صحبتهای دکتر محمدحسین عرفان منش مدیر آکادمی ملی مالکیت فکری ایران نشستیم و از تاریخچه، اهداف و برنامههای آکادمی مالکیت فکری ایران صحبت کردیم که در ادامه خواهید خواند.
لطفاً قبل از شروع به سؤالات در مورد آکادمی، خود را معرفی نمایید و اینکه از چه زمان همکاری شما با آکادمی شکل گرفت؟
به نام خدا. بنده محمدحسین عرفان منش مدیر آکادمی ملی مالکیت فکری ایران هستم. فارغالتحصیل دکترای حقوق با رساله مرتبط با حقوق مالکیت فکری هستم و بهطورکلی از سال ۱۳۸۹ در حوزهی مالکیت فکری فعالیت داشتهام. در سال ۱۳۹۵ بعد از تصویب تفاهمنامه با سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) بهحکم جناب آقای پورمحمدی وزیر دادگستری سابق، بنده بهعنوان مدیر آکادمی ملی مالکیت فکری، منصوب شدم و ازآنپس هم بهعنوان عامل ارتباط با آکادمی مالکیت فکری سازمان جهانی مالکیت فکری (Focal Point) و سایر سازمانها و نهادهای خارجی فعال در حوزه آموزش و ترویج مالکیت فکری و هم مدیریت امور اجرایی مرتبط با تحقق اهداف آکادمی، فعالیت داشتهام.
در مورد آکادمی ملی مالکیت فکری، با این سؤال آغاز کنیم که اصولاً آکادمی ملی مالکیت فکری با چه هدفی تشکیل شد؟
اواخر سال ۱۳۹۴، بر اساس مصوبهی هیئتوزیران، به وزارت دادگستری این مأموریت داده شد که آموزشهای استاندارد مالکیت فکری را با همکاری سازمان جهانی مالکیت فکری یا وایپو، برای «طیف گستردهای» از مخاطبان طراحی و برگزار کند. هدف ایجاد آکادمی ملی، افزایش دانش عمومی مالکیت فکری و ظرفیتسازی در کشور در حوزه مالکیت فکری بر اساس استانداردها و شاخصهای بینالمللی بود. قبل از ایجاد آکادمی، دورههای آموزشی مستقلی توسط برخی ادارات، ارگانها و نهادهای کشوری برگزار میشد (و همچنان برگزار میشود) ولی طیف مخاطبان محدودتری داشت و بهطور منسجم، تمامی ارگانها و نهادهای اجرایی را درگیر آموزش نمینمود. لذا نیاز به آموزش هماهنگ و منسجم، مطابق با استانداردهای بینالمللی، برای کلیهی دستگاههای اجرایی کشور کاملاً محسوس بود و ضرورت ایجاد آکادمی ملی را ایجاب مینمود.
مخاطبین اصلی برای شرکت در دورههای آموزشی عموماً شامل کارشناسان و مدیران دستگاههای اجرایی است و درعینحال، عبارت «سایر ذینفعان» که در مفاد مصوبه استفادهشده، شرکت نمودن طیف گستردهای از مخاطبان و علاقهمندان در برنامههای آموزشی این مرکز را نیز شامل میشود (مانند پارکهای فناوری، استارت آپها، شرکتهای دانشبنیان، مؤسسات حقوقی و آموزشی و حتی اشخاص مشغول به کار در حوزهی مالکیت فکری نظیر وکلا).
برای اجرایی نمودن و آغاز نمودن چنین حرکتی، لازم بود تا در وزارت دادگستری، یک سری نیازسنجیها انجام شود تا این دورهها بتوانند نیازهای اصلی مخاطبین را پوشش دهند و استفاده حداکثری از برنامههای آکادمی محقق شود. در مراحل مقدماتی لازم بود تا تمام ارگانها و نهادهای اجرایی که مالکیت فکری و حقوق مرتبط با آن، در فعالیت آنها نقش دارد، شناسایی شود.
مخاطبین اولیه، اعضای شورای سیاستگذاری مالکیت فکری بودند که در حال حاضر، هفده عضو دارد. بهطورکلی روال کار بر این اساس است که شرکت در دورههای آموزشی، محدودیتی وجود نداشته باشد و هر ذینفعی بتواند در این دورهها مشارکت داشته باشد.
در سال ۱۳۹۵، تفاهمنامه میان سازمان جهانی مالکیت فکری و وزارت دادگستری در زمان تصدی آقای دکتر کاظمی ابدی (معاون سابق حقوق مالکیت فکری وزارت دادگستری) امضا شد و از این تاریخ مرکز ملی آموزش مالکیت فکری بهعنوان زیرمجموعهای از معاونت حقوق مالکیت فکری اقدام به تهیه و تدارک مقدمات و نیازسنجیهای آموزشی نمود.
تفاهمنامه ازنظر فاکتور زمانی، مدتدار بود ولی با توجه به فعالیتهای صورت گرفته طبق تفاهمنامه، همکاریها همچنان ادامه دارد و تفاهمنامه همچنان معتبر است.
هدف تفاهمنامه وزارت دادگستری با آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری چه بود؟
جان کلام تفاهمنامه در حقیقت تأسیس آکادمی ملی مالکیت فکری (National IP Training Center) بود. وایپو سابق بر این، تجربهی ایجاد آکادمیهای ملی مالکیت فکری را در برخی کشورها، چه در کشورهای پیشرفته چه درحالتوسعه داشت و کشور ما نیز میتوانست با ایجاد آکادمی ملی تخصیصیافته برای آموزش، از امکانات آکادمی وایپو و سایر سازمانها، استفاده مؤثرتری نماید.
هدف اصلی ایجاد آکادمی هم آموزش هماهنگ و منسجم به تمامی گروهها، نهادها، ارگانها و سازمانهای درگیر بحث مالکیت فکری در کشور بود که فعالیتهای آنها، یا فعالیت زیر بخشها و زیرمجموعههای آنها، بهنوعی با مسئلهی مالکیت فکری و حفاظت و حقوق آن، ارتباط دارند.
پس از امضای تفاهمنامه سندی تحت عنوان برنامهی Project Document بهعنوان آییننامه اجرایی تفاهمنامه تهیه شد که در آن به تفضیل استاندارهای وایپو در خصوص جنبههای مختلف برنامههای آموزشی منعکس شد. همچنین بر اساس این سند مدیران اجرایی آکادمی نظیر جو بردلی از مرکز آموزش بازدید و نسبت به اجرای مفاد سند نظارت کردند.
نام آکادمی ملی مالکیت فکری کشور در وبسایت سازمان جهانی مالکیت فکری، تحت عنوان مرکز ملی مالکیت فکری ایران (Iranian National IP Training Center) قرارگرفته است.
برای اخذ مجوز آکادمی آیا سازمان جهانی مالکیت فکری شرایط خاصی را در نظر داشته است؟
در درجهی اول یکنهاد دولتی که مورد اعتماد سایر ارگانها و نهادها است، باید عهدهدار این مسئولیت میبود که با برخورداری از ارتباطات خوب و کارا با سایر دستگاهها قادر باشد مشارکت حداکثری دستگاهها و نهادها و سازمانهای مختلف را جلب کرده و ترویج و آموزش مؤثری را در کشور داشته باشد. علاوه بر این، باید پتانسیلهای لازم برای اجرایی شدن برنامههای آموزشی را نیز برخوردار بود. مثل امکان برگزاری کلاسها و دورههای آموزشی و امکاناتی برای ارائه بهتر و مفیدتر و همینطور برخی شرایط فیزیکی سادهتر مثل برخورداری از اینترنت فضا و ... و باید وایپو از وجود چنین امکانات و شرایطی کاملاً مطمئن میشد.
فعالیت آکادمی ملی مالکیت فکری ایران به چه صورت است؟
علیرغم اینکه هدف آکادمی مالکیت فکری در آغاز کار و حین مصوبهای که صحبت آن شد، همکاری با سازمان جهانی مالکیت فکری برای برقراری دورههای آموزشی بود، بااینحال آکادمی ملی مالکیت فکری وزارت دادگستری برای نیل به اهداف خود جهت دستیابی تمامی اقشار جامعه به آموزشهای منسجم و استاندارد، سعی نموده تا خود را فقط محدود به همکاری با سازمان جهانی مالکیت فکری و چارچوبهای آموزشی آن ننماید و از ظرفیتهای دیگر نیز استفاده نماید. استفاده از ظرفیتهای خوب داخلی برای آموزشهای مالکیت فکری و همینطور استفاده از تجربیات سازمانهای بینالمللی برای بهبود و توسعهی فعالیتها هم در دستور کار ما قرار گرفتند. بهطورکلی، فعالیتهای آکادمی را میتوان ازنظر ارتباطات داخلی و بینالمللی در سه گروه عمده جای داد.
- ارتباطات و برنامههای همکاری با آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری حول محور آموزش و ترویج حقوق مالکیت فکری؛
- ارتباطات با سازمانها، ادارات و نهادهای آموزشی سایر کشورها و؛
- ترویج و آموزش از طریق ظرفیتهای داخلی
لطفاً در مورد برنامههای مشترکی که آکادمی ملی مالکیت فکری با سازمان جهانی مالکیت فکری دارد بفرمایید. این ارتباطات به چه صورت است؟
ارتباط ما بهعنوان آکادمی ملی آموزش مالکیت فکری کشور با آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری را میتوان در دو بخش عمده طبقهبندی نمود.
یک، برگزاری دورههای پایه که طبق تفاهمنامه با سازمان جهانی مالکیت فکری در کشور ما اجراشده است. در حقیقت این دورهها، برنامهی آموزشی زیرساختی میباشند و دانشپایه و ضروری به افراد و ارگانهای مرتبط و ذینفع ارائه میدهد. بهنوعی این برنامه، به دلیل پایهای بودن اطلاعات، برای شرکت در دورههای دیگر ضروری قلمداد میشود.
دوم، تسهیل و هموار نمودن مسیر استفاده از دورههای تخصصیتر مالکیت فکری وایپو و برنامهی آموزش از راه دور وایپو (distance learning) برای شرکتکنندگان ایرانی. نقشی که آکادمی دراینبین دارد به این صورت است که علاقهمندان و فعالین حوزه مالکیت فکری که برای بهبود عملکرد خود به گذراندن دورههای تخصصی نیاز دارند را شناسایی نموده و آنها را برای اخذ بورسیه برای گذراندن یکی از دورههای تخصصی آموزش از راه دور وایپو، به آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری معرفی میکند.
لطفاً در مورد برنامههای حضوری برگزارشده با وایپو کمی بیشتر توضیح دهید.
برنامههای آموزشی حضوری مشترک با سازمان جهانی مالکیت فکری همانطور که قبلاً اشاره شد شامل مجموعهای از آموزشهای پایه و زیرساختی میشود که اطلاعات ضروری در شاخههای مالکیت فکری را به شرکتکنندگان ارائه میدهد. این آموزشها بهصورت منسجم و استاندارد و با برنامهریزی مشترک بین وزارت دادگستری و آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری انجام میشود. پیش از انجام هر دوره، برنامهریزی دقیق در خصوص محتوای آموزش و سرفصلها، اساتید دوره و سایر جزییات فنی با مدیران و کارشناسان آکادمی وایپو انجام میشود.
اولین دوره از این آموزشها در اردیبهشتماه سال ۱۳۹۷ با موضوع کلیات مالکیت فکری و تحولات جدید در این حوزه برگزار شد. در این دوره مدرسینی از داخل و همچنین مدرسین اعزامی از سازمان جهانی مالکیت فکری مطالب مرتبط با این دوره را به مخاطبان ارائه دادند. دومین دوره در همان سال یعنی آذرماه ۱۳۹۷ برگزار شد که طبق آن آموزشهای متنوعی در حوزه ثبت اختراع حقوق ثبت اختراعات توسط مدرسین داخلی و خارجی به مدت ۵ روز ارائه گردید.
سومین دوره با موضوع علائم تجاری طرحهای صنعتی و نشانههای جغرافیایی با حضور مدرسین اعزامی از طرف آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری و اساتید داخلی به مدت پنج روز در تیرماه ۱۳۹۸ برگزار شد.
طبق برنامهریزیهای قبلی قرار بود دوره چهارم که درواقع آخرین دوره از این سری سلسله آموزشها بود در اواخر سال ۱۳۹۸ برگزار گردد که متأسفانه با توجه به شیوع ویروس کرونا برگزاری این دوره به تعویق افتاد. در حال حاضر در حال رایزنی با آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری هستیم تا بتوانیم این دوره را بهصورت آنلاین برگزار نماییم.
مخاطبین این دورهها را چه گروههایی میباشند؟
انتخاب اولیه مخاطبین دورههای آموزشی مرکز ملی آموزش مالکیت فکری با در نظر گرفتن مصوبه هیئتوزیران در خصوص انجام این دورهها بود؛ یعنی مخاطب اولیه این دورهها مدیران و کارشناسان دستگاههای اجرایی اعم از وزارتخانهها، سازمانها، دانشگاهها و پارکهای علم و فناوری بودند که فعالیت هریک بهنوعی با مباحث مالکیت فکری ارتباط داشت. علاوه بر آن، برای افزایش میزان ظرفیت و امکان بهرهمندی طیف گستردهتری از مخاطبین، از سایر نهادها نظیر شرکتهای فعال در حوزه مالکیت فکری و فناوری، کانون وکلا و دانشجویان مشتاق در این حوزه نیز، دعوت به حضور گردیدند. البته با نظر به محدودیتهای مشخصشده در تعداد شرکتکننده، این افراد از طریق مصاحبه انتخاب شدند.
از دستگاههای اجرایی، ۱۵ عضو از اعضای شورای سیاستگذاری ملی و هماهنگی دستگاههای اجرایی کشور درزمینهٔ مالکیت فکری شامل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان محیطزیست، سازمان استاندارد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی کشور، صداوسیمای جمهوری اسلامی و وزارت دادگستری و سایر نهادهای عمومی شرکت نمودند.
در مورد محور دوم همکاری با وایپو برای بورسیه نمودن علاقهمندان برای شرکت در دورههای آموزشهای تخصصی از راه دور آکادمی وایپو، انتخاب متقاضیان برای بورسیه شدن در دورههای آموزشی تخصصی به چه صورت انجام میشود؟
همانگونه که گفته شد هدف و محور اصلی تمام این همکاریها و ارتباطات و بهطورکلی تشکیل آکادمی در قالب مرکز ملی آموزش، پروش و ظرفیتسازی در حوزههای مختلف مالکیت فکری در کشور است. برنامهریزی و شرکت در دورههای تخصصی آموزش از راه دور آکادمی وایپو موجب عمق بخشیدن به دانش تجربیات علاقهمندان حوزهی مالکیت فکری کشور است. عموماً افرادی که به فعالیت در حوزههای مختلف مالکیت فکری مشغول به فعالیت هستند و دورههای پایه مالکیت فکری را گذراندهاند، متقاضی شرکت در این دورهها هستند.
این افراد علاقهمند از طریق معرفی مرکز آموزش به آکادمی وایپو، میتوانند در دورههای مختلف تخصصی وایپو که در حالت عادی با هزینههایی که در حال حاضر برای خیلی از افراد با توجه به افزایش نرخ ارز، سنگین باشد، بدون پرداخت هزینهای شرکت کنند. معرفی این افراد به آکادمی سازمان جهانی مالکیت فکری، بعد از احراز صلاحیتهایی (ازنظر میزان نیاز و عملکرد فرد در حوزه مالکیت فکری) انجام میشود. این افراد بعد از تائید صلاحیت برای شرکت در این دورهها، به آکادمی وایپو برای اخذ بورسیه معرفی میشوند تا بتوانند در دورهی موردنیاز خود بدون پرداخت هزینه، شرکت نمایند. برای تائید صلاحیت این افراد نیز ما از طریق توصیهنامهها از طرف سازمان زیربط یا مصاحبههایی که بعضاً با متقاضیان انجام میشد موفق شدیم افرادی که نیاز واقعی به شرکت در این دورهها دارند را شناسایی کرده و آنها را برای اخذ بورسیه به سازمان جهانی مالکیت فکری برای گذراندن دورههای آموزش از راه دور معرفی کنیم. خوشبختانه تاکنون ما در همین مدت کوتاه فعالیت، موفق به شناسایی و بورسیه نمودن افرادی شدهایم که شرکت در این دورهها، توانسته بنا به اذعان خود شرکتکنندگان، بسیار مؤثر و مفید واقع شود.
هرچند ما از طریق رایزنیها و مذاکراتی موفق شدیم ظرفیت پذیرش ایرانیان و بورسیه شدن آنها را در دورههای مالکیت فکری افزایش دهیم ولی نباید این نکته را ازنظر دور داشت که افراد معرفی شونده به سازمان جهانی مالکیت فکری، باید واجد شرایط لازم برای احراز بورسیه باشند. بهاینترتیب که نیاز عمقبخشی به دانستههای خود و کسب دانش بیشتر را در خود احساس کرده باشند.
شما در تقسیمبندی فعالیتهای آکادمی ازنظر ارتباط بینالمللی، علاوه بر ارتباط با سامان جهانی مالکیت فکری به ارتباط با ادارات ثبت اختراع و نهادهای آموزشی سایر کشورها نیز اشاره نمودید. این ارتباطات تاکنون با کدام کشورها صورت گرفته و با چه هدفی انجام میشود؟
ارتباط با سایر کشورها باهدف استفاده از تجربیات آنها در زمینههای مختلف صورت میگیرد و تاکنون ترجیح بر این بوده تا از تجربیات کشورهایی استفاده شود که درزمینهٔ ی مالکیت فکری و حفاظت آن در کشور خود و یا آموزش و ترویج آن در کشور خود موفق بودهاند.
مرکز آموزش مالکیت فکری تاکنون با نهادهای مرتبط در کشور کرهی جنوبی و اتحادیهی اروپا ارتباطات خوبی برقرار نموده است. در ارتباط با کشور کرهی جنوبی، این ارتباطات هم با دعوت از مدیران، مسئولان و کارشناسان مسئول در سازمانها و ارگانهای بینالمللی کرهی جنوبی که با ترویج و آموزش مالکیت فکری ارتباط داشتند (نظیر سازمان KIPO) و هم از طریق برگزاری برخی دورههای تخصصی طی چند مرحله از سوی این سازمانها در کشور صورت گرفت که به اطلاعات و انتقال تجربیات خوبی از سوی آنان دستیافتیم. ما همچنین برنامهی بازدید از سازمانها و نهادهای عهدهدار در آموزش و ثبت کرهی جنوبی را نیز داشتیم. در این بازدیدها و جلسات با مسئولین ادارات بازدید شده در کشور کره، ما موفق شدیم به اطلاعات ارزندهای درزمینهٔ سیاستگذاریهای آموزشی و برنامهریزی جهت ظرفیتسازی نیروی انسانی در حوزه مالکیت فکری برای کشور دستیابیم و برای برنامهریزیهای آتی خود از این تجربیات استفاده نماییم. همکاری با کشور کره و KIPO برای ما بسیار سازنده بود و علاوه بر آموزشهایی که از آن صحبت شد، به تهیه گزارش و بررسی از سوی آنها برای ما ختم شد که برآوردی از نیازهای آموزشی ما در بخشهای مختلف در گزارش موردبررسی قرارگرفته است.
در سال ۱۳۹۸، هم با همکاری اتحادیه اروپا موفق به برگزاری اولین دورهی آموزشی شدیم که اولین دورهی آن در تابستان سال گذشته (۱۳۹۸) با حضور مدرسان و کارشناسان کمیسیون اتحادیه اروپا در حوزه نشانههای جغرافیایی برگزار شد. طرحریزی این دوره و این همکاری، سابق بر آن، در فرصت پیشآمده هنگام بازدید کارشناسانی از اتحادیه اروپا از ایران هماهنگ شده بود.
فعالیت آکادمی ملی مالکیت فکری در داخل کشور چگونه بوده است؟
در پاسخ سؤالهای قبل، ما به نهادها و سازمانها و ارگانهایی اشاره کردیم که از برنامههای ما استقبال کردند. استقبال این نهادها از آموزشهای آکادمی، فقط به شرکت در دورههای وایپو و آکادمی محدود نشد و با توجه به نیاز هریک از این ارگانها، ما تقاضاهای زیادی برای برگزاری دورهها مختص خود آن نهاد از طرف ارگانها و نهادهای مختلف داخل کشور داشتیم. استقبال از دورههایی که آکادمی با استفاده از ظرفیتهای داخلی برگزار میکند بسیار زیاد است و ما تقاضاهای زیادی از شهرستانهای مختلف دریافت میکنیم مبنی بر ایجاد دورههای آموزشی مالکیت فکری موردنیاز طیفهای مختلف.
تاکنون خوشبختانه آموزشهای خود را با استفاده از مدرسین مطرح داخلی در حوزههای مختلف را در استانهای زیادی، طراحی و برگزار نمودهایم که با استقبال بسیار خوبی نیز از سوی شرکتکنندگان استانی مواجه بودهایم و بازخوردهای مثبت زیادی از استانهای مختلف دریافت نمودهایم. تقاضاهای بسیاری نیز در این مدت داشتهایم مبنی بر برگزاری دورهها در موضوعات مختلف ولی متأسفانه در حال حاضر، به دلیل شیوع کرونا، علیرغم درخواستها، برنامههای استانی و آموزشی ما نیز متوقفشده تا به امید خدا در فرصتی مناسب و مساعد، فعالیتهای خود را ادامه دهیم.
همکاری آکادمی مالکیت وزارت دادگستری با کانون پتنت ایران در چه قالبی است و به چه صورت خواهد بود؟
همکاری های میان مرکز ملی آموزش مالکیت فکری وزارت دادگستری با کانون پتنت ایران در چهارچوب برنامه ریزی برای دوره های مشترک آموزش مالکیت فکری و از طریق تدوین سرفصل های آموزشی و تامین مدرس تعریف می شود. همچنین، انجام سایر فعالیت ها مرتبط با مالکیت فکری از جمله همکاری جهت اصلاح قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری در حال انجام می باشد.
با تشکر از زمانی که در اختیار ما قراردادید و به امید به اینکه با شکست کرونا در کشور تداوم فعالیتهای آموزشی حضوری را از طریق آکادمی ملی مالکیت فکری ایران شاهد باشیم