مقدمه
انبه یکی از محبوبترین میوههای استوایی در فیلیپین است که سالیانه بیش از یک میلیون تن از آن در فیلیپین برداشت میشود. البته همیشه اینگونه نبوده است. تولید کارآمد انبه در فیلیپین، تا حدود زیادی به لطف اقدامات خلاقانه و نبوغ آمیز یک محقق فیلیپینی محقق شده است.
حدوداً چهار دهه پیش، دکتر رامون باربا (Ramon Barba)، کارشناس و محقق علوم باغبانی در فیلیپین، روشی ساده توسعه داد که با تحریک گیاه انبه، شکوفه دادن آن را تسریع میکرد. این اختراع منحصربهفرد که امروزه به شکل گستردهای توسط کشاورزان فیلیپینی بهکار گرفته میشود، صنعت انبه را متحول ساخت و این محصول را به یکی از اقلام صادراتی درآمدزا در این کشور مبدل نمود.
در ادامه، بخشهایی از مصاحبه دکتر «باربا» با مجله سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO Magazine)، پیرامون اختراعش، تأثیر آن بر کشاورزی فیلیپین و تلاشهای وی برای اخذ گواهی ثبت اختراع، ارائه شده است.
مشکل اصلی
تحقیقات من در دانشگاه، تولید میوههای استوایی بود. در این بین، همیشه به مشکلات مرتبط با تولید و برداشت انبه علاقهمند بودم. اگر دقت کنید، میبینید که انبههای فیلیپینی، همیشه خوب و باکیفیت بوده است. با این وجود، تا قبل از سال ۱۹۷۶ میلادی، معمولاً از لحاظ تجاری نادیده گرفته میشد. دلیل اصلی این امر، عادتهای نامعین انبه برای میوهدهی بود. این گیاه، به شدت فصلی است و تنها یک ماه در طول سال میوه میدهد. علاوه بر این، در صورتی که در یک سال مشخص، محصول پربار باشد، سال بعد میوهای در کار نخواهد بود. به غیر از این مورد، حتی در فصول عادی هم، باردهی گیاه کاملاً نامنظم است.
برخی فعالیتهای منحصربهفرد در فیلیپین برای باردهی محصول انجام میگیرد. در این روش سنتی، از دود برای گلدهی انبه استفاده میشود که البته فعالیتی خستهکننده و پرهزینه است. بهعنوان یک دانشجو، به این فکر میکردم که چگونه میتوانیم با روشی جدید و کمهزینه، شکوفه دادن انبه را ممکن کنیم؟
عبور از موانع و پیشرفت کار
ما نتیجه گرفتیم که اتیلن موجود در دود است که این تأثیر را ایجاد میکند. اما شما نمیتوانید اتیلن را به تنهایی استفاده کنید، چرا که یک گاز است و باید درخت را پوشانید تا گاز اثرگذار باشد. در نتیجه، آزمایش با مواد شیمیایی دیگری را شروع کردیم. از مطالعات قبلی که داشتم، میدانستم که رابطهای بین نیترات پتاسیم و اتیلن وجود دارد و به همین دلیل، این ماده را هم به لیست مواد شیمیایی مورد آزمایش اضافه کردیم. این کار جواب داد و نقطه عطفی برای پیشرفتهای بعدی شد.
فرآیند ابداعی بسیار ساده بود؛ شما صرفاً یک کیلو نیترات پتاسیم دارید. آن را در ۱۰۰ لیتر آب ریخته و محلول حاصل را یک بار روی گیاه اسپری میکنید. در عرض یک هفته، میتوانید شاهد شکلگیری شکوفههای اولیه باشید. در عرض دو هفته، غنچهها در حال تبدیل شدن به گل هستند. این کشف بزرگ، کاملاً غیرمنتظره بود. تا آن روز، هرگز هیچ واکنشی تا این حد قابلتوجه نبود.
تأثیر اقتصادی
استفاده از نیترات پتاسیم برای تحریک گل دادن انبه، موجب یک تغییر و تحول بزرگ در صنعت انبه فیلیپین شد. شما آن را روی میوههای درخت اسپری میکنید و محصولتان، دو یا سه برابر میگردد. از آن مهمتر، میتوانید باعث شوید که درخت انبه، در مواقع مختلفی از سال میوه دهد.
تا قبل از این کشف، عملاً انبه بهعنوان یک میوه تجاری و درآمدزا نادیده گرفته میشد، اما از سال ۱۹۷۴ میلادی، این محصول به میوه شماره یک کشاورزان تبدیل شده و سودآوری چشمگیری برایشان به همراه داشت. اکنون، فیلیپینیها در میان بزرگترین صادرکنندههای انبه در جهان قرار دارند.
تأثیرات اقتصادی این نوآوری، در تمامی نواحی مرتبط با تولید انبه احساس میشود. تقریباً همه سود میبرند: «شرکتهایی که مواد شیمیایی کنترل آفات را میفروشند، مردمی که محصول را تولید و برداشت میکنند، گروهی که آن را بستهبندی میکنند، فروشندگان انبه و حتی افرادی که سبدهای نگهداری محصول را تولید میکنند».
تأثیرپذیری درختان
شما ممکن است انتظار داشته باشید که با اعمال فشار بیش از حد بر روی درختان و میوهدهی فراتر از حالت عادی، آنها آسیب ببینند. ما مطالعه جدیدی انجام دادیم و دریافتیم که بله، درختان تحت تأثیر قرار میگیرند: «پس از هشت سال تحریک مداوم، ۱۵ درصد کوچکتر از درختانی شدند که این کار بر رویشان انجام نشده بود». اما به نظر این مسئله، نمیتوانست آسیبی جدی محسوب شود. بررسیهای بعدی نشان داد حتی درختانی که مدت ۳۰ سال است نیترات پتاسیم روی آنها اسپری میشود، هنوز هم در حال تولید میوه و باردهی مطلوب هستند.
پتنت؛ ابزار کلیدی برای محافظت از اختراع
آنقدر از این اختراع و توسعه تکنیک جدیدی که هر تولیدکننده محصولات کشاورزی میتوانست از آن استفاده کند، ذوقزده شدم که همه چیز در مورد جنبههای محافظتی نوآوری را فراموش کردم. درخواستی برای ثبت اختراع ارسال نکردم تا اینکه در روزنامهها خواندم فرد دیگری موفق به دریافت پتنت برای تحریک درخت انبه با استفاده از نیترات پتاسیم شده است. با خودم گفتم: «چطور ممکن است، من این کشف بزرگ را انجام دادهام».
به سراغ دفتر ثبت اختراع رفتم و آنها برایم توضیح دادند که یک درخواست وجود دارد که البته هنوز مورد ارزیابی قرار نگرفته و پتنتی اعطا نشده است. آنها من را به یک وکیل ارجاع دادند و او به من گفت که اگر گواهی به آن فرد اعطا شود، در این صورت مالک اختراع من محسوب شده و من بهعنوان مخترع، به رسمیت شناخته نمیشوم. این به معنای از دست دادن اعتبار علمی مرتبط با اختراع و هر گونه عواید مالی احتمالی بود. در پاسخ گفتم: «چه کاری میتوان انجام داد». قرار شد ما هم درخواست خودمان را در این زمینه به ثبت رسانده و موضوع را به رقابت بگذاریم. خوشبختانه، به دلیل مستنداتی که از تحقیقاتم در اختیار داشتم، توانستم اثبات کنم که این اختراع توسط من انجام شده است. در نهایت، گواهی ثبت اختراع به من اعطا شد.
خلاقیت، اختراع و نوآوری
فکر میکنم که خلاقیت، یک استعداد ذاتی است. اما میتوان آن را توسعه داد. خلاقیت، منجر به اختراع میشود. یک مخترع، ممکن است استعدادهایی داشته باشد که وی را از دیگران متفاوت کند. اما آنچه مهم است، یادگیری این است که چطور این استعدادها را دنبال کنیم. این کار، با آموزش، تمرین و آگاهی از اهمیت این استعدادهای خلاق توسعه مییابد.
برای من، این روند از مدرسه شروع شد. معلمان در مورد نمرات درسی من را تحسین نمیکردند، شاید به این خاطر که نمرات خیلی خوبی دریافت نمیکردم. اما میگفتند: «خوب است، این ایده جدیدی است» یا «تو این مسئله را به خوبی حل کردی». همین تشویقها من را ترغیب کرد تا به این شکل فکر کنم.
اگر کاری که انجام میدهید، مهم شناخته شود، میتوانید بهتر ادامه دهید. در برخی از کشورهای با تسهیلات بهتر یا جایی که نوآوری بهتر به رسمیت شناخته میشود، انگیزه و شوق بیشتری دارید و شاید نتایج سریعتری به دست آورید. این در حالی است که در فیلیپین، شما باید بیشتر تلاش کنید و برخی از افراد سرخورده میشوند. آنها هیچگاه ظرفیت و پتانسیل خود را درک نمیکنند.
خلاقیت، یک استعداد ذاتی است. اما میتوان آن را توسعه داد. یک مخترع، ممکن است استعدادهایی داشته باشد که وی را از دیگران متفاوت کند. اما آنچه مهم است، یادگیری این است که چطور این استعدادها را دنبال کنیم. این کار، با آموزش، تمرین و آگاهی از اهمیت این استعدادهای خلاق توسعه مییابد.
مزایای پتنت
من در مسیر حرفهای خود، یاد گرفتم که پتنتها کارهای زیادی انجام میدهند. دریافت گواهی ثبت اختراع، هم از حقوق شما محافظت میکند و هم به شما کمک میکند که مزایای اختراعتان در دسترستان باشد. پتنتها انگیزهبخش هستند، زیرا پاداش شناخته شدن را به همراه دارند. در فیلیپین، باید اطلاعات بیشتر و آموزش بیشتری در مورد پتنت وجود داشته باشد. به نظرم اگر بتوان این موضوع را در کلاسهای مدارس هم به دانش آموزان عرضه کرد، یک گام بزرگ خواهد بود.
در پایان، بسیار خوشحالم که فناوری نیترات پتاسیم برای درخت انبه را اختراع کردم. بهعنوان یک محقق، احساس میکنم یک فناوری که تأثیری مثبت بر کشاورزی دارد، یک عمر تحقیق و تلاش علمی را توجیه میکند.
پتنتها انگیزهبخش هستند، زیرا پاداش شناخته شدن را به همراه دارند.