بسته آموزشی مفاهیم و روش های تجاری سازی دارایی های فکری (قسمت دوم)

در قسمت گذشته، مفهوم تجاری سازی و مدل های آن؛ بطور خلاصه بررسی شد. در کنار مدل های فرآیندی تجاری سازی فناوری که در بخش پیشین مورد بحث قرار گرفت، طبقه بندی دیگری نیز از الگوها و استراتژی های تجاری سازی یافته های پژوهشی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی وجود دارد. این دسته از الگوها به طور خاص، تجاری سازی و صنعتی کردن یافته دانشگاهی و دانش تحقیقاتی مراکز پژوهشی را هدف قرار داده اند. از این قبیل الگوها می توان به اعطای حق امتیاز و تاسیس شرکت های نوپا و زایشی از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی اشاره کرد.

بر اساس روش های بهره برداری از فناوری، الگوهای مختلفی در مورد تجاری سازی مطرح شده است. در ادامه پنج الگوی اصلی و مهم مطرح شده در این زمینه را بررسی می نماییم.

• اعطای حق امتیاز (لیسانس)

لیسانس، اجازه ای است که برای بهره برداری از حقوق انحصاری ناشی از دارایی های فکری توسط مالک آن محصول برای غیر صادر می‌گردد. اعطای حق امتیاز یکی از متداول ترین مدل ها و استراتژی های تجاری سازی یافته های پژوهشی و انتقال تکنولوژی از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به مراکز صنعتی و خدماتی است. در این استراتژی دانشگاه یـا مرکز پژوهشی و به طور کلی مالک، حق تجاری سازی مالکیت معنوی را بـه یـک شرکت (امتیاز گیرنده فناوری) واگذار می کند. امتیازگیرنده نیز مطابق با قرارداد رسمی لیسانس، اقدام به تجاری سازی، توسعه، تولید و فروش محصولات می کند. از جمله مزایای این روش،کاهش زمان و هزینـه تحقیق و توسعه برای امتیاز گیرنده و دسترسی سریع بـه بازارهـای محلی و خارجی و افزایش قدرت رقابت پذیری برای امتیازدهنده است.

• فرانشیز

فرانشیز قراردادی است که به موجب آن فرانشیزدهنده، امتیاز بهره برداری از یک سیستم و روش خاص تجاری یا تولیدی در قلمرو عرضه کالا یا خدمت را که یک یا چند علامت یا نام تجاری معرف آن است، در قبال دریافت عوضِ معین به فرانشیزگیرنده واگذار می کند. در این شیوه­ی همکاری، شرکت فرانشیزدهنده امکان دستیابی به میزان بالای فروش را با هزینه کمتر در فعالیت های فروش و بازاریابی می یابد. به این ترتیب که شرکت فرانشیزدهنده از طریق واگذاری علامت تجاری خود به شرکتی دیگر که مسئولیت فعالیت های تخصصی فروش و بازاریابی را پذیرفته است، هم از صرف هزینه، زمان و توان مدیریتی شرکت برای فروش محصول و خدمت می کاهد و هم از خدمات تخصصی فروش توسط فرانشیزگیرنده بهره مند  می شود. این روش می تواند ابزاری جهت تسهیل رقابت پذیری شرکت های کوچک و مستقل با رقبای بزرگ باشد. ضمن آنکه فرانشیز گیرنده نیز علاوه بر برخورداری از دانش فنی و برند فرانشیز دهنده، ازمزایای دیگری همچون سیستم های مدیریتی و کنترل کیفیت با هزینه اندک بهره مند می شود.

• شرکت  زایشی

تأسیس شرکتهای نوپا و زایشی یکی از استراتژی های معمول برای تجاری سازی یافته های پژوهشی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی محسوب می شود. معمولاً زمانی که مراکز پژوهشی به این باور دست یابند که امکان کسب حداکثر منافع از طریق اعطای حق امتیاز وجود نخواهد داشت، از فرایندهای زایشی استفاده کرده و اقدام به تأسیس شرکت های جدید می کنند. بنابراین اهمیت فرایندهای زایشی در محیط هایی که ارتباط میان علم و صنعت محدود است، دو چندان می شود. استراتژی ایجاد شرکت های نوپا و زایشی دارای بیشترین ریسک در بین مدل های تجاری سازی یافته های پژوهشی دانشگاهی است. در ایـن اسـتراتژی، دانشگاه یـا مرکز پژوهشی از طریق یک قرارداد لیسانس به ازای بخشی از سهام شرکت به مشارکت گذاشته می شود. ایجاد شرکت نوپا نیازمند تیمی با کیفیت و دارای توازن علمی و تجاری جهت توسعه نمونه اولیه به صورت یک محصول قابـل عرضـه در بـازار اسـت. بنابراین اگـر راه اندازی شرکت با موفقیت همراه باشد، می تواند عواید زیادی را برای دانشگاه یا مرکز پژوهشی به همراه داشته باشد.

• سرمایه گذاری مشترک

سرمایه گذاری مشترک (Joint Venture ) نوعی ترتیبات همکاری مشارکتی بین دو یا چند شرکت مستقل است، به گونه ای که ثمره همکاری مذکور تشکیل شخصیت حقوقی سومی است که از لحاظ سازمانی کاملاً جدا و مستقل ازتشکیل دهندگان اولیه است. به عبارت دیگر، سرمایه گذاری مشترک به نوعی از همکاری تجاری اطلاق می شود که طی آن طرفین مدیریت فعالیت خاصی را به نحو مشترک بر عهده می گیرند و در سود و زیان حاصله شریک می شوند. این قرارداد رابطه ای حقوقی است که به موجب آن دو شخص یا بیشتر برای انجام فعالیت مشترک تجاری خاص با هدف تحصیل سود و باپذیرش ریسک های احتمالی با استفاده از توانایی های یکدیگر مبادرت به سرمایه گذاری مشترک می کنند. دانشگاه ها و مراکز پژوهشی غالباً به دنبال ایجاد شراکت یا ارتباط با شرکت هایی هستند که بتوانند طرح های تحقیقاتی آنها را مـورد حمایت مالی قرار دهند. این استراتژی می تواند به عنوان جایگزین یا مقارن با استراتژی اعطای حق امتیاز توسط دانشگاه ها یـا مراکز پژوهشی به کارگرفته شود. شرکت ها به دنبال فراهم کردن سرمایه مورد نیاز جهت حمایت از تحقیقات، خواهان دستیابی به حقـوق مالکیت معنوی هستند. در این استراتژی حق انتخاب اولیه به حمایت کننده داده می شود به طوری  که بتواند از این امتیاز در حوزة محدودی از فناوری استفاده کند. سرمایه گذاری به پیشرفت های بعدی فناوری کمک کرده و دانشگاه یا مرکز پژوهشی در آینده در موقعیت چانه زنی بهتری جهت اعطای حق امتیاز قرار خواهد داد.

• فروش مستقیم محصولات و خدمات

در کنار الگوهایی که در بخش های پیشین برای تجاری سازی فناوری مطرح گردید، فروش مستقیم محصولات و خدمات فناورانه نیز به عنوان یکی از گزینه های یافتن بازار مناسب برای کالا و خدمات، همواره یکی از مسائل اصلی فعالیت تجاری بوده است. البته این مسیر دارای سختی ها و دشواری های خاص است. ایجاد ساختارهای اقتصادی و بازاریابی بخشی از چالش های پیش روی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در استفاده از این روش تجاری سازی است.

برای تصمیم گیری در مورد الگوی مناسب تجاری سازی فناوری می توان این الگوها را از پاره ای جوانب پراهمیت با یکدیگر مقایسه نمود که در جدول زیر مهمترین آنها ارائه شده است.

قابل ذکر است که قسمت های مختلف این بسته آموزشی به صورت یکپارچه در بخش مقالات کانون پتنت ایران موجود است. کانون پتنت ایران از نظرات وپیشنهادات خوانندگان گرامی در این موضوع استقبال می کند.