یکی از چالشهای بزرگ پیش روی بشر، انتشار گازهای گلخانهای و لزوم جایگزینی منابع انرژی از سوختهای فسیلی به سمت انرژیهای پاک است. این امر، در کنار روند دیجیتال شدن امور مختلف، اعم از اقتصاد و غیره، چالشها و فرصتهای مختلفی را مرتبط با مالکیت فکری در بخش انرژی پدید آورده است. این موضوع، از آنچنان اهمیتی برخوردار است که گزارش شاخص جهانی نوآوری سازمان جهانی مالکیت فکری در سال ۲۰۱۸ میلادی، با شعار «انرژی برای همه» انتشار یافت؛ گزارشی که با تمرکز بر موضوع انرژی، به رصد فعالیتهای نوآورانه و وضعیت «IP» در هر یک از کشورها و مناطق جهان میپردازد.
همانطور که اشاره گردید، یکی از عمده تغییرات جهان حاضر، روند دیجیتالسازی است که در حوزه انرژی هم نمود یافته است. پلتفرم دیجیتالی جدید «OGA» (سازمان نفت و گاز انگلیس) که از آن بهعنوان یکی از زیرساختهای اصلی دیجیتال در این کشور یاد میشود، امکان دسترسی به اطلاعات نفتی را برای علاقهمندان فراهم میسازد. استراتژی دیجیتال این سازمان برای سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی که اواخر سال گذشته انتشار یافت، نمونهای دیگر از این روند بوده که به دادههای دیجیتال و تجزیهوتحلیل آنها از منظر هوش تجاری و پشتیبانی حداکثری از بهبود اقتصادی و انتقال انرژی میپردازد.
بنا بر پیشبینیهای مؤسسه مککینزی (McKinsey) این دادههای باز در صنعت نفت و گاز، ارزشی بالغ بر ۲۴۰ تا ۵۲۰ میلیارد دلار در سال خواهند داشت و ابزارهای مالکیت فکری بهویژه ثبت اختراع، کپیرایت و اسرار تجاری، میتوانند سبدی قدرتمند از حقوق «IP» را برای محافظت از نوآوریها، از جمله الگوریتمها و نرمافزارهای مرتبط فراهم سازند. البته چالشهایی هم در این میان وجود دارد که از آن جمله، میتوان به پیشرفتهای خیرهکننده فناوری هوش مصنوعی و ابهامات پیرامون این مسئله در سیستم ثبت اختراع اشاره نمود. خبرهای اخیر پیرامون ثبت اختراعاتی با مخترع هوش مصنوعی و بحثهای در گرفته بر سر اعتبار این پتنتها، مثالی از این موضوع است.
دومین چالش و در عین حال فرصت مرتبط با «IP» در بخش انرژی، مجوزهای ثبت اختراع است. همگرایی فناورانه و موضوعاتی نظیر اینترنت اشیاء (IoT)، این پرسش را پدید میآورد که چگونه میتوان پتنتهای ضروری استاندارد (SEPs) حاکم بر ارتباطات بیسیم و سنسورهای هوشمند انرژی را مدیریت نمود. اگرچه مجوزهای مرتبط با این پتنتها، باید «FRAND» (عادلانه، منطقی و معقول و غیر تبعیضآمیز) باشند، اما با وجود تلاشهای برخی از مؤسسات استاندارد برای انتشار بهترین شیوههای پیشنهادی برای صدور مجوز این پتنتها، هنوز هم هیچ تراز جهانی در این حوزه وجود ندارد.
حفاظت و تجاریسازی دادهها هم، یکی دیگر از موضوعات مطرح در بخش انرژی است. آیا مجموعه دادههای بزرگ (Big Data)، باید به صورت آزادانه در اختیار همگان قرار گیرند؟ تولید این اطلاعات از طریق توسعه فناوری یادگیری ماشین، بسیار پرهزینه است و بدیهی است که حفاظت از آنها برای مقاصد تجاری، یک اولویت مهم برای فعالان این عرصه باشد. چه سیستمهای مالکیت فکری میتوانند این مهم را برآورده سازند؟
در نهایت، باید به موضوع علائم تجاری اشاره نمود. اعتبار شرکتهای فعال در حوزه انرژی که به دنبال ترسیم مسیری موفقیتآمیز برای انتقال انرژی هستند، در گرو اعتبار اجتماعی آنها یا به عبارتی اعتبار سبز است. بدیهی است که باید نامها، علائم، آرمها، بستهبندیها و این قبیل داراییهای فکری، مورد استفاده قرار گرفته و در کنار آن، تلاشی هماهنگ برای مبارزه با جعل و سرقت داراییهای فکری در بخش انرژی انجام گیرد. در این میان، نقش رسانههای اجتماعی برای هماهنگسازی این تلاشها، بسیار کلیدی خواهد بود.