بحران کووید-19 که تقریباً تمامی مناطق جهان را تحت تأثیر خود قرار داده، به خوبی اثبات نمود که مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاهها، تا چه حد برای رفاه و آینده اقتصادی آمریکا اهمیت دارند. دانشگاههای آمریکایی، در کنار برخی شرکتهای دارویی این کشور، در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا قرار داشته و تحقیقات پیرامون راهکارهای درمانی و تولید واکسن برای این بیماری، با سرعتی غیرقابلباور در حال انجام است. این موضوع و البته محصولات بیشماری که پیش از این، از نتایج تحقیقاتی دانشگاهها به بازار عرضه شدهاند، نقش کلیدی دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی را در مسیر رشد و توسعه اقتصادی آمریکا نشان میدهد.
بررسیها حاکی از آن است که بخش عمدهای از تحقیقات علمی پایه در آمریکا، در دانشگاهها انجام گرفته و حجم سرمایهگذاریها در این بخش، به بیش از ۷۵ میلیارد دلار در سال میرسد. در این میان، میزان بازده نوآوری، یکی از آیتمهای مهمی است که بایستی به صورت جدیتری به آن نگاه شود. در حالی که باور عمومی بر نوآوری بیشتر در دانشگاههای مشهور این کشور است، اما اگر از منظر نرخ بازده سرمایهگذاریها به این مسئله نگاه کنیم، نتایج گواه بر این موضوع است که بازده نوآوری دانشگاههای کوچکتر در مقایسه با دانشگاههای مطرح و مشهور این کشور، بیشتر بوده است. شکل زیر، وضعیت میزان سرمایه تحقیقاتی دانشگاهها، تعداد شرکت زایشی و همینطور تعداد پتنتهای دانشگاهی آمریکا را در سالهای اخیر نشان میدهد.
شکل ۱- سرمایه تحقیقاتی دانشگاهها، تعداد شرکت زایشی و تعداد پتنتهای دانشگاهی آمریکا
مؤسسه جورج بوش (George W. Bush Institute)، با همکاری مرکز «Opus Faveo Innovation»، به تازگی اقدام به انتشار نخستین ردهبندی اثرات نوآوری دانشگاههای آمریکایی نمودهاند که نتایج جالبی در اختیار میگذارد. بنا بر این گزارش، سیستمهای تحقیقاتی ایالتی، نظیر دانشگاه کالیفرنیا، تگزاس، واشنگتن و میشیگان، در کنار تعداد انگشتشماری از دانشگاههای خصوصی قدرتمند، مانند «MIT»، استنفورد، کلمبیا و جانهاپکینز، رهبری نوآوری در دانشگاههای آمریکا را بر عهده دارند. با این حال، به نظر میرسد که اگر با رویکرد بهرهوری تحقیقات نگاه کنیم، اوضاع به کلی تغییر میکند. جدول زیر ده دانشگاه برتر از نقطه نظر ضریب نوآوری را لیست نموده است.
جدول ۱- ده دانشگاه آمریکایی برتر از نظر ضریب نوآوری
رتبهبندی دانشگاهها بر مبنای بهرهوری فعالیتهای تحقیقوتوسعه، یا به معنای بهتر شناسایی دانشگاههایی که به بهترین وجه سرمایهگذاریهای تحقیقاتی را به نوآوری تبدیل میکنند، دانشگاه فلوریدا را در صدر دانشگاههای نوآور بزرگ قرار میدهد. در واقع، با در نظر گرفتن ورودیهای تحقیقاتی نسبت به خروجیها، این دانشگاه بهترین عملکرد را داشته و سالیانه به صورت میانگین، ۱۲۳ پتنت، ۱۵ شرکت زایشی و درآمد ۳۶ میلیون دلاری از اعطای مجوز بهرهبرداری دارد. در گروه مؤسسات متوسط هم، دانشگاه درکسل (Drexel University) و در گروه مؤسسات کوچک، دانشگاه بریگهام یانگ (Brigham Young)، در صدر قرار گرفتهاند.
این گزارش، نشان میدهد که دانشگاههای بزرگتر، با وجود هزینههای تحقیق و توسعه بسیار زیاد، در تبدیل دلارهای تحقیقاتی به نوآوریهای ملموس و کاربردی، بهرهوری کمتری نسبت به دانشگاههای کوچکتر دارند. نکته جالبتر اینکه در دانشگاههای واقع در مناطق مهاجرنشین، به دلیل تقاضای ثبت اختراع بالاتر و نرخ بیشتر راهاندازی شرکتهای فناور، تأثیرگذاری بیشتری مشاهده میشود.
لازم به تأکید است که در سالهای اخیر، بحث نوآوری و تجاریسازی نتایج تحقیقات دانشگاهی، به شدت مورد توجه قرار گرفته است؛ بهطوری که واژههای کارآفرینی دانشگاهی یا دانشگاههای نسل سوم، به ادبیات کارآفرینی و نوآوری راه یافته و سیاستهای کلان کشورها هم، به این سمت حرکت نموده است. همین موضوع، موجب شده تا عملکرد دانشگاهها از منظر نوآوری، مورد ارزیابی سازمانهای مختلفی قرار گیرد که از مشهورترین آنها، میتوان به گزارش رویترز از صد دانشگاه نوآور برتر جهان اشاره نمود. در این میان، لازم است کشورهایی همچون ایران هم، توجه جدیتری نسبت به دانشگاهها داشته و با اخذ سیاستهای ویژه، شکلگیری و تقویت دانشگاههای نسل سوم را به صورت جدیتری دنبال نماید. کانون پتنت ایران، به عنوان یکی از نهادهای سیاستگذار کشور در حوزه مالکیت فکری، در طی چند سال اخیر، تلاشهای ویژهای برای رشد این مفهوم انجام داده است. ترویج اهمیت حقوق مالکیت فکری، تشویق و حمایت برای ثبت اختراع توسط مخترعین دانشگاهی، راهاندازی دفاتر همکار در دانشگاهها، تهیه سند پیشنهادی استراتژی مالکیت فکری برای این مراکز و راهاندازی برنامه فعال حمایت از مخترعین دانشگاهی، بخشی از مواردی است که این مرکز به شکل جدی دنبال نموده است.