مطالعه جدید دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO) نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقات عمومی، به‌منظور تجاری‌سازی اختراعات و نوآوری‌هایشان، توجه ویژه‌ای به استفاده از سیستم پتنت و صدور مجوز بهره‌برداری دارند. بر اساس اطلاعات ارائه شده، در حال حاضر بیش از یک‌سوم اختراعات توسعه‌یافته توسط این نهادها، به مرحله تجاری‌سازی رسیده و در این میان، صدور مجوز با سهمی ۷۰ درصدی، کانال اصلی تجاری‌سازی اختراعات تلقی می‌شود.
یکی از بازیگران اصلی اکوسیستم نوآوری، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی هستند که به همراه نهادهای دولتی و صنعت، سه ضلع اصلی مارپیچ سه‌گانه نوآوری را شکل داده‌اند. با این حال، همه چیز را نمی‌توان در پتانسیل دانشی و تحقیقاتی دانشگاه‌ها به‌عنوان منبع اولیه نوآوری خلاصه نمود. عدم دسترسی این نهادها به سایر ملزومات تجاری‌سازی و بهره‌برداری از فناوری، اعم از قابلیت‌های مدیریتی، مالی، تولید و بازاریابی، موجب گردیده تا ورود مستقیم به بحث بهره‌برداری از اختراعات، با مشکلات جدی مواجه شود. کلید اصلی این چالش، در سیستم پتنت نهفته است؛ ابزار صدور مجوز بهره‌برداری از اختراعات، درآمدزایی و تولید ارزش‌افزوده را برای دانشگاه‌ها تضمین نموده و با تسهیل تجاری‌سازی اختراعات از سوی صنایع توانمند، دسترسی عمومی به این اختراعات را ممکن می‌سازد. این چیزی است که طی دهه‌های اخیر، در قالب پارادایم کارآفرینی دانشگاهی و دانشگاه‌های نوآور، به یکی از موتورهای اصلی محرک نوآوری تبدیل شده است. مطالعه جدید دفتر ثبت اختراع اروپا، دقیقاً به همین موضوع پرداخته و در تلاش است تا میزان اثرگذاری سیستم پتنت برای تجاری‌سازی دستاوردهای دانشگاهی را به نمایش بگذارد.
این گزارش که تحت عنوان «ارزش‌گذاری نتایج علمی- رتبه‌بندی تجاری‌سازی پتنت: دانشگاه‌های اروپایی و سازمان‌های تحقیقاتی» منتشر شده، نشان می‌دهد که این مراکز، از پتنت‌های ثبت شده در «EPO»، به‌عنوان ابزار اصلی بهره‌برداری از اختراعاتشان استفاده می‌کنند. اطلاعات حاکی از آن است که در حال حاضر، بیش از یک‌سوم اختراعات ثبت‌‌شده در سیستم پتنت اروپا (۳۶ درصد)، مورد بهره‌برداری قرار گرفته و ۴۲ درصد آن‌ها نیز، در حال برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری‌های آتی قرار دارند. نکته جالب‌تر این‌که صدور مجوز با ۷۰ درصد، در صدر مسیرهای تجاری‌سازی اختراعات قرار داشته و به دنبال آن، همکاری‌های تحقیق و توسعه‌ای با ۱۴ درصد و فروش پتنت با ۹ درصد، در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند.
آنتونیو کامپینوس (António Campinos)، رئیس دفتر ثبت اختراع اروپا، در خصوص نقش پتنت در تجاری‌سازی اختراعات دانشگاهی می‌گوید: «دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقات عمومی اروپا، قدرت زیادی در امر تحقیقات علمی داشته و در پشت بسیاری از اختراعات قرار دارند. این گزارش، به خوبی نشان داده که آن‌ها برای خارج ساختن فناوری از آزمایشگاه و ورود آن به بازار، از پتنت‌های اروپایی استفاده می‌کنند. البته هنوز هم موانع فراوانی در زمینه تجاری‌سازی و انتقال دانش و فناوری به صنعت وجود دارد».
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، لزوم همکاری تنگاتنگ شرکت‌ها، صنایع و نهادهای مختلف برای دستیابی به اختراعات دانشگاهی و تلاش برای تجاری‌سازی آن‌ها است. اگر دانشگاه‌ها بر روی موضوعاتی فعالیت کنند که نیاز روز صنعت یا بازار نبوده و در آینده نزدیک هم نتواند یک نیاز بالقوه را شناسایی و مرتفع کند، بالتبع با هیچ نتیجه مثبتی برای تجاری‌سازی روبرو نمی‌شوند. در طرف مقابل، اگر صنایع نیز رابطه مثبت و خوبی با دانشگاه‌ها برقرار نکنند، خروجی آن‌چنان که باید و شاید مثبت نخواهد بود. بنابر گزارش دفتر ثبت اختراع اروپا، در تجاری‌سازی اختراعات دانشگاهی ثبت شده در این دفتر، «SME»ها و شرکت‌های بزرگ، هر یک با سهمی ۴۰ درصدی، همکاری خوبی از خود نشان داده‌اند. نکته جالب‌تر این‌که بیشتر همکاری‌های موفق (۷۴ درصد)، با شرکایی از همان کشور مبدأ صورت گرفته است. با این وجود، مؤسسات مستقر در کشورهای جنوب و شرق اروپا، در مقایسه با سایر مناطق اروپایی، شرکای محلی کافی نداشته و به همین دلیل، بیشتر به دنبال یافتن شرکای تجاری در سایر کشورهای این منطقه بوده‌اند.
یکی دیگر از محورهای اصلی گزارش «EPO»، چالش‌های پیش روی دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی عمومی در تجاری‌سازی اختراعات است. بنا بر بررسی‌های صورت گرفته، دلیل اصلی تجاری نشدن دو سوم اختراعات، عدم عبور از مرحله اثبات مفهومی است. مهم‌ترین موانع تجاری‌سازی اختراع دانشگاهی که در نظرسنجی‌ها از آن‌ها یاد شده است، عبارتند از: در دست توسعه بودن فناوری (۶۳ درصد)، عدم قابلیت شناسایی فرصت‌های تجاری (۵۵ درصد)، عدم موفقیت در یافتن شرکای علاقه‌مند (۳۸ درصد) و کمبود منابع (۲۵ درصد).
