تغییر و تحولات جدید در سیستم ثبت اختراع چین، نشان میدهد که این کشور برخلاف سالهای گذشته، فقط به دنبال افزایش کمی تعداد درخواستهای ثبت اختراع نبوده و استراتژی بهبود کیفیت را در اولویت خود قرار داده است.
بنا بر بخشنامه جدید دفتر مالکیت فکری چین (CNIPA) که در تاریخ ۲۷ ژانویه سال جاری میلادی انتشار یافته است، بایستی وابستگی این کشور به اختراعات وارداتی (پتنتهای به ثبت رسیده توسط مخترعین و فناوران خارجی) کاهش یافته و این منوط به افزایش خلاقیت و کیفیت پروندههای ثبت اختراع و همچنین حذف درخواستهای جعلی و بیکیفیت است. این بخشنامه، اگرچه صرفاً یک سند اداری داخلی به نظر میرسد، اما شاهدی بر عزم راسخ این کشور پیرامون افزایش کیفیت اختراعات ثبت شده و تغییرات وسیع در روند ارزیابی درخواستهای ملی برای پتنتها و یوتیلیتی مدلها است.
یکی از نکات جالب پیرامون سیستم مالکیت فکری چین، تغییرات اساسی، یکباره و بدون تبلیغات و خبررسانیهای معمول است که عمدتاً در قالب اسناد اداری داخلی، در وبسایتهای دولتی پنهان میشوند. مثال بارز این موضوع، بخشنامه جدید «CNIPA» است که تأیید میکند، این نهاد در حال بازنویسی برخی از قوانین قدیمی است. طی یک دهه اخیر، قوانین موجود منجر به افزایش گسترده پروندههای ثبت اختراع شرکتهای چینی شده بود که بعضاً کیفیتهای پایینی داشتند. اما به نظر میرسد که در آینده نه چندان دور، قرار است به جای کمیت، بر کیفیت پروندههای ثبت اختراع متمرکز شود. جالبتر اینکه دستورالعمل یاد شده، از همان تاریخ انتشار (۲۷ ژانویه)، لازمالاجرا شده است!
بررسی محتوایی این بخشنامه، نشان میدهد که هدف «CNIPA»، گسترش دامنه رفتارهای اصطلاحاً خلاف قاعده یا غیرمعمول (irregular) در زمینه ثبت درخواست است؛ بهطوری که با نظارت بر آنها، پروندههای اصلی و باکیفیت تشویق شده و مابقی موارد، با ابزارهایی مانند جریمه و حذف درخواست، محدود میگردند. لازم به تأکید است که پروندههای خلاف قاعده، در مجموعه قوانین اصلاحی سال ۲۰۱۷ میلادی نیز قید شده بود که سه مورد را تحت اقداماتی همچون لغو و جریمه قرار میداد: ۱) ثبت چندین درخواست با محتوای مشابه از سوی متقاضی (به صورت مستقیم یا غیرمستقیم)، ۲) ثبت درخواستهای متعدد شامل فناوریها و طرحهای فنی سرقت شده از سوی متقاضی (مستقیم یا غیرمستقیم) و ۳) موارد مشابه بندهای اول و دوم که توسط آژانسهای ثبت اختراع (بهعنوان متقاضی) به ثبت میرسند. مطابق با بخشنامه جدید، انواع جدیدی از پروندههای ثبت اختراع نیز به موارد قبلی افزوده میشوند:
- ثبت و ارسال عامدانه درخواستها در پروندههای جداگانه از سوی متقاضی؛
- ثبت درخواستهایی که به وضوح با تواناییهای تحقیق و توسعه متقاضی مغایرت دارند؛
- فروش مجدد و غیرعادی درخواستهای ثبت اختراع از سوی متقاضی؛
- ثبت درخواستهایی که راهکارهای فنی ساده را در ساختارهای پیچیده پیادهسازی میکنند، بهطوری که حس مشترکی از پیشرفت فناوری به دست نمیدهد؛
- اقداماتی که اصول حسن نیت مندرج در قانون مدنی چین را نقض نموده و علاوه بر عدم تطابق با قانون ثبت اختراع، نظم مدیریت درخواستها را مختل میکند.
به نظر میرسد که اولین مورد، به پتنتهای طراحی برای ثبت چندین طرح اشاره دارد. مورد سوم، مربوط به پروندههای ثبت اختراع اصطلاحاً پیشگیرانه و بدون قصد استفاده مربوط شده و موارد دوم و چهارم نیز، دزدیهای فناورانه و کپیبرداری از فناوریهای موجود را پوشش میدهند.
بنا بر بخشنامه انتشار یافته، «CNIPA» بهطور مستمر پروندههای خلاف قاعده را شناسایی، کنترل و ارزیابی نموده و دفاتر محلی مالکیت فکری را در مورد آنها آگاه میکند. در گام بعدی، از متقاضیان خواسته میشود تا درخواستهای خود را پس بگیرند و در صورت امتناع آنها، دفتر محلی اطلاعات مربوطه را به اداره نظارت بر بازار (MSA)، اداره امنیت عمومی (PSB) یا بخش نظارت بر اعتبار (با هدف بررسی بیشتر) منتقل نموده که ممکن است شامل پیگردهای اداری و حتی کیفری شود.
گفتنی است که علاوه بر امکان حذف پروندههای ثبت اختراع مذکور از سوی «CNIPA»، این نهاد میتواند دستوراتی صادر کند که بر ارزش و قابلیت فروش پتنتهای مذکور هم اثرگذار باشد. چنین دستوراتی، میتواند درخواست را از واجد شرایط بودن برای کاهش یا چشمپوشی از هزینههای ثبت اختراع، دریافت جوایز تشویقی و شمارش در آمار رسمی ثبت اختراع خارج سازد. مهمتر از همه، پروندههای مذکور میتوانند از حق دریافت کمک مالی و یارانههای حمایتی محروم شده یا متقاضی را ملزم به بازگرداندن موارد قبلی نمایند. جالب اینجا است که اگر اثبات شود کمکهای مالی یا مشوقها از طریق اقدامات متقلبانه به دست آمدهاند، ممکن است به اعلام جرم نیز بینجامد. این طیف گسترده از لغو درخواست و اعمال مجازات، فیلتر خوبی برای افزایش کیفیت پتنتهای به ثبت رسیده خواهد بود، اما سؤال اینجا است که آیا «CNIPA» از رویههای ثابت و اثرگذار برای اجرای آنها هم برخوردار است؟ باید منتظر ماند و سرانجام این طرح جدید را در عمل مشاهده نمود.