شواهد حاکی از آن است که دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، پیشرفت چشمگیری در زمینه استفاده از پتانسیل زنان متخصص در حوزه مالکیت فکری داشته است. یکی از علائم این موفقیت، سهم ۲۶/۶ درصدی ارزیابان زن در کل پتنت‌های گرنت شده آمریکا در سال ۲۰۲۰ میلادی است که در مقایسه با سهم ناچیز ۳/۹۵ درصدی در سال ۱۹۷۶، جهش بزرگی را نشان می‌دهد.
نرخ مشارکت زنان و اقلیت‌های قومی در فعالیت‌های نوآورانه، یکی از موضوعات جذاب برای متولیان ملی و بین‌المللی حوزه علم، فناوری و نوآوری است که در سال‌های اخیر، در قالب گزارش‌های مختلفی از مشارکت زنان، سیاه‌پوستان و ... در بخش‌های تحقیق و توسعه و فعالیت‌های ثبت اختراع نمود یافته است. گزارش «USPTO» که تحت عنوان «پیشرفت و پتانسیل: زنان مخترع در سال ۲۰۲۰» انتشار یافت، یکی از همین موارد است که در آن، به روند صعودی مشارکت زنان مخترع در فعالیت‌های ثبت اختراع پرداخته شده است. با این حال، گزارش یاد شده تنها به ذکر برخی روندهای کلی و بدون اندازه‌گیری معیارهای خاص و شناخته شده پرداخته و بیش از آن‌که بر تنوع جمعیتی متمرکز شود، تنها زنان و بررسی روند مشارکت آن‌ها در فرایند ثبت اختراع را هدف قرار داده است. این در حالی است که برای داشتن یک تصویر دقیق و همه‌جانبه از چشم‌انداز ثبت اختراع، می‌بایست تنوع بازیگران را از منظر شاخص‌های مختلفی همچون جنسیت، ملیت و مذهب و از آن مهم‌تر، در رابطه با اجزای مختلف سیستم پتنت و فرآیند ثبت اختراع بررسی نمود.
سه مجموعه اصلی بازیگران در یک سیستم پتنت، عبارتند از: ۱) ارزیابان اولیه که درخواست‌های ارسالی را از منظر قوانین ثبت اختراع و الزامات تعریف شده مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهند، ۲) وکلا و نمایندگان دارای مجوز که به متقاضیان و صاحبان فناوری مشاوره داده و آن‌ها را در امر ثبت درخواست و پیگیری‌های بعدی کمک می‌کنند، ۳) مخترعین که توسعه‌دهندگان اصلی فناوری بوده و نامشان در اسناد ثبت اختراع ذکر می‌گردد. بررسی‌های صورت گرفته پیرامون تنوع فعالان ثبت اختراع، نشان می‌دهد که در بین این سه گروه اصلی فعال در سیستم پتنت آمریکا، پیشرفت قابل‌توجهی در گروه نخست رخ داده است. ارزیابان زن در سال ۱۹۷۶ میلادی، تنها ۳/۹۵ درصد از کل ارزیابان «USPTO» را تشکیل می‌دادند. این در حالی است که در یک روند کاملاً صعودی که از دهه ۱۹۹۰ میلادی آغاز گردیده و حتی از سال ۱۹۹۵ به این‌سو شتاب بیشتری گرفته، رکورد جالب ۲۶/۶ درصدی در سال ۲۰۲۰ میلادی حاصل شده است.
شکل ۱- سهم زنان و مردان در میان ارزیابان ثبت اختراع طی سال‌های اخیر
نکته جالب‌تر این‌که نوعی تنوع‌بخشی تدریجی از منظر ملیت و ریشه جغرافیایی ارزیابان هم مشاهده می‌شود. اغلب ارزیابان «USPTO» در دهه ۱۹۷۰ میلادی، نام انگلیسی یا وابسته به کتاب مقدس مسیحیان داشته‌اند که پس از سه دهه و از سال ۲۰۰۰ میلادی به این‌سو، تغییرات بنیادین در آن روی داده است. حضور اسامی با ریشه‌های چینی، عربی و ویتنامی، نشان می‌دهد که تنوع در بین ارزیابان پتنت به شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری که در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۳/۹۱ درصد از ارزیابان «USPTO»، با اسامی ویتنامی، ۳/۹۶ درصد با اسامی عرب و ۲/۶۹ درصد با اسامی چینی می‌باشند.
زمانی این موفقیت دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا چشمگیرتر به نظر می‌رسد که بدانیم، سطح درآمدی ارزیابان زن در این نهاد، نسبت به بخش خصوصی کمتر است (۵۴۸۵۷ تا ۸۳۲۴۲ دلار در «USPTO» در مقایسه با میانگین ۹۷۲۹۶ دلاری در صنعت). به عبارت بهتر، حتی در بالاترین نرخ دریافتی ارزیابان نیز، اختلافی ۱۶/۸۸ درصدی بین این نهاد و متوسط صنعت وجود دارد. بر این اساس، می‌توان چنین فرض نمود که «USPTO» در زمینه ابتکارات و اقدامات مرتبط با تنوع‌بخشی و افزایش مشارکت زنان و سایر اقلیت‌ها، حداقل بیست سال از بخش خصوصی جلوتر است!
گفتنی است، با وجود تلاش‌ها برای رفع شکاف جنسیتی و قومی در حوزه نوآوری و ثبت اختراع، هنوز هم تفاوت‌های محسوسی در این زمینه احساس می‌شود. برای مثال، سهم زنان از درخواست‌های «PCT» در سال ۲۰۱۶ میلادی، حدود ۳۰ درصد بوده است. داده‌های آماری نشان می‌دهد که با ترکیب دو شکاف جنسیتی و اقلیتی، مسئله تشدید می‌گردد، به‌طوری که زنان رنگین‌پوست، تمایل چندانی به استفاده از سیستم‌های مالکیت فکری ندارند. از سوی دیگر، تعصبات جنسیتی ارزیابان در اعطای گواهی‌های ثبت اختراع هم به شدت مؤثر بوده و به نظر می‌رسد که موفقیت «USPTO» در زمینه متنوع‌سازی ترکیب ارزیابان خود، این چالش را در سال‌های آتی کم‌رنگ‌تر نماید.
