بنا بر مطالعه اخیر وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن (METI) پیرامون پتنتهای ضروری استاندارد (SEPs) و صدور مجوز آنها، اهمیت و کاربرد این پتنتها در صنایع ژاپنی به شدت افزایش یافته است. افزایش اختلافات و تعارضات در زمینه صدور مجوز برای این دسته از پتنتها، ضرورت وضع قوانین در مورد مراحل صدور مجوز، شرایط اعطای مجوز و ارائه اطلاعات بین طرفین مذاکرات را بیش از پیش نموده است.
افزایش نقش فناوری و نوآوری در صنایع و اقتصاد، موجب شده تا پتنت به یک ابزار کلیدی و غیر قابل چشمپوشی در فضای رقابتی حال حاضر مبدل شود. این امر، در کشور توسعه یافتهای همچون ژاپن که محل فعالیت گروه بزرگی از فناوران و صنایع پیشرفته داخلی و خارجی است، اهمیت بیشتری دارد. در واکنش به این موضوع، دفتر ارتقای رقابت (Competition Enhancement Office) و دفتر سیاستهای مالکیت فکری وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن، با حضور کارشناسان و نمایندگان سازمانهای مختلف، مجموعه جلساتی در زمینه وضعیت بینالمللی مذاکرات صدور مجوز پتنتهای ضروری استاندارد برگزار نمودند. در این پنج جلسه که در بازه زمانی ۱۲ مارس تا ۱۲ جولای سال جاری میلادی برگزار گردید، نفرات سازمانهایی همچون انجمن مالکیت فکری ژاپن (JIPA)، فدراسیون کسبوکارهای ژاپنی (JBF)، انجمن صنایع الکترونیک و فناوری اطلاعات ژاپن (JEITA)، انجمن تولیدکنندگان خودرو (JAMA) و اتاق بازرگانی و صنایع این کشور (JCCI) حضور داشتند. نتیجه این مذاکرات، در قالب یک گزارش مطالعاتی منتشر شده که جهتگیریهای آتی در این حوزه را نشان میدهد.
طی سالهای اخیر، به دلیل پیچیدگی روزافزون فناوری و استفاده گسترده از استانداردها، نقش پتنتهای ضروری استاندارد هم رو به افزایش رفته است. این امر، تا حدی است که گستره بکارگیری این استانداردها از صنایع مخابراتی و الکترونیک فراتر رفته و حوزههایی همچون اینترنت اشیاء (IoT) را هم در بر گرفته است. در این میان، مسائل و چالشهایی در خصوص پتنتهای ضروری استاندارد و اختلافات مرتبط با صدور مجوز آنها در سرتاسر جهان به چشم میخورد. در همین راستا، سیاستگذاران کشورهای مختلف سعی دارند تا با انتشار اسناد سیاستی و دستورالعملهای راهنما، تا حدی این چالشها را رفع نمایند. در ژاپن نیز وضعیت مشابهی حاکم بوده و افزایش اختلافات مربوط به صدور مجوز «SEPs» در بین صنایع مختلف و شرکتهای ژاپنی، کاملاً به چشم میخورد. این موضوع، میتواند همکاریهای فناورانه را تحتالشعاع قرار داده و حتی روند توسعه صنایع کشور را با اختلال مواجه سازد. بر همین اساس، سیاستگذاران ژاپنی به فکر مطالعاتی گستردهتر در این حوزه افتادهاند که گزارش حاضر، نتیجه بخشی از همین مطالعات میباشد.
این گزارش، به صورت کلی بر دو حوزه متمرکز شده که شامل «اهمیت افزایش پتنتهای ضروری استاندارد» و «نگرانیهای مرتبط با صدور مجوزهای مرتبط با پتنتهای ضروری استاندارد» است. یافتههای کلی این مطالعات عبارتند از:
- افزایش منازعات شرکتهای ژاپنی بر سر پتنتهای ضروری استاندارد: انتظار میرود که این اختلافات در آینده بیشتر شده و صنایع مختلف ژاپنی، با افزایش ریسک رویارویی با این چالش مواجه میباشند. بر این اساس، دولت ژاپن در کنار حمایت از فعالیتهای تحقیقوتوسعهای، به منظور توسعه صنایع ژاپنی، اقداماتی را در خصوص رفع اختلافات انجام میدهد.
- لزوم تدوین قوانین مرتبط با مذاکرات صدور مجوز برای پتنتهای ضروری استاندارد: برای کنترل این اختلافات، نیاز به وضع قوانین مناسبی است که با تسهیل مذاکرات صدور مجوز و تضمین گردش ایمن اطلاعات، شفافیت محیط رقابتی و قابلیت پیشبینی موفقیت مذاکرات را فراهم نماید.
- مخازن یا استخرهای پتنت (Paten Pool): با افزایش تعداد «SEP»ها، از استخرهای پتنت بهعنوان معیاری برای صدور مجوز پتنتهای ضروری استاندارد استفاده شده و دولت ژاپن هم میبایست این شرایط را در دستورالعملهای تشویقی جهت مذاکرات صدور مجوز در نظر بگیرد.
- صدور مجوز مشترک: دولت ژاپن برای انجام مذاکرات مشترک که مجموعهای از بازیگران مشارکت دارند، اقداماتی را در نظر خواهد گرفت که نگرانیهایی را در مورد قوانین رقابتی ایجاد نکند.
- فشارهای ناشی از مجوز بهرهبرداری در زنجیره تأمین: فشارهای ناشی از مجوز بهرهبرداری در کل زنجیره تأمین، از جمله پرداخت غرامت پتنت، بسته به شرایط و وضعیت هر یک از طرفین بسیار متغیر بوده و در چنین شرایطی، تعیین قوانین کاملاً یکپارچه دشوار است. لذا نیاز است تا یک دستورالعمل کلی برای پوشش یک زنجیره متنوع و دستیابی به یک نگاه واقعی تهیه گردد.
لازم به تأکید است که ستاد استراتژی کابینه ژاپن، طرح ارتقای مالکیت فکری این کشور در سال 2021 را به تازگی منتشر کرده که در آن سند، ارتقاء استفاده استراتژیک از استانداردها برای گسترش بازار، در بین هفت استراتژی اولویتدار این کشور قرار دارد. دستیابی و استفاده استراتژیک از پتنتهای ضروری استاندارد، یکی از مهمترین فاکتورهای مطرح در این زمینه است که به نظر میرسد با برگزاری جلسات همفکری و بحث و بررسی از سوی متخصصین و ذینفعان، به نتایج درخوری خواهد انجامید.