تقریباً هفت سال از تصمیم دادگاه عالی آمریکا در پرونده حقوقی «Alice Corp» و «CLS Bank» میگذرد، دادگاهی که با توجه به اثرات گسترده آن بر اختراعات نرمافزاری، هنوز هم در یادها مانده و بسیاری آن را تحت عنوان دادگاه آلیس میشناسند. بررسیها نشان میدهد که روند صعودی ثبت اختراع در حوزههای نرمافزاری همچنان ادامه داشته و در نیمه اول سال ۲۰۲۱ میلادی، ۶۳ درصد از پتنتهای گرنت شده در آمریکا، ۴۸/۹ درصد از پتنتهای اروپایی و ۴۰/۱ درصد از پتنتهای چینی، به حوزه نرمافزار مربوط بوده است.
تقریباً ۱۰ سال از سرمقاله سرمایهگذار مشهور، مارک آندرسن (Marc Andreessen)، در والاستریت ژورنال میگذرد؛ سرمقالهای که تحت عنوان «چرا نرمافزار در حال بلعیدن جهان است» منتشر شده و بیانگر آیندهای مبتنی بر نرمافزارها بود. به نظر میرسد که این پیشبینی با سرعتی بینظیر در حال محقق شدن بوده و انقلاب دیجیتال و تغییر و تحولات ناشی از آن، بسیاری از کسبوکارها و حوزههای فناوری را تحت تأثیر خود قرار داده است. رشد ۲۱ درصدی مشاغل مرتبط با توسعه نرمافزارها در سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۸، به همراه سرمایهگذاری ۲۰۶ میلیارد دلاری تحقیقوتوسعهای در فناوریهای نرمافزاری، نشان میدهد که با چه بازار بزرگ و جذابی روبرو هستیم. در کنار همه این موارد، برآوردها حکایت از آن دارد که هزینههای بخش فناوری اطلاعات آمریکا در سال ۲۰۲۱، به بیش از ۱/۶ تریلیون دلار رسیده و بدیهی است که در چنین شرایطی، سیلی از نوآوریهای نرمافزاری پدید آمده و شرکتها سعی خواهند کرد تا اختراعات و نوآوریهای خود را به نحوی تحت محافظت قرار دهند. افزایش چشمگیر پتنتهای به ثبت رسیده در این حوزه، به خوبی مؤید این مطلب میباشد!
از آنجاکه آمریکا به عنوان بزرگترین بازار فناوری جهان، تقریباً ۳۳ درصد از کل هزینههای بخش فناوری اطلاعات در سال ۲۰۲۱ را به خود اختصاص داده و اروپا و چین، به ترتیب با ۱۹ و ۱۴ درصد، در ردههای بعدی ایستادهاند، در نتیجه بررسی فعالیتهای ثبت اختراع در این سه حوزه جغرافیایی، میتواند درک بهتری از روند آتی اختراعات نرمافزاری فراهم آورد.
بررسیهای صورت گرفته نشان میدهد که یوتیلیتی پتنتهای گرنت شده در آمریکا که به نحوی با نرمافزارها در ارتباط میباشند، تقریباً ۶۳ درصد از کل گواهیهای صادر شده در شش ماهه نخست سال ۲۰۲۱ را شامل میشوند. جالبتر اینکه این سهم قابل توجه، از ۳۴/۷ درصد در سال ۱۹۹۱ میلادی، به ۶۳/۲ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده است. شکل زیر، روند صعودی پتنتهای نرمافزاری در آمریکا را به خوبی نشان میدهد (آمار درج شده برای سال ۲۰۲۱ مربوط به نیمه اول سال میباشد).
شکل ۱- روند صعودی سهم پتنتهای نرمافزاری در آمریکا، اروپا و چین
بررسی گواهیهای صادر شده از سوی دفتر ثبت اختراع اروپا هم، روندی مشابه با «USPTO» را نشان میدهد. مطابق با آمار نشان داده شده در شکل فوق، سهم پتنتهای اروپایی مرتبط با حوزه نرمافزار در نیمه اول سال ۲۰۲۱، برابر با ۴۸/۹ درصد بوده که اگر آن را با ۲۹/۸ درصد سال ۱۹۹۱ مقایسه کنیم، باز هم شاهد یک رشد پیوسته و مداوم خواهیم بود.
بر خلاف بازار آمریکا و اروپا، چین را میتوان یک گزینه نسبتاً متمایز دانست. اگرچه پتنتهای نرمافزاری چین هم مشابه با رقبای قدرتمند خود روند کلی صعودی را پیموده است، اما فراز و نشیب نسبتاً زیادی در این مسیر مشاهده میشود. علیرغم این فراز و فرود که به خوبی در شکل ۱ قابل مشاهده میباشد، اما طی پنج سال گذشته، روند صعودی شکل تازهای به خود گرفته و در سال ۲۰۲۱، به ۴۰/۱ درصد رسیده است.
از منظر شرکتهای فعال در ثبت اختراعات نرمافزاری در نیمه اول سال ۲۰۲۱، سامسونگ با ۴۷۵۳ گواهی ثبت اختراع در آمریکا، صدرنشین فهرست بازیگران پیشرو در این حوزه محسوب میشود. پس از سامسونگ، شرکتهای «IBM» و «LG»، به ترتیب با ۴۴۹۰ و ۲۲۹۴ پتنت، در ردههای بعدی جای دارند. شکل ۲، فهرست ده شرکت برتر را نشان میدهد.
شکل ۲- شرکتهای برتر دارنده گواهی ثبت اختراع نرمافزاری در آمریکا (نیمه اول سال جاری میلادی)
گفتنی است، با وجود رأی دادگاه آلیس و تلاشهای بعدی برای ایجاد تمایز بین نوآوریهای نرمافزاری قابل اجرا و ایدههای انتزاعی، باز هم چالشهای مرتبط با اختراعات نرمافزاری و ابهامات پیرامون نحوه محافظت از آنها ادامه دارد. به نظر میرسد که این چالش، با افزایش چشمگیر این نوع پتنتها، بغرنجتر شده و نیاز به بررسیهای دقیق و هماهنگی از سوی دفاتر ثبت اختراع و سایر نهادهای متولی مالکیت فکری دارد.