در حالی که این روزها خبرهای متعددی از تشکیل لابیهای سیاسی برای فرار از قوانین زیستمحیطی به گوش میرسد، اما در اخبار نوآوری و فناوری، شواهدی از تلاشهای گسترده دیده میشود. بررسی اسناد ثبت اختراع، گواهی از این واقعیت است که در مرکز این تلاشها، اروپا و آمریکا رهبری نوآوری در صنعت بازیافت پلاستیک و فناورهای جایگزین برای آنها را بر عهده گرفتهاند. هر یک از این دو با سهمی تقریباً ۳۰ درصدی از فعالیتهای ثبت اختراع طی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ میلادی، در صدر متقاضیان برتر قرار گرفته و مجموعاً ۶۰ درصد از فعالیتهای ثبت اختراع در کل جهان را به خود اختصاص دادهاند.
مطالعه جدید دفتر ثبت اختراع اروپا که با عنوان «پتنت برای پلاستیکهای فردا: روندهای نوآوری جهانی در بازیافت، طراحی چرخشی و منابع جایگزین» انتشار یافته، روندهای نوآوری در صنعت بازیافت پلاستیک برای نیل به سمت اقتصاد چرخشی یا دورانی (Circular economy) برای پلاستیکها را مورد بررسی قرار داده است. به این منظور، دفتر ثبت اختراع اروپا از پتنت فامیلیهای بینالمللی (IPF) طی یک دهه اخیر (۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹)، به عنوان یک پارامتر مهم برای ارزیابی وضعیت نوآوری در این صنعت استفاده نموده است. از آنجاکه هر یک از پتنت فامیلیها نشاندهنده اختراعات ارزشمند و باکیفیتی هستند که در دو یا چند دفتر ملی ثبت اختراع در سرتاسر جهان به ثبت رسیدهاند، در نتیجه این گزارش میتواند راهنمای مناسبی برای رهبران کسبوکار و سیاستگذاران بوده و هدایت و تخصیص منابع به سمت فناوریهای نوظهور و امیدوارکننده، شناسایی مزایای نسبی اختراعات و فناوریها در مراحل مختلف زنجیره ارزش و رشد پایدار صنعت را به دنبال داشته باشد.
بررسی فعالیتهای ثبت اختراع از منظر ملی نشان میدهد که آمریکا با سهمی ۳۱ درصدی، رهبری در حوزه فناوریهای مرتبط با بازیافت پلاستیک را بر عهده داشته و پس از آن، ژاپن با سهمی ۱۸ درصدی در رده دوم قرار گرفته است. جایگاه سومی نیز در اختیار آلمان بوده که ۸ درصد از کل فعالیتهای جهانی ثبت اختراع را هم در حوزه بازیافت پلاستیک و هم در حوزه فناوریهای بیوپلاستیک بر عهده دارد. آنچه در این آمار قابل توجه است، اختلاف عجیب و قابل تأمل کشورهای مختلف بوده که بیانگر سرمایهگذاریهای به شدت متفاوت آنها برای آینده زمین و حیات انسان میباشد. شکل زیر سهم کشورهای مختلف را از این فناوریها نشان میدهد.
شکل ۱- سهم کشورهای مختلف در فناوریهای مرتبط با بیوپلاستیکها و بازیافت پلاستیک
آنتونیو کامپینوس (António Campinos)، رئیس دفتر ثبت اختراع اروپا، در خصوص اهمیت توجه به چالش جدی پلاستیکها و گزارش منتشر شده توسط این نهاد میگوید: «در حالی که پلاستیکها برای اقتصاد ضروری هستند، آلودگی ناشی از محصولات پلاستیکی، اکوسیستمهای سراسر کره زمین را تهدید میکند. خبر خوب این است که نوآوری با امکان انتقال به یک مدل چرخشی، به ما در مقابله با این چالش کمک میکند. این مطالعه، بینشهای کلیدی پیرامون طیف وسیعی از فناوریهای نویدبخش ارائه نموده که قابلیت استفاده مجدد، بازیافت و تجزیه زیستی محصولات پلاستیکی را تقویت میکند».
بررسی فنی پتنتها حکایت از آن دارد که روشهای بازیافت شیمیایی و بیولوژیکی بالاترین سطح فعالیتهای نوآورانه را در بین تمامی فناوریهای بازیافت پلاستیک دارا میباشند. طی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ میلادی، ۹ هزار پتنت فامیلی در خصوص فناوریهای مبتنی بر روشهای بازیافت شیمیایی و بیولوژیکی ثبت شده که تقریباً دو برابر تعداد پتنت فامیلیهای مرتبط با روشهای بازیافت مکانیکی (۴۵۰۰) بودهاند. این آمار در حالی است که هماکنون بازیافت مکانیکی به عنوان روش غالب مورد استفاده برای تبدیل ضایعات پلاستیکی به محصولات جدید میباشد. این حجم از نوآوری، بیانگر این واقعیت است که احتمالاً در آینده نه چندان دور، تغییرات جدی در فرایندهای عملیاتی شرکتهای فعال در این حوزه ایجاد میگردد. البته عمیقتر شدن در همین حوزهها هم، میتواند اطلاعات بیشتری در اختیار متخصصان قرار دهد. برای مثال، در حالی که پتنت کردن روشهای استاندارد شیمیایی (از جمله خردایش و پیرولیز) در سال ۲۰۱۴ به پیک خود رسید، اما با ورود فناوریهای نوظهوری همچون روشهای بیولوژیکی با استفاده از ارگانیسمهای زنده (۱۵۰۰ پتنت فامیلی) یا بازیافت پلاستیک به مونومر (۲۳۰۰ مورد)، در حال حاضر قابلیتهای جدیدی برای تجزیه پلیمرها و تولید پلاستیکهای نو ارائه شده است.
نقش قابل توجه تحقیقات بنیادین در بین فناوریهای مختلف بازیافت پلاستیک، از دیگر نکات موجود در این گزارش است. در واقع، تقریباً ۲۰ درصد از اختراعات این بخش، از دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی عمومی سرچشمه میگیرند. در این بین، باز هم مطابق با روند کلی، دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی آمریکا و اروپا، هر یک با ۲۹ درصد از پتنت فامیلیهای دانشگاهی، بیشترین سهم را به خود اختصاص دادهاند.