در شاخص جهانی نوآوری (GII)، تولید پتنت یکی از سنجه‌های ایجاد دانش (Knowledge Creation)، تعریف شده است. این سنجه، معیاری از تولید دانش فناورانه (Technological Knowledge) است که می‌تواند در مطالعات حوزه علوم، فناوری و نوآوری مورد استفاده قرار گیرد. گزارش حاضر تلاش می‌کند تا جایگاه بین المللی ایران را در تولید دانش فناورانه بر مبنای فعالیت‌های ثبت اختراع نشان دهد.
به طور کلی فناوران، اختراع خود را در کشورهایی ثبت می‌کنند که بازار بالقوه محصول یا فناوری مبتنی بر اختراعشان است. بدین ترتیب ادارات ثبت اختراع کشورهایی که مقاصد ثبت اختراع انتخاب می‌شوند، حائز اهمیت هستند. شکل 1 که از گزارش‌های سالیانه شاخص جهانی نوآوری اقتباس شده است، تعداد تقاضانامه‌های ثبت اختراع متقاضیان ایرانی را که در بازه زمانی 2016 تا 2020 به ادارات ثبت اختراع جهان تسلیم شده است، به تفکیک سال نشان می‌دهد. همان‌گونه که از شکل پیداست، فعالیت‌های ثبت اختراع فناوران ایرانی در خارج از کشور پررنگ نبوده و تقریبا متمرکز بر داخل کشور است. بیشترین تقاضانامه، به اداره ثبت اختراع ایران (مرکز مالکیت معنوی) و پس از آن به اداره ثبت اختراع و علائم تجاری ایالات متحده آمریکا ارسال شده است که البته بین این دو، اختلاف فاحشی وجود دارد. اگرچه متقاضیان ایرانی، کشورهای متنوعی را برای ثبت اختراع انتخاب کرده‌اند، اما سهم تقاضانامه‌های تسلیم شده به سایر ادارات ثبت اختراع، به‌قدری ناچیز است (یک درصد) که اساساً به چشم نمی‌آید (شکل 2). سو‌گیری جریان تقاضانامه‌های ثبت اختراع متقاضیان ایرانی را می‌توانید در شکل 3، مشاهده کنید.
نمودارهای نشان داده شده در این گزارش بیانگر این واقعیت است که جایگاه کشور به لحاظ ثبت اختراع در عرصه بین‌المللی برجسته نبوده که این امر می‌تواند حضور ایران در بازارهای جهانی فناوری‌های نوآورانه را محدود نماید. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور ثبت اختراع در کشورهای دارای روابط اقتصادی با ایران مانند چین، روسیه و کشورهای عضو D8 می‌تواند ورود نوآوران ایرانی را به بازارهای بین‌المللی گسترده‌تر کند.
منبع:
World Intellectual Property Indicators (2017-2021), Geneva: World Intellectual Property Organization
