با رشد فزاینده نوآوری‌های فناورانه، توجه به کیفیت اختراعات‌ثبت‌شده بیش از پیش اهمیت یافته است؛ به طوری که هر اختراعی را نمی‌توان واجد شرایط برای اخذ گواهی ثبت یعنی پتنت دانست و این تشخیص، به عهده افرادی است که به آن‌ها ارزیابان پتنت (patent examiners) گفته می‌شود. این افراد در خط مقدم فناوری کار می‌کنند و مواجهه با جدیدترین و چالش‌برانگیزترین نوآوری‌های فنی، کار روزانه آنان است. شغل ارزیابی، به ترکیبی منحصربه‌فرد از تخصص علمی، تفکر تحلیلی، مهارتهای زبانی (برای مثال تسلط به زبان انگلیسی) و نیز علاقه‌مندی به حقوق مالکیت فکری نیاز دارد. بر همین اساس ادارات معتبر ثبت اختراع دنیا در گزینش نیروی انسانی متناسب ارزیابی، دقت فراوانی می‌کنند. برای نمونه می‌توان به فرایند استخدام ارزیاب در اداره ثبت اختراع اروپا اشاره کرد که شامل مراحل زیر است (شکل زیر):
همان‌گونه که از شکل فوق، پیداست، در ابتدا، متقاضی، فرم تقاضانامه مندرج در وبگاه اداره ثبت را تکمیل و آن را ارسال می‌کند. پس از قرار گرفتن نام متقاضی در فهرست اولیه، از وی برای حضور در یک یا چند مصاحبه فنی دعوت به عمل می‌آید. هدف از این مصاحبه(ها)، ارزیابی تناسب دانش فنی متقاضی برای فرصت شغلی مورد نظر است (داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد در یکی از رشته‌های فیزیک، شیمی، مهندسی و یا علوم طبیعی، یکی از شروط لازم برای تصدی شغل ارزیابی پتنت در اداره ثبت اختراع اروپاست). در مصاحبه(ها)، یک یا چند سند فنی که معمولا نقشه‌های اختراعات است، به بحث گذاشته شده و تسلط متقاضی به یکی از زبان‌های رسمی (انگلیسی، فرانسه و یا آلمانی) نیز، هم‌زمان، سنجیده می‌شود. پس از موفقیت در مصاحبه فنی، از متقاضی دعوت می‌شود تا در جلسه مصاحبه نهایی با هیئت گزینش که نمایندگانی از تیم استعدادیابی و کسب‌و‌کار در آن حضور دارند، شرکت کند. در همین حین، متقاضی این فرصت را خواهد داشت تا در مورد اداره ثبت اختراع و شغل ارزیابی، اطلاعات بیشتری به دست آورد. همچنین ممکن است تعدادی تمرین به صورت برخط به‌منظور سنجش تواناهایی شناختی، شخصیت و مهارتهای زبانی برای متقاضی ارسال شود و لازم است که او تمامی تمارین را در مهلت مقرر پاسخ دهد. پس از آنکه مراحل پیشین به طور موفقیت‌آمیزی طی شد، فرایند پذیرش سازمانی آغاز و تحت این فرایند، فرد استخدام‌شده با سایر کارکنان تازه‌وارد آشنا خواهد شد. بدین ترتیب، ارزیاب جدید پا به خانواده اداره ثبت اختراع اروپا می‌گذارد. این اداره برای توانمندسازی ارزیابان جدیدالورود، برنامه آموزشی دو ساله و مبتنی بر دو شیوه یادگیری طراحی کرده است (شکل زیر):
ارزیابی پتنت به دلیل نقشی که در کمک به مخترعان و نوآوران برای حفاظت حقوقی از دستاوردهایشان بازی می‌کند، یک شغل پرمسئولیت است که اساسا مورد نیاز ادارات ثبت اختراع است. تصویر زیر تعداد ارزیابان پتنت شاغل در برخی از ادارات ثبت اختراع را در سال 2021 نشان می‌دهد:
فرآیند ارزیابی، مشتمل بر جستجوی حرفه‌ای با هدف یافتن مرتبط‌ترین اسناد موجود به تقاضانامه (تقاضانامه ثبت اختراع) تحت بررسی است که اصطلاحا به آن جستجوی دانش پیشین (prior art) گفته می‌شود. این جستجو به تشخیص ارزیاب در ثبت‌پذیری اختراع که شاخصه‌هایی همچون جدیدبودن، گام ابتکاری و کاربردی‌بودن را شامل می‌شود، کمک می‌کند. همچنین برقراری ارتباط با متقاضی به منظور انطباق تقاضانامه وی با الزامات قانونی اداره ثبت، بخش دیگری از فرایند ارزیابی را تشکیل می‌دهد.
شناخت ناکافی از شغل ارزیابی پتنت و اهمیت آن در کشور موجب شده که این حرفه به جایگاه یک کار پاره‌وقت و موقت در بوم‌سازگان نوآوری کشور تنزل یابد. این در حالی است که به استناد گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری، متوسط تجربه ارزیابان در ادارات ثبت اختراع آمریکا و کره جنوبی به ترتیب 13/1 و 11 سال است.
https://www.epo.org
World Intellectual Property Indicators 2022, WIPO
