دانشگاه ها، سازمان های تحقیقاتی دولتی و آزمایشگاه های صنعتی به عنوان سه رکن اصلی تولید دانش محسوب می گردند. در گذشته این سه نهاد مستقل از یکدیگر بوده و تقریباً می توان گفت ارتباط چندانی در مهم ترین حوزه عملکردی خود یعنی تولید دانش نداشتند. با ظهور مفاهیم جدید در دنیای کسب و کار، نظیر نوآوری و کارآفرینی و نقش آفرینی گسترده فناوری در اقتصاد، شاهد ظهور نوعی رابطه شامل تعاملات و هم پوشانی های فزاینده مابین این سه بخش در در طی 20 سال گذشته بوده ایم که از آن تحت عنوان مارپیچ سه گانه یاد می شود. به اعتقاد etzkowitz (نظریه پرداز مارپیچ سه گانه)، تمرکز دانشگاه ها بر نقش جدید خود به عنوان مأموریت سوم (در کنار دو مأموریت آموزش و پژوهش) باعث ظهور دانشگاه های کارآفرین گردیده است.
با نقش آفرینی جدید دانشگاه ها در حوزه نوآوری و کارآفرینی، میزان نوآوری در دانشگاه به معیاری مهم در ارزشیابی این نهاد بدل گردیده است. اهمیت فاکتورهای مرتبط با نوآوری به قدری افزایش یافته که برخی نهادها، دانشگاه ها را صرفاً بر اساس عوامل و معیارهای مؤثر بر نوآوری و کارآفرینی رتبه بندی می نمایند؛ مؤسسه رویترز یکی از این نهادهای بین المللی است که از سال 2015 اقدام به ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه های نوآور در سطح جهان نموده است. رویترز بخشی از مؤسسه تامسون رویترز به عنوان یکی از بزرگترین آژانس های خبری بین المللی به شمار می رود که به پوشش اخبار مرتبط با حوزه های تجارت و سرمایه گذاری، فناوری و کارآفرینی و ... می پردازد.
بنا به گزارش رویترز که دانشگاه های نوآور برتر در سال 2016 میلادی را معرفی می نماید، سه دانشگاه استنفورد، انستیتو فناوری ماساچوست و دانشگاه هاروارد برای دومین سال متوالی توانستند به ترتیب جایگاه های اول تا سوم برترین دانشگاه های نوآور جهان را به خود اختصاص دهند. البته باید خاطرنشان کرد در رتبه های پایین تر این لیست، تغییرات چشمگیری نسبت به لیست سال 2015 میلادی رخ داده است؛ برای مثال دانشگاه کارنگی ملون آمریکا با وجود آن که در سال 2015 میلادی در رتبه 56 قرار گرفته بود ولی در سال 2016 میلادی نتوانسته در بین 100 دانشگاه برتر قرار گیرد. کارشناسان یکی از دلایل این افت فاحش را، ثبت اختراعات صورت گرفته در سال 2015 میلادی می دانند که عدم کسب امتیاز مربوط به این معیار در سال 2016 میلادی منجر به خارج شدن این دانشگاه از لیست 100 دانشگاه برتر شده است.
رتبه بندی صورت گرفته بر اساس ارزیابی میزان پیشرفت پژوهش های علمی در بیش از 600 دانشگاه و مؤسسه علمی در جهان در بازه زمانی 2009 تا 2014 میلادی و بر اساس شاخص هایی نظیر تعداد مقالات منتشر شده و نیز تعداد ثبت اختراع های ثبت شده انجام گرفته است. در زیر شاخص های اصلی ارزیابی مذکور به تفصیل بیان گردیده است. با دقت در شاخص های مورد استفاده می توان به این نتیجه رسید که از مزایای اصلی متدولوژی رتبه بندی در این گزارش، استفاده از داده های حقیقی و کاربردی نظیر تعداد پتنت و میزان استنادات می باشد.
- Patent Volume: در این شاخص، دانشگاه ها و مؤسسات علمی بر اساس تعداد کل ثبت اختراعات صورت گرفته ارزیابی می گردند. بنا به گفته رویترز، این شاخص برآوردی از میزان تجاری سازی های موفق احتمالی ارائه می دهد. شاخص مذکور محدود به تعداد پتنت های ارائه شده در WIPO می باشند.
- Patent Success: این شاخص به ارزیابی تعداد اختراعات گرنت شده و درصد موفقیت ثبت احتراعات می پردازد.
- Global Patents: این شاخص تعداد پتنت های ثبت جهانی شده را در بر داشته که توسط دفاتر ثبت اختراعات آمریکا، اروپا و ژاپن پوشش داده شده است.
- Patent Citations: یکی از شاخص های مهم در ارزیابی دانشگاه ها و مؤسسات علمی، تعداد استناداتی است که یک پتنت از سایر پتنت ها دریافت می کند. این شاخص، تأثیر پتنت مورد نظر را در تجاری سازی دیگر تحقیقات نشان می دهد.
- Patent Citation Impact: در این شاخص میزان تأثیر پتنت با توجه به نسبت استنادات به کل پتنت ها محاسبه می گردد. اهمیت این شاخص در عدم وابستگی آن به اندازه سازمان و تعداد پتنت های آن می باشد.
- Percent of Patents Cited: این شاخص درصدی از پتنت هایی که حداقل یک بار توسط سایر پتنت ها مورد استناد قرار گرفته اند نسبت به کل پتنت ها را محاسبه می نماید. (با توجه به ماهیت این شاخص و تشابه زیاد آن با شاخص قبلی، میزان تأثیر هر یک از آن ها برابر با نصف دیگر شاخص ها مفروض شده است.)
- Patent to Article Citation Impact: این شاخص مشابه شاخص «Patent Citation Impact» بوده، با این تفاوت که در آن میانگین دفعاتی که مقالات توسط یک ثبت اختراع مورد استناد قرار می گیرند، محاسبه می گردد.
- Industry Article Citation Impact: تعداد استنادات مقالات به یکدیگر، می تواند به عنوان معیاری برای تشخیص میزان تأثیر تحقیقات علمی به شمار آید؛ با توجه به این که در این جا هدف ارزیابی میزان نوآوری می باشد، این معیار با کمی تغییر مورد استفاده قرار گرفته است. در واقع به جای محاسبه نعداد کل استنادات، صرفاً استنادات صنعتی به مقالات مورد توجه قرار گرفته است. با این تغییر، میزان اهمیت و تأثیر مقالات بر تجاری سازی یافته های علمی به صورت دقیق تری ارزیابی می گردد.
- Percent of Industry Collaborative Articles: در این شاخص درصدی از مقالات دانشگاهی که دارای اشتراکات با بخش صنعتی و تجاری (دارای نویسنده مشترک) است، مورد محاسبه قرار می گیرند.
- Total Web of Science Core Collection Papers: در این شاخص تعداد کل مقالات تولید شده مورد ارزیابی قرار می گیرد.
در جدول زیر 10 دانشگاه برتر جهان از منظر نوآوری آورده شده است.
اگر مقایسه ای بین دانشگاه های موجود در لیست 100 دانشگاه نوآور جهان با توجه به کشور مبدأ داشته باشیم، آمریکا با ۴۶ دانشگاه بیشترین تعداد دانشگاه های نوآور جهان را در این فهرست به خود اختصاص داده است. ژاپن با ۹ دانشگاه در رتبه دوم و کشورهای فرانسه و کره جنوبی با ۸ دانشگاه مشترکاً در رتبه سوم قرار گرفته اند. در شکل زیر وضعیت دیگر کشورها در رتبه بندی جهانی دانشگاه های نوآور در سال 2016 تشریح گردیده است.
با بررسی لیست 100 دانشگاه نوآور برتر، می توان به نکات قابل توجهی دست یافت؛ از جمله:
- بسیاری از دانشگاه های مطرح به رغم عملکرد مناسب در شاخص های متعارف علمی، نتوانسته اند در بین 100 دانشگاه نوآور برتر جهان قرار گیرند. از علل عمده این امر می توان به مواردی نظیر ارتباط ضعیف پژوهش های انجام گرفته با صنعت و عدم توانایی تولید پتنت های تجاری اشاره کرد.
- ۲۹ دانشگاه اروپایی در این فهرست حضور دارند.
- مؤسسه پیشرفته علوم و فناوری کره (KAIST) به عنوان برترین دانشگاه خارج از آمریکا از دیدگاه نوآوری در لیست حضور دارد. این مؤسسه به عنوان نوآورترین دانشگاه آسیایی، در سال 2016 میلادی جایگاه خود را نسبت به سال 2015 میلادی، 4 پله ارتقاء داده و به جایگاه ششم صعود کرده است.
- 19 دانشگاه آسیایی در این فهرست قرار دارند که از این تعداد، 9 دانشگاه از کشور ژاپن، 8 دانشگاه از کره جنوبی و 2 دانشگاه متعلق به چین هستند. این امر نشان دهنده حرکت سریع آسیای شرقی در کسب جایگاه های برتر دنیا است.
