۰۷ تیر ۱۳۹۶ ده استراتژی مالکیت فکری برای استارت آپ های مبتنی بر فناوری- قسمت اول
مقدمه
مسئله مالکیت فکری معمولاً یکی از مهمترین مسائلی است که یک شرکت استارت آپی مبتنی بر فناوری با آن روبرو می گردد. یک استارت آپ عمدتاً با چالش های متعددی مواجه است که از آن جمله می توان به توسعه محصول، استخدام نیروهای توانا و افزایش سرمایه اشاره نمود. در میان همه این دغدغه ها، مبحث مالکیت فکری یکی از مواردی است که بایستی توجه ویژه ای به آن داشت تا پیش از ارائه محصول نهایی به بازار، رقبا اقدام به پیشتازی در آن زمینه نداشته باشند.
مالکیت فکری عمدتاً با ارزش ترین بخش از فناوری استارت آپی محسوب می گردد؛ از این رو حفاظت از مالکیت فکری می تواند برای جذب سرمایه گذاری های اساسی مورد استفاده قرار گرفته و از رقابت های غیرمنصفانه جلوگیری نماید.
در این بخش از مقاله 4 استراتژی کلیدی برای شرکت های استارت آپی مبتنی بر فناوری در حوزه مالکیت فکری ارائه می شوند.

filereader.php?p1=main_d3d9446802a442597

1. فعالیت کارمندی خود را جدا از ایده های جدیدتان نگاه دارید.
قطعاً مسئله صرف نظر از حقوق دریافتی متداول و پذیرش ریسک کار کردن برای ساعات طولانی بر روی یک ایده استارت آپی بدون دریافت حق الزحمه مشخص بسیار ترسناک می باشد. با این وجود یکی از بزرگترین مشکلات در شروع کار یک شرکت زمانی است که مؤسسان شروع به کار بر روی ایده های جدید خود نموده و در عین حال، خود نیز مشغول به کار برای دیگران می باشند.
تعهدات متناقض می تواند مالکیت شما در دارایی های فکری شرکت را تحت شرایط ریسک آمیزی قرار دهد؛ به همین دلیل است که در ابتدا می بایست مشخص شود که چه باید کرد، از چه منابعی باید استفاده نمود و کجا این کار را باید شروع نمود. در این راستا درک الزامات و محدودیت های موجود در شرایطی که برای دیگری مشغول به کار هستید بسیار مهم بوده و تعهدهای ارائه شده به کارفرما در مورد دارایی های فکری و نیز حق مالکیت بر آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. بیشتر شرکت ها در زمان استخدام کارمندان، تعهد رازداری و توافق مالکیت بر سر اختراعات را از کارمندان دریافت می نمایند، که بر اساس آن کارمند جدید تعهد می نماید که هر ایده و اختراع جدیدی که مرتبط با کسب و کار موجود بوده و توسط کارمند توسعه داده شود، متعلق به صاحب شرکت می باشد و کارمند هیچ حقی نسبت به آن نخواهد داشت. در این شرایط طبیعی است که بسیاری از کارمندان تمایلی به ارائه ایده های جدید خود نداشته و آن ها را بصورت محرمانه و برای روز مبادا نگه می دارند؛ اما این مسئله می تواند مشکلات زیادی را فراهم آورد، خصوصاً زمانی که در آینده اقدام به عملی شدن آن نموده و در عین حال ایده مورد نظر در زمینه همان کسب و کار کارفرما باشد.
البته در صورتی که کارفرما برای پروژه های جانبی ادعای مالکیتی نداشته باشد، می توان در آن زمینه ها فعالیت داشت. با این حال، بایستی به این نکته مهم توجه داشت که استفاده از منابع و زمان یک شرکت جهت توسعه ایده های شخصی و عدم تمرکز بر روی کارهای روزانه محول شده از سوی کارفرما، چندان عادلانه و اخلاقی به نظر نمی رسد.

2. اجازه ندهید دیگران نسبت به دارایی های فکری و یا شرکتتان ادعای مالکیت نمایند.
بسیاری از ایده های جدید در نتیجه مشورت و بحث با دوستان در محیط های خوابگاهی و یا در حین نوشیدن یک نوشیدنی یا قهوه به دست می آید. بایستی از این لحظات نهایت استفاده را نمود؛ در واقع صحبت نمودن در مورد ایده های هیجان انگیز و دانستن نقطه نظرات دیگران در این مسیر همراه با لذت خاصی است. عدم رسمیت این قبیل بحث ها، اغلب منجر به همراهی با درخواست های مشارکتی با یکدیگر و درخواست سهم های برابر می گردد.
در واقع زمانی که شما یک شریک دیگر را در کنار خود دارید، شرایط شراکت را قبول نموده اید و عدم تعهد به این شرایط می تواند همراه با ایجاد مشکلات فراوانی در آینده باشد. به همین دلیل است که می توان شرایط مربوط به شراکت را به نوعی با شرایط پیش از ازدواج مقایسه و تشبیه نمود و در نتیجه بایستی در وضع آن دقت خاصی را به عمل آورد.
در اینجا برخی از اصطلاحات کلیدی که می بایست در یک توافق سرمایه گذاری به آن ها اشاره شده و به صورت واضح و شفاف تعیین تکلیف گردد، ارائه شده است:
  • چه کسی، چه سهمی از شرکت دارا می باشد؟
  • آیا درصد مالکیت مؤسسین وابسته به ادامه همکاری آن ها در کسب و کار است؟
  • نقش و مسئولیت هر یک از مؤسسین چیست؟
  • در صورتی که یکی از مؤسسین به هر دلیلی اقدام به ترک شرکت نماید، آیا سایر مؤسسین حق خرید سهام وی را دارا می باشند؟ این خرید با چه مبلغی قابل انجام است؟
  • هر یک از مؤسسین می بایست چه مقدار وقت برای کسب و کار صرف نمایند؟
  • در صورت امکان چه مقدار حقوق به هر یک از مؤسسین تعلق می گیرد؟ این مقدار چگونه قابل تغییر خواهد بود؟
  • تصمیمات اساسی و همچنین تصمیمات روزمره شرکت چگونه گرفته می شود؟ (به اتفاق آراء، با اکثریت آراء و یا برخی تصمیمات خاص تنها با نظر مدیر عامل)
  • تحت چه شرایطی می توان یکی از مؤسسین را به عنوان کارفرما حذف نمود؟ (چنین تصمیمی معمولاً بایستی توسط هیأت مدیره اتخاذ گردد.)
  • چه مقدار نقدینگی بر عهده هر یک از مؤسسین بوده و باید وارد شرکت شود؟
  • چگونه برای فروش یک کسب و کار یا محصول تصمیم گرفته شود؟
  • در صورتی که یکی از مؤسسین به تعهداتی موجود در توافق شراکت عمل ننماید، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ برای حل مشکل حاصله چه باید کرد؟ (شرایط ایده آل این است که این مسائل را به کمک داور مورد قبول طرفین و به صورت محرمانه حل و فصل نمود.)
  • هدف نهایی و آینده مورد نظر برای کسب و کار چیست؟
  • آیا همه طرفین این مسئله را قبول دارند که کلیه دارایی های فکری متعلق به شرکت است؟ و در صورت عدم قبول این شرط، چه تضمینی برای شرکت وجود دارد که در راستای توسعه فناوری و بهبود آن فعالیت نماید؟
گاهی درک های مبهم یا غیر رسمی که به صورت شفاف در مدارک به آن ها اشاره نشده است، می تواند ایجاد خطر نماید. در مورد دوستان و آشنایان نیز باید در مورد صحبت هایی که در مورد شراکت و یا بحث هایی که در مورد ایده ها می شود کمال دقت را به خرج داد. همیشه می بایست مستندات لازم از چگونگی تراوش و تکمیل ایده جمع آوری گردد. برای مثال، هر گونه بحث بر سر توسعه ایده اولیه باید مستند شده و یا در صورتی که پروپوزالی برای یک منبع سرمایه گذاری ارسال می گردد، یک کپی از پروپوزال مذکور نگهداری شود؛ موارد یاد شده با این که به نظر ساده و پیش پا افتاده به نظر می آیند، می توانند در ادامه راه شرکت و سرمایه گذاری های آتی به موضوعی حائز اهمیت تبدیل شوند.
و اما قسمت دشوار قضیه: اگر شرایط تغییر نمود و شما نخواستید که دوست یا همکارتان در کنار شما برای شروع کار قرار داشته باشد و یا قصد ادامه دادن کار با وی را نداشته باشید، باید مطمئن باشید که مذاکراتی مکتوب وجود دارد که به صورت شفاف سهم شما را در ارائه ایده اولیه و نیز توسعه و تکمیل آن نشان داده و مشخص نماید چه بخشی از آن متعلق به شما و چه بخشی متعلق به طرف مقابل بوده است. به این مسئله توجه نمایید که اگر میلیون ها دلار ایده داشته باشید، ارزان ترین و به صرفه ترین راه این است که در ابتدای راه نسبت به حل این مسائل اقدام نمایید تا آن که پس از ارائه آن به یک دفتر مالکیت فکری و یا در زمان فروش شرکت بخواهید در مورد آن تصمیم بگیرید.

3. از واگذاری دارایی های فکری شرکای اولیه به شرکت اطمینان حاصل نمایید.
ذینفعان متعددی ممکن است در توسعه مالکیت فکری متعلق به شرکت جدید شما مشارکت نمایند. علاوه بر این، نوآوری معمولاً قبل از تأسیس رسمی شرکت رخ می دهد. به طور کلی در صورت عدم وجود یک توافق شفاف و روشن، حقوق مالکیت فکری متعلق به فردی است که در وهله اول اقدام به اجرای ایده می نماید. در برخی ایالات مانند کالیفرنیا، قوانین ایالتی به کارمندان اجازه می دهد مادامی که از امکانات و تجهیزات شرکت محل کار خود استفاده ننمایند، حقوق مالکیت فکری مربوط به توسعه اختراعات و ابداعات خود را در اختیار داشته باشند. لازم به ذکر است، این قوانین در مورد پیمانکاران مستقل، از آزادی عمل بسیار بیشتری نیز برخوردار می باشد. با این اوصاف، یک توافقنامه کتبی می تواند نگرانی های ایجاد شده را از ادعای مالکیت دیگران نسبت به دارایی های فکری، رفع نماید.
اطمینان از این که یک استارت آپ صاحب حقوق مالکیت فکری ایده های توسعه داده شده است، بسیار حیاتی خواهد بود و می بایست به وضوح مشخص گردد چه کسی مالک چه چیزی خواهد بود. برای آن که یک استارت آپ از مالکیت بر دارایی های فکری مورد نیاز برای کسب و کار خود اطمینان حاصل نماید، باید مراحل زیر را در دستور کار قرار دهد:
  • هر مالکیت فکری ایجاد شده پیش از تأسیس رسمی شرکت، باید از طریق یک توافقنامه کتبی به شرکت انتقال یابد. در اغلب موارد، این انتقال در ازای پرداخت پول و یا واگذاری قسمتی از سهام شرکت انجام می گیرد.
  • همه کارکنان می بایست شروط محرمانه بودن و حق مالکیت شرکت بر دارایی های فکری توسعه داده شده در آن را پیش از استخدام پذیرفته و به صورت کتبی آن را امضاء نمایند.
  • تمامی مشاورین و پیمانکاران مستقل باید به روشنی متعهد شوند نتایج حاصل از فعالیت های آن ها در شرکت که منجر به دارایی های فکری شده است، متعلق به شرکت خواهد بود و آن ها هیچ گونه ادعایی نسبت به آن نخواهند داشت.
  • در هر گونه شراکت در کسب و کار و یا تلاش های توسعه ای مشترک، باید وضعیت مالکیت بر دارایی های فکری ایجاد شده، از جمله نتایج حاصل از تلاش های توسعه ای مشترک به روشنی مشخص گردد.
  • علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، توجه به برخی ملاحظات الزامی است:
  • درک این نکته که اطلاعات محرمانه شرکت تنها برای استفاده در راستای منافع شرکت مجاز خواهد بود.
  • شرایط و ضوابط افشای هر یک از ایده ها، اختراعات و ابداعات، وابسته به توافق و یا شروط استخدامی می باشد.
  • تدوین یک بیانیه روشن از حقوق مالکیت در شرکت که تمامی ایده ها، اختراعات و ابداعات را در بر می گیرد.

4. دارایی های محوری خود را ارزیابی نموده و در مورد نوع حفاظت از دارایی های فکری که مورد نیاز است، تصمیم بگیرید.
داشتن بودجه کافی، یکی از مهمترین شاخصه های موفقیت یک استارت آپ به شمار می رود. بسیاری از افرادی که اقدام به راه اندازی یک فناوری استارت آپی می نمایند، راغب به صرف هزینه برای محافظت از دارایی های فکری خود نیستند. به اعتقاد اغلب افراد یاد شده، حفاظت از دارایی های فکری امری پیچیده و به شدت گران می باشد. با این حال، در بسیاری موارد شرکت های استارت آپی به دلیل غفلت از این کار مهم، بسیاری از حقوق و مزایای ناشی از دارایی های فکری توسعه داده شده را از دست می دهند.
با استفاده از برخی روش های ساده و مقرون به صرفه، می توان از دارایی های محوری شرکت محافظت نمود. یک نقطه شروع خوب برای این کار، یک ارزیابی نقادانه و مبتنی بر واقعیت از ارزش شرکت و نیز دارایی های فکری متعلق به آن می باشد. این نوع از ارزیابی می تواند در هدایت نحوه بودجه ریزی شرکت و نیز شناسایی و حفاظت از دارایی های محوری بسیار سودمند واقع گردد.
گاهی اوقات شرکت ها تصور می کنند ثبت پتنت تنها راه محافظت از دارایی های فکری می باشد؛ همین تصور موجب می شود استارت آپ ها از ارزش دیگر انواع مالکیت فکری غافل شوند. باید توجه داشت که ثبت پتنت می تواند بسیار با ارزش تلقی گردد، با این حال لزوماً منجر به اطمینان از تولید محصولات خوب در شرکت و یا فروش بالای آن ها نخواهد بود. اسرار تجاری، سیاست های امنیت سایبری، علائم تجاری و کپی رایت می تواند به عنوان دیگر اشکال مالکیت فکری مطرح گردد که هر یک از آن ها به سطوح متفاوتی از حفاظت نیازمند خواهند بود. صرف زمان اندکی برای ارزیابی گزاره ارزش شرکت و بهترین راه های حفاظت از آن، می تواند در دراز مدت تغییرات شگرفی در مسیر موفقیت شرکت ایجاد نماید. در ادامه خلاصه ای از انواع مالکیت فکری تشریح می گردد:

- پتنت: پتنت بهترین راه برای محافظت از یک محصول جدید خواهد بود. با ثبت پتنت، حقوقی به مخترع آن اعطاء می گردد که بر اساس آن، دیگران را از هر گونه ساخت، استفاده و یا فروش نوآوری های مطرح شده در ادعاهای پتنت منع می نماید. نکات تعیین کننده برای ثبت یک پتنت عبارتند از: 
  • صرفاً یک تجسم عینی از یک ایده، فرمول و یا محصول، قابلیت پتنت شدن را دارا است. 
  • اختراع باید جدید بوده و تازگی داشته باشد. 
  • اختراع نباید پیش از ارائه برای ثبت پتنت، پتنت شده و یا در نشریات چاپ شده باشد.
  • اختراع باید برخی اهداف کاربردی داشته باشد.
باید توجه داشت ثبت پتنت، کاری زمان بر و پیچیده بوده و می تواند سال ها به طول بیانجامد. افراد و شرکت ها معمولاً به منظور ثبت درخواست خود به یک وکیل مجرب و آشنا به فرآیندهای ثبت پتنت نیاز خواهند داشت.

- کپی رایت: کپی رایت با حمایت از آثار مؤلف در زمینه هایی نظیر هنر، کتاب، مقاله، موسیقی، فیلم و نرم افزار، به صاحب اثر نوعی حق انحصاری برای استفاده از نتایج مادی و معنوی آن و نیز هر گونه تجدید و یا دنباله سازی آن را اعطاء می نماید.
- علائم تجاری: یک علامت تجاری حق ارزش نمادین یک کلمه، نام، نماد و یا دستگاهی است که مالک علامت از آن به منظور تشخیص محصولات خود از دیگر محصولات موجود در بازار استفاده می نماید. برخی علائم تجاری شناخته شده عبارتند از: کوکاکولا، آمریکن اکسپرس و IBM. به دست آوردن حقوق ناشی از یک نشان تجاری، می تواند با استفاده از آن نشان در محصولات انجام گیرد و نیازی به ثبت آن نخواهد بود. با این حال، ثبت حقوقی علائم تجاری می تواند برخی امتیازات در محافظت از علائم مذکور در مقابل استفاده های غیر مجاز ایجاد نماید.

- علائم و نشان های خدماتی: این علائم به صورت مشابه با علائم تجاری و برای شناسایی خدمات ارائه شده از سوی شرکت صاحب نشان به کار می رود.

- اسرار تجاری: اسرار تجاری می تواند به عنوان یک دارایی بسیار ارزشمند در شرکت های استارت آپی محسوب گردد. یک راز تجاری به صاحب آن اجازه می دهد تا نسبت به هر گونه به دست آوردن اطلاعات محرمانه از روش های نادرست نظیر سوء استفاده از یک توافقنامه همکاری جلوگیری نماید. اسرار تجاری می تواند از کدهای برنامه های کامپیوتری تا فرمول تولید محصولات کوکاکولا متغیر باشد.

- توافق عدم افشای اطلاعات محرمانه: این توافقات که تحت عنوان «NDA» به آن ها اشاره می گردد، به صاحب اطلاعات محرمانه (اعم از یک محصول و یا یک ایده جدید برای کسب و کار)، این امکان را می دهد که آن ها را با شخص ثالث در میان گذارد. با این حال شخص مذکور حق افشاء و یا استفاده از اطلاعات مذکور را مگر با اجازه صاحب آن نخواهد داشت.

- توافق عدم افشای اطلاعات محرمانه برای کارمندان و مشاورین: هر یک از کارمندان و مشاورین شرکت می بایست تعهدات مربوط به عدم افشای اطلاعات محرمانه که در بند قبلی ذکر شد را رعایت نمایند.

- شرایط خدمات و سیاست حفظ حریم خصوصی: اگر شرکتی کسب و کار خود را به صورت اینترنتی به انجام می رساند، می بایست شرایط توافقی از بایدها و نبایدهای مرتبط با استفاده کاربران از اطلاعات وبسایت را تعیین نمایند. همچنین موارد مربوط به حفظ حریم خصوصی کاربران می بایست به روشنی بیان گردد.
درک صحیح از دارایی های فکری شرکت و چگونگی محافظت از آن ها، اغلب یک چالش بسیار پیچیده برای سرمایه گذاران و کارفرمایان به شمار می رود. این دارایی ها اغلب نیازمند افشاء شدن از طریق یک برنامه افشاء مدون علی الخصوص در ادغام ها و مشارکت های بین شرکتی هستند. برای اطمینان از این که شرکت دقیقاً می داند چه چیزی می بایست افشاء گردد، نیازمند یک برنامه تمرینی برای جمع آوری نسخه های پشتیبان از تمامی اطلاعات در یک سامانه آنلاین داده ها خواهیم بود؛ که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
  • پتنت ها (شماره پتنت، حوزه های قضایی تحت پوشش، تشکیل پرونده، ثبت درخواست و تاریخ موضوع)
  • محرمانه بودن و توافق حق اختراع با کارمندان و مشاورین
  • علائم تجاری و علائم خدماتی
  • اسرار تجاری کلیدی
  • اخذ لیسانس فناوری جهت فروش در شرکت
  • اعطای لیسانس فناوری به شرکت ثالث
  • نرم افزار و پایگاه داده ها
  • قرارداد پرداخت غرامت در مسائل مالکیت فکری
  • نرم افزار منبع باز مورد استفاده در محصولات و خدمات 
  • ادعاهای نقض حقوق مالکیت فکری (شامل دعوی قضایی و یا داوری چالش های مالکیت فکری)
  • فهرستی از نام های مورد استفاده برای دامنه های اینترنتی
  • حساب های رسانه های اجتماعی نظیر توئیتر، فیسبوک و غیره
منابع و ماخذ