مقدمه
مهمترین راه تجاری سازی پتنت، به کارگیری حق امتیاز آن برای تولید محصول یا فرآیند مبتنی بر اختراع توسط شخص مخترع یا دارندگان آن است. فروش یا واگذاری کامل پتنت به دیگران از دیگر راه هایی است که می تواند به کسب درآمد برای مخترعین و دارندگان پتنت منجر گردد. البته پتنت واگذار شده ممکن است هرگز توسط خریدار برای تولید محصول یا فرآیند مورد بهره برداری قرار نگیرد و خریدار آن را صرفاً برای اهدافی استراتژیک نظیر جلوگیری از استفاده رقبا و حفظ موقعیت رقابتی خریداری نموده باشد.
در گزارش حاضر به عنوان چهارمین قسمت از سلسله گزارشات تحلیلی بازار پتنت در سال 2016 میلادی، به بررسی تغییر و تحولات عمده در نرخ فروش پتنت و تحلیل علل و عوامل آن پرداخته می شود. اگر چه نرخ فروش کلی پتنت در سال های 2015 و 2016 میلادی با کاهشی نسبی رو به رو بوده است، با این وجود بازار مبادلات پتنت همچنان مورد توجه افراد و شرکت ها بوده و به روند رو به رشد خود ادامه می دهد. با دقت در مبادلات انجام گرفته در طول سال گذشته میلادی، روندی افزایشی در فروش پکیج های ارائه شده به بازار (بیش از 50 درصد فروش در طی چهار ماه) قابل مشاهده می باشد. یکی دیگر از تغییرات قابل توجه در زمینه فروش پتنت در سال های مذکور، افزایش نرخ فروش در پکیج های دارایی فکری بزرگتر می باشد؛ با توجه به داده های حاصل از مبادلات انجام گرفته، بالاترین نرخ فروش متعلق به پکیج های شامل 11 الی 25 دارایی فکری است. این افزایش زمانی مهمتر جلوه می نماید که بدانیم بر اساس آمار فروش منتهی به سال 2015 میلادی، بالاترین نرخ فروش متعلق به پکیج های شامل 6 الی 10 دارایی فکری بوده است.
نرخ فروش پایین پتنت در سال 2016 میلادی، به نوعی ادامه ای از افت فروش در سال 2015 میلادی به شمار می رود. یکی از دلایل احتمالی افت مذکور، کاهش در فرآیند خرید «NPE» می باشد. نتایج منفی حاصل از دادخواهی های حقوقی برای دارندگان پتنت که به طور عمومی منجر به کاهش قابل ملاحظه جنگ های حقوقی بزرگ شده است، می تواند در کاهش نرخ فروش بسیار مؤثر باشد. این امر خود نشان دهنده یک چالش بسیار بزرگ برای افرادی است که می خواهند به بازار مبادلات پتنت ورود نمایند.
توجه صرف به آمار و ارقام در کاهش نرخ فروش پتنت و عدم توجه به برخی نکات جانبی می تواند منجر به تحلیل های اشتباه در این زمینه گردد؛ از این رو باید کمی عمیق تر این موضوع را کنکاش و بررسی نمود. اولین مورد این که، همان گونه که در شکل 1 قابل مشاهده بوده، کاهش در نرخ فروش پتنت به یکباره و ناگهانی نبوده و از شیب بسیار ملایمی برخوردار است. علاوه بر این، برخی از آمارهای فروش در سال های گذشته متعلق به پکیج های قدیمی تر موجود در بازار بوده است (به عنوان مثال، تعدادی از پکیج های مذکور در سال 2013 به فروش رسیده است.) که این خود منجر به افزایش مصنوعی آمار فروش سال های قبل گردیده است.
شکل 1 - تعداد پکیج های واقعی و طرح ریزی شده برای فروش
یکی دیگر از نکات کلیدی که می تواند آرامش خاطر بسیاری از بازیگران بازار پتنت را به دنبال داشته باشد، مبادلات سریع پکیج های متناسب با نیازمندی های کسب و کار است. با دقت در شکل 2 می توان روند آهسته ولی رو به رشد مبادلات مربوط به این دسته از دارایی های فکری را مشاهده نمود.
شکل 2 – درصد تجمعی فروش
در این گزارش، نویسندگان در تجزیه و تحلیل فروش پتنت در سال 2016 میلادی، به منظور شناسایی موارد فروش، از پایگاه داده دفتر ثبت پتنت و علائم تجاری آمریکا استفاده نموده اند. بر این اساس، در صورتی که حداقل یک مورد از دارایی های فکری متعلق به یک پکیج برچسب فروش خورده باشد، آن پکیج با عنوان به فروش رفته در نظر گرفته شده است. همچنین تاریخ نهایی اجرای مبادله به عنوان تاریخ فروش پتنت در نظر گرفته شده است. به منظور محدود کردن دامنه داده های بررسی شده، صرفاً پکیج های به فروش رفته در بازه زمانی 21 می الی 21 اگوست 2016 میلادی بررسی گردیده اند. با توجه به مفروضات فوق، مجموعه داده های مورد بررسی شامل 2273 پکیج دارایی فکری همراه با 441 مورد فروش شناسایی شده می باشد. بنا بر تأکید نویسندگان، نمونه داده مورد بررسی شامل پکیج هایی است که در خلال گزارشات قبلی از سال 2009 میلادی تا کنون، مورد بررسی قرار گرفته اند.
بر اساس داده های استخراج شده، نرخ فروش پتنت تا اواسط سال 2015 میلادی 10.4 درصد بوده است که نرخ نهایی فروش در این سال برابر با مقدار تخمینی 14 درصد خواهد بود. این میزان در مقایسه با فروش سال های 2014 و 2013 میلادی که در مقاطع یکسان به ترتیب برابر با 18.4 و 14.9 درصد بوده است، نشان از کاهش نرخ فروش دارد. به منظور بررسی دقیق تر افت فروش در سال های 2015 میلادی به این سو، نرخ فروش پکیج های لیست شده در بازه زمانی 2012 الی 2014 میلادی مبنا قرار گرفته است. با نگاهی به آمار فروش در این سال ها، می توان روند کاهشی فروش های موفق پتنت را به خوبی ملاحظه نمود.
پیش بینی جهت بازار پتنت همواره با چالش های متعددی مواجه می گردد؛ نویسندگان با اذعان به پیچیدگی های بازار در پیش بینی رشد و یا افول تبادلات، نگاهی به پیش بینی های خود در سال های گذشته داشته اند: «مشاهده می شود پیش بینی اولیه ما مبنی بر جهش 32 درصدی تا سال 2013 میلادی رخ داده است، ولی با دو سال تأخیر. از سوی دیگر پیش بینی سال 2014 میلادی که در حدود 29 درصد تخمین زده شده بود، به وقوع نپیوسته و در حال حاضر به بیش از 24 درصد رسیده است. تمامی این موارد حاکی از دخالت عوامل متعدد در جهت گیری بازار مبادلات پتنت می باشد.»
تحلیل فروش پتنت بر اساس اندازه پکیج
در جدول 1، نرخ فروش پتنت با توجه به اندازه پکیج های ارائه شده به بازار آمده است. همان گونه که مشاهده می شود بالاترین نرخ فروش متعلق به پکیج های شامل 11 الی 25 دارایی فکری است. البته روش شناسی تحلیل نرخ فروش می تواند یکی از علل احتمالی افزایش اندازه پکیج های پر فروش باشد، چرا که با افزایش اندازه پکیج و بالطبع آن افزایش تعداد دارایی های فکری هر پکیج، میزان مبادلات پیاپی و در نتیجه دست به دست شدن آن ها در بازار بیشتر خواهد شد. به منظور حل این اشکال در فرآیند آنالیز فروش، موارد فروش تنها یک مورد از دارایی های یک پکیج در حالاتی که اندازه پکیج بسیار بزرگ است در نظر گرفته نشده است. در صورتی که موارد فوق در نظر گرفته شود، انتظار می رود برای پکیج های بسیار بزرگ نظیر پکیج های شامل 51 الی 100 دارایی فکری، نرخ فروش به طور قابل ملاحظه ای افزایش یابد.
جدول 1- نرخ فروش پتنت با توجه به اندازه پکیج های ارائه شده در سال 2015 میلادی
تحلیل فروش پتنت بر اساس تاریخ وصول
با آنالیز و بررسی سرعت فروش پکیج های دارایی فکری، می توان برآورد نمود چقدر طول خواهد کشید تا خریداران اقدام به شرکت در مناقصات فروش نموده و مبادرت به خرید نمایند. برای بررسی این امر، می بایست بر روی پکیج هایی متمرکز شد که خریداران باید برای جلوگیری از هدر رفتن فرصت خرید آن ها، تصمیماتی سریع اتخاذ نمایند. با شناسایی مقاطع زمانی خرید و محاسبه زمان لازم برای اتخاذ تصمیم خرید از سوی خریدار، می توان به نکات جالب توجهی دست یافت. برای مثال می توان چنین نتیجه گرفت که سهم خریدارانی که با بررسی سریع شرایط اقدام به خرید می نمایند، نسبت به خریدارانی که طی یک فرآیند پیچیده و سیستماتیک در مورد خرید تصمیم می گیرند، پیوسته در حال افزایش می باشد. بنا بر آمار حاصل از داده های بررسی شده، 80 درصد از فروش پتنت در سال 2015 میلادی در طی هشت ماه از تاریخ دریافت پکیج رخ داده، که در مقایسه با میانگین زمانی یازده ماه در سال های قبل، با کاهشی سه ماهه روبرو شده است. کاهش زمان پروسه اتخاذ تصمیم از سوی خریدار در مورد خریدهای بسیار سریع نیز صادق است؛ بیش از 50 درصد پکیج های ارائه شده (در مقایسه با 30 درصد سال های گذشته)، در طی تنها چهار ماه اول از تاریخ دریافت پکیج از سوی خریدار به فروش رسیده است که نشان از این نکته دارد که شتاب در تصمیم گیری همچنان به عنوان یک مزیت مطرح است.
البته باید توجه داشت، افزایش در پیچیدگی های فرآیند خرید می تواند به عنوان یک تأثیر جانبی مطرح گردد. هر چه فرآیند خرید به سمت خودکار شدن پیش رود، در صورت تغییر در معیارهای مورد نیاز برای بررسی، ساده تر می توان برنامه خرید را پیش برد. همین عامل می تواند به عنوان توضیحی قانع کننده برای فروش بیشتر پکیج های قدیمی تر به خصوص در سال 2013 میلادی محسوب گردد. به معنای دیگر، پس از ارائه لیست پکیج های ارائه شده به بازار در هر سال، یک الگوی خرید سریع فعال می گردد و در ادامه موج دوم فروش در طی دو الی سه سال بعد از آن ادامه خواهد داشت. لازم به ذکر است، این فرضیه با توجه به داده های کمی که در حال حاضر برای تصدیق آن در دسترس است، می تواند در سال های آتی تأیید و یا رد گردد.
تحلیل فروش پتنت بر اساس فرآیند مبتنی بر شواهد «EOU»
در این سال، همچنان شواهد متعددی از افزایش نقش EOU ها در فرآیند بازاریابی در نتیجه افزایش نرخ فروش پتنت وجود دارد. در حالی که اغلب اوقات عباراتی مبنی بر عدم سودمندی کارگزاران EOU از سوی خریداران به گوش می رسد، داده ها نشان از نادرست بودن گزاره های مذکور دارد. ارائه یک EOU نه تنها منجر به افزایش 27 درصدی درخواست قیمت می گردد، شانس فروش را نیز می تواند به میزان قابل ملاحظه ای افزایش دهد. پکیج های دارای EOU اختصاصی، در سال های 2015 و 2016 میلادی توانسته اند بیش از نیمی از فروش پتنت (54 درصد) در این سال را به خود اختصاص دهند. در کل می توان چنین نتیجه گرفت، EOU می تواند به عنوان یک مزیت متمایز برای یک پکیج دارایی فکری، نقش قابل توجهی از افزایش احتمال فروش آن داشته باشد.
تأثیر «Alice» بر فروش پتنت
اگر چه تمامی آنالیز های صورت گرفته از سوی نویسندگان در تدوین گزارشات تحلیل بازار پتنت از سال 2009 میلادی به این سو مبتنی بر تقویم سالانه بوده است، بحث های گسترده مرتبط با منازعه حقوقی «Alice» و «CLS Bank» همزمان با شروع سال 2015 میلادی موجب گردید از این منظر نیز به نرخ فروش پتنت نگریسته شود. در این منازعه حقوقی که در سال 2014 میلادی بر سر شروط واجد پتنت شدن نرم افزارهای کامپیوتری مرتبط با تراکنش های مالی بین شرکت آلیس و بانک «CLS» ایجاد شد، بررسی پرونده در دیوان عدالت آمریکا بحث های فراوانی در بین موافقان و مخالفان آن به راه انداخت، به طوری که بازار پتنت و نحوه قیمت گذاری بسیاری از دارایی های موجود در بازار تحت تأثیر آن قرار گرفت.
اگر چه تمامی آنالیز های صورت گرفته از سوی نویسندگان در تدوین گزارشات تحلیل بازار پتنت از سال 2009 میلادی به این سو مبتنی بر تقویم سالانه بوده است، رواج «Alice» همزمان با شروع سال 2015 میلادی موجب گردید از این منظر نیز به نرخ فروش پتنت نگریسته شود. برای بررسی دقیق تر موضوع، نویسندگان با در نظر گرفتن 107 فناوری و زیر مجموعه های هر یک، آن ها را به دو گروه اصلی با برچسب های «تحت تأثیر آلیس» و «عدم تأثیر پذیری از آلیس» تقسیم نموده اند. برای مثال فناوری هایی نظیر نرم افزار، فرآیندهای کسب و کار، شبکه های اجتماعی و تبلیغات به عنوان فناوری های تحت تأثیر آلیس برچسب گذاری شده اند. علاوه بر این، هفت فناوری اصلی شامل فرآیندهای کسب و کار، تجارت الکترونیک، پرداخت، ابزارهای داد و ستد و آیتم های با حداقل سخت افزار مرتبط با پرداخت ها، به عنوان «Fintech» نامگذاری شده اند.
با بررسی نرخ فروش در نواحی تحت تأثیر آلیس در خلال سال های 2013، 2014، 2015 و 2016 میلادی، و مقایسه آن با نرخ فروش کلی، می توان چنین استنباط کرد که پکیج های مرتبط با فناوری های تحت تأثیر آلیس به طور معمول بالاتر از نرخ فروش بازار قرار دارند. باید توجه داشت پکیج های مذکور در سال 2016 میلادی بسیار معدود بوده و به طور قطعی در مورد آن ها نمی توان حکمی صادر نمود.
همچنین در پکیج های مرتبط با فناوری های فین تک، به نظر می رسد اختلاف بسیار زیاد فروش در آن ها نسبت به سال 2015 میلادی (اختلاف تقریباً 40 درصدی)، بیشتر به دلیل تأخیر در قیمت گذاری پکیج های مذکور بوده است.
فروشندگان
برای بررسی فروشندگان پکیج های دارایی فکری، آن دسته از پکیج هایی که بین اول ژانویه 2015 الی پایان می 2016 میلادی دریافت شده، مورد بررسی قرار گرفته است. همان گونه که در شکل 3 مشاهده می گردد، بیش از 66 درصد از فروش ها توسط بنگاه های عملیاتی انجام گرفته است. سهم بنگاه های مذکور در مقطع زمانی مشابه سال قبل برابر با 71 درصد بوده است. این کاهش سهم تقریباً به طور مساوی بین چهار گروه عمده دیگر تقسیم گردیده است.
شکل 3- توزیع بر اساس نوع فروشندگان در سال های 2015 و 2016
با بررسی دقیق تر فروشندگان مذکور می توان گفت در بازه زمانی فوق الذکر، 26 نهاد و بازیگر فعال اقدام به فروش پکیج های دارایی فکری با بیش از یک دارایی نموده اند؛ این تعداد شامل هفده شرکت عملیاتی، پنج نهاد دفاعی، سه NPE و یک مخترع می باشد. فروش 26 بازیگر فوق برابر با 36 درصد فروش پکیج، 48 درصد فروش دارایی های فکری و در حدود 50 درصد US پتنت های به فروش رفته می باشد. همان گونه که در قسمت های پیشین گزارش ها اشاره گردید، لیسانس های متقابل (شامل هر گونه واگذاری لیسانس پتنت و یا انتقال حق امتیاز آن) تأثیر به سزایی در رتبه فروشندگان بازار مبادلات پتنت خواهد داشت.
خریداران
با کمال تعجب، برای نخستین بار بنگاه های عملیاتی با بیش از 48 درصد از خریدهای صورت گرفته، بیشترین سهم را بین خریداران به خود اختصاص داده اند. این گروه در بازه زمانی مشابه در سال گذشته سهمی 34 درصدی در بین خریداران عمده داشته اند. همان گونه که در شکل 4 آمده است، NPE ها و نهادهای دفاعی در رتبه های بعدی قرار دارند.
در طی این مدت، 123 خریدار اقدام به خرید 202 پکیج نموده اند که از بین آن ها 28 خریدار با وارد شدن در فرآیند خرید بسته های متعدد، سهمی 53 درصدی از کل خریدهای صورت گرفته را به خود اختصاص داده اند.
شکل 4 - توزیع بر اساس نوع خریدار در طی سال های 2015 و 2016
