مقدمه
این نوشتار، بخش چهارم از کتابچه راهنمای لیسانس فناوری موفق «STL» است که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO» و با هدف ارائه مهمترین نکات و راهکارهای عملی، پیرامون تجارب موفق در حوزه اخذ و صدور مجوزهای بهرهبرداری از فناوری انتشار یافته است. با توجه به پارادایم «نوآوری باز» بهعنوان مدل غالب همکاری بین سازمانهای علمی بهویژه دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی و تجاری در عصر حاضر، اساس و بنیان مشارکتهای فناورانه، بر قراردادها و موافقتنامههای مبادله مجوز بهرهبرداری از فناوری استوار شده است.
در بخشهای پیشین از راهنمای مذکور، پس از معرفی مفاهیم اصلی مرتبط با لیسانس فناوری و شاخصههای کلیدی موفقیت در آن، با برخی از مهمترین سؤالاتی که میبایست پیش از ورود به مذاکرات موافقتنامه صدور مجوز به آنها پاسخ دهیم، آشنا شدیم. همچنین با شرایط و معیارهای کلیدی توافق، بهعنوان یکی از موضوعات محوری در مذاکرات موافقتنامههای صدور مجوز فناوری که تعیین صحیح آنها میتواند موفقیت در توافق را به همراه داشته باشد، آشنا شدیم. شرایط کلیدی را میتوان در چهار خوشه اصلی شامل «موضوع مجوز بهرهبرداری»، «دامنه و محدوده حقوق انتقالیافته»، «شرایط و معیارهای مالی» و «توسعههای آتی فناوری» دستهبندی نمود.
در این قسمت سعی میگردد آخرین خوشه بهتفصیل بررسی گردیده و مهمترین شرایط و معیارهای مرتبط با توسعههای آتی فناوری، شامل «چگونگی مالکیت دریافتکننده مجوز در زمینه حقوق مرتبط با بهبودها و توسعههای جدید فناوری»، «خدمات پشتیبانی و قطعات و تجهیزات یدکی»، «چگونگی فرآیند مستندسازی، دانش فنی و مشاوره و آموزش» و نیز «شرایط مرتبط با آینده ارتباطات طرفین» معرفی گردد.
خوشه چهارم: رشد و توسعههای آتی فناوری
۱- آیا دریافتکننده مجوز، مالکیت حقوق نسخهها و محصولات آینده را در اختیار خواهد داشت؟
یکی از نگرانیهایی که دریافتکننده فناوری در فرآیند اخذ مجوز با آن روبرو است، به توسعههای آتی فناوری باز میگردد. تصور نمایید که وارد یک توافقنامه اخذ مجوز بهرهبرداری از یک فناوری جدید شدهاید؛ حال اگر دارنده فناوری، اقدام به ارائه یک نسخه جدید و یا محصولی دیگر از فناوری نموده و مجوز بهرهبرداری از آن را در اختیار رقیب شما قرار دهد، چه اتفاقی رخ خواهد داد. حتی ممکن است، نسخه جدید ارائهشده از سوی دارنده فناوری، به منسوخ شدن فناوری قدیمی که در اختیار شما است، منجر گردد. همین چالش، موجب میشود تا اخذکننده مجوز، در پی دریافت حقوق گسترده پیرامون تغییرات جدید، پیشرفتها و فناوریهای مرتبط با موضوع توافقنامه باشد. البته در این مورد نیز نوعی تضاد و تعارض بین خواستههای اخذکننده و صادرکننده مجوز فناوری وجود دارد؛ از یکسو، دریافتکننده مجوز علاقهمند به در اختیار گرفتن حق بهرهبرداری از پیشرفتها و نوآوریهای جدید بوده و از سوی دیگر، دارنده فناوری در جهت پایداری و سلامت کسبوکار خود میبایست قادر به نوآوری و تغییر مسیر فناوری باشد که این امر مستلزم ایجاد محدودیت برای دریافتکننده مجوز، در زمینه توسعههای آتی فناوری است.
در هر صورت، نکته مهم و کلیدی این است که بهطور دقیق روشن شود که آیا دریافتکننده مجوز، حقوق مرتبط با نسخههای جدید فناوری و یا محصول را در اختیار خواهد داشت و یا خیر. به عبارت دیگر، در یک موافقتنامه صدور مجوز بهرهبرداری از «IP»، باید مشخص گردد که آیا اخذ کننده مجوز، مجاز به استفاده از توسعههای آتی و موارد بهبود یافته خواهد بود؟
بهطور کلی در قراردادهای اخذ و صدور مجوز فناوری، به نسخههای آتی فناوری و محصولات جدید مبتنی بر آنها اشاره میشود، تا بتوان مسائل مرتبط با موارد بهبود یافته و فناوریها و محصولات جدید، بهویژه مسائل مالی را تعیین تکلیف نمود.
آیا این نسخهها یا محصولات جدید، نیاز به پرداختهای اضافی دارند؟ اگر چنین است، آیا مشخص نمودن پرداختهای ثابت در زمان کنونی امکانپذیر است؟ در اغلب موارد، پیشبینی و مذاکره برای تعیین پرداختهای مرتبط با نسخههای جدید و پیشرفتهای فناورانه امکانپذیر نیست و به همین دلیل، توافق بر سر جزئیات پرداختی برای توسعههای آینده، نمیتواند وارد موافقتنامه صدور مجوز شود. چنین تعهداتی در صورت عدم یک موافقتنامه روشن و صریح مالی، قابل اجرا نخواهد بود.
مسئله مهم دیگری که میتواند مطرح شود، این است که آیا دسترسی دریافتکننده مجوز به تمامی نسخههای آتی، همزمان با سایر دریافتکنندگان مجوز خواهد بود. موافقتنامههای صدور مجوز فناوری، عموماً نوعی دسترسی متوازن را برای دریافتکننده مجوز فراهم میآورند؛ بدین معنی که دسترسی در زمان مشابه و با شرایط و معیارهای قابل مقایسه، به پیشرفتها و نسخههای آتی فناوری ممکن خواهد بود.
۲- آیا مجوز فناوری، خدمات پشتیبانی و قطعات و تجهیزات یدکی را شامل میشود؟
یکی دیگر از مواردی که در یک توافقنامه صدور و اخذ مجوز بهرهبرداری از فناوری میبایست به آن توجه شود، ارائه خدمات پشتیبانی، از سوی دارنده فناوری است. آیا خدمات پشتیبانی در استفاده و بهکارگیری فناوری و محصولات مرتبط با آن، از سوی صادرکننده مجوز ارائه میگردد؟ برای مثال، در فناوریهای مرتبط با وب، آیا دارنده فناوری در شرایط اضطراری که دسترسی به وب وجود ندارد، مجبور به پاسخگویی خواهد بود؟ آیا یک تعداد مشخص از کارکنان، به تصحیح اشکالات فنی تخصیص داده شدهاند که وظیفه آنها برطرف نمودن نقصها و راهاندازی مجدد سیستم است؟ آیا این خدمات و پشتیبانی ارائهشده، مستلزم پرداخت هزینه اضافی خواهد بود؟ آیا هزینههای نگهداری و خدمات پشتیبانی، سالانه تعریف میشود؟ گاهی اوقات، تمامی این موارد در یک موافقتنامه جداگانه، تحت عنوان «موافقتنامه خدمات» مورد توجه قرار میگیرند.
پرسش دیگری که باید به آن توجه نمود، قطعات یدکی و تجهیزات جانبی و نحوه تأمین آنها است. اگر یک محصول توسط یکی از طرفین، در حال توسعه و یا ساخت باشد، آیا این محصول نیازمند قطعات یدکی در طول زمان خواهد بود و اگر چنین است، چه میزان از قطعات یدکی میبایست تولید و یا خریداری گردد؟
۳- چگونگی فرآیند مستندسازی، دانش فنی و مشاوره و آموزش
در موافقتنامههای مبادله مجوز فناوری، طرفین اغلب بر فناوری و یا دارایی فکری متمرکز میشوند و از اطلاعات غیراختصاصی مبادله شده در خلال توافق غافل میشوند. برای مثال، یک دریافتکننده مجوز فناوری، ممکن است به کمک و مساعدت دارنده فناوری از نظر دانش، آموزش و مشاوره برای ایجاد فناوری یا محصول کاربردی و مفید، نیاز داشته باشد. بنابراین مهم است که تعیین نمایید:
- آیا اخذکننده مجوز، در زمینه اسناد و مدارک و یا مواردی که به وی در درک و شناخت چگونگی استفاده از فناوری کمک مینماید، نیازمند کمک از سوی صادرکننده مجوز خواهد بود؟
- آیا اخذکننده مجوز، نیازمند دانش فنی خاص از سوی دارنده فناوری جهت بهرهبرداری از آن است؟
- آیا اخذکننده مجوز، نیازمند و یا متمایل به استفاده از پرسنل دارنده فناوری برای کار با کارکنان خود است؟
- چه کسی مالک نتایج حاصل از این قبیل کارهای مشترک و داراییهای فکری ایجاد شده خواهد بود؟ (به مورد سوم از خوشه اول نگاه کنید.)
- آیا اخذکننده مجوز، خواستار آموزش کارکنان خود توسط دارنده فناوری در استفاده و بهرهبرداری از آن است؟ اگر چنین است، چند ساعت؟
۴- چه شرایط ویژهای در زمینه آینده ارتباطات طرفین وجود دارد؟
معیار و شرایط پایانی خوشه چهارم، به معیارها و شرایط مرتبط با آینده روابط طرفین درگیر در توافق باز میگردد. آیا شرایطی مبنی بر عدم رقابت وجود دارد که بهموجب آن یکی از طرفین خواستار موافقت طرف دیگر برای عدم همکاری با دیگر رقبا است؟ چنین محدودیتهایی، علاوه بر اینکه در برخی از حوزههای قضایی ملی غیرقانونی است، قابلیت مذاکره در مورد روابط تجاری جایگزین را محدود مینماید و بهتر است از آنها اجتناب شود.
یکی دیگر از مواردی که ممکن است در مذاکرات مجوز فناوری بر سر آن صحبت شود، امکان استخدام نفرات و کارکنان طرف مقابل است. برخی اوقات، طرفین توافق مینمایند کارکنان یکدیگر را جذب و استخدام نمایند. این امر بهویژه در مواردی که سرمایه انسانی یکی از طرفین، برای موفقیت آن حیاتی است، از مفاد مهم توافق به شمار میرود.
در پایان باید اشاره نمود که لیست شرایط و معیارهای ذکر شده در سطور پیشین که در چهار خوشه اصلی بیان گردید، کامل نیست ولی میتواند مروری کلی از مهمترین مسائل مطرح در قرارداد مجوز فناوری محسوب شود. توصیه میشود با تیم خود بر شرایط خود متمرکز شده و قبل از آغاز مذاکرات با طرف مقابل، جوانب مثبت و منفی را بهطور کامل در نظر بگیرید. پیش از آغاز مذاکرات، مرور شرایط کلیدی با یک مشاور حقوقی، میتواند بسیار راهگشا باشد.