مقدمه
نه تنها استفاده گسترده از وسایط نقلیه خودران، دیگر یک رؤیای دور از دسترس نیست، بلکه در آینده‌ای نزدیک، فناوری حمل‌ونقل تمام خودکار، ساختار شهرها و زندگی افراد را دگرگون خواهد کرد. فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه، یکی از نمونه‌های شگفت‌انگیز اشیاء هوشمند در دنیای ارتباطات به حساب می‌آید. با توجه به پتانسیل بالای این فناوری، برای ایجاد انقلابی در صنعت حمل‌ونقل، شرکت‌های فناور فعال در حوزه‌های مختلف، همچون خودروسازی و فناوری اطلاعات را بر آن داشته تا منابع زیادی را برای شتاب دادن به توسعه این فناوری اختصاص دهند.
امروزه، بسیاری از فناوری‌های خودروهای خودران، از قبیل سیستم‌های کمکی راننده، کروز کنترل، سیستم شروع حرکت در سراشیبی و سربالایی، سیستم کمکی پارک، سیستم حرکت بین خطوط و ...، در خودروهای موجود در بازار استفاده می‌شوند و کارخانه‌های خودروسازی و شرکت‌های ارائه‌دهنده فناوری‌های هدایت خودکار، به‌طور مستمر در حال آزمایش خودروهای خودران در جاده‌ها و معابر عمومی هستند. گفتنی است، پیرو نتیجه موفقیت‌آمیز مجموعه پروژه‌های «Platooning»، ترابری و زنجیره تأمین خودکار نیز در چشم‌انداز توسعه فناوری‌های خودران قرار گرفته است. در این پروژه، چندین کامیون با استفاده از فناوری‌های ارتباطی و سیستم خودران، در قالب یک کاروان به هم متصل شده و به صورت کاملاً خودکار و با حفظ فاصله مشخص از یکدیگر، مأموریت خود را انجام می‌دهند. پیش‌بینی می‌شود که کامیون‌های خودران، تا سال ۲۰۲۳ میلادی، وارد جاده‌های اروپا شوند و قسمت اعظمی از حمل بار جاده‌ای این قاره را بر عهده گیرند.
با وجود این‌که انتظار می‌رود خودروهای کاملاً خودران، تا سال ۲۰۲۵ میلادی وارد بازار نشوند، بسیاری از فناوری‌های مرتبط با آن، توسعه یافته و تجاری‌سازی شده است. در همین راستا، هزاران پتنت نیز برای محافظت از حقوق مالکیت فکری آن‌ها، به ثبت رسیده است. از دیدگاه حفاظت از حقوق مالکیت فکری، فناوری‌های هدایت خودکار وسایط نقلیه، با پیچیدگی‌هایی همراه است. این امر، به‌ویژه در حوزه ثبت اختراع نمود بیشتری می‌یابد؛ به‌طوری که توسعه فناوری خودروهای خودران، باعث شده است که دفاتر ثبت پتنت، با گونه جدیدی از نوآوری‌ها روبرو شوند که ویژگی‌های «ICT» را با فناوری‌های معمول خودروها ترکیب می‌نماید. بدیهی است، ارزیابی شرایط و الزامات ثبت اختراع و در مقیاس کلان‌تر، رصد و تصمیم‌گیری پیرامون نقض این نوع از پتنت‌ها، تا حدی دشوار خواهد بود.
الگوی ثبت اختراع و تحلیل روند تغییرات آن، می‌تواند کمک نماید تا درک تغییرات حوزه‌های فناوری ساده‌تر گردد. این نوشتار که بر اساس گزارش جدید اداره ثبت اختراعات اروپا «EPO»، در حوزه فناوری خودروهای خودران تدوین شده است، چشم‌اندازی در خصوص روند تغییر و توسعه فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه ارائه نموده و پیشگامان این حوزه را معرفی می‌نماید. چنین گزارش‌هایی، می‌تواند منبعی ارزشمند برای سیاست‌گذاران و مدیران صنایع مختلف، جهت پیش‌بینی و درک تغییرات عمده در حوزه کاریشان باشد.
فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه؛ ابزاری برای آینده
وسایط نقلیه خودران، اثرات قابل توجهی، بر شهرها و زندگی شهری خواهند گذاشت؛ اثراتی که تنها مسافرینی که به‌واسطه آن از نقطه‌ای به نقطه دیگر جابجا می‌شوند را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد بلکه هر فردی که به نحوی ذینفع صنعت حمل‌ونقل به حساب می‌آید، تحت تأثیر این فناوری شگفت‌آور قرار خواهد گرفت. خودروهای خودران، ایمنی خیابان‌ها و جاده‌ها را بهبود خواهند داد، موجب افزایش کارایی مصرف سوخت و کاهش ترافیک خواهند شد و به افراد سالخورده و معلول، کمک می‌نمایند تا جابه‌جایی و حمل‌ونقل ساده‌تری را تجربه کنند. همچنین، خودروهای خودران قادر خواهند بود که موانع ثابت و متحرک را تشخیص داده و آن‌ها را تحلیل نمایند. آن‌ها به صورت دائم با ماهواره‌ها و شبکه‌های مختلف ارائه دهنده نقشه راه‌ها، ترافیک و شرایط آب و هوایی، در ارتباط بوده و به روزترین اطلاعات مورد نیاز در هر لحظه را دریافت می‌نمایند. هوش مصنوعی و کامپیوترهای قدرتمند تعبیه‌شده در این خودروها، این قابلیت را به آن‌ها می‌دهد که جهت هدایت بهینه خودرو و با در نظر گرفتن ایمنی و راحتی مسافرین و دیگر کاربران موجود در جاده، حجم وسیعی از داده‌ها را پردازش نمایند.
یک نکته بسیار مهم در ارتباط با توسعه و گسترش فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه، اثرات آن بر صنایع خودروسازی است. بخش قابل‌توجهی از اشتغال، وابسته به صنعت خودروسازی است. فناوری مذکور، به‌واسطه افزایش نیاز به مهارت‌های دیجیتال در صنعت خودروسازی، این صنعت را با تغییرات شگرف مواجه ساخته و موجب تحول و تکامل آن خواهد شد. در فاز گذار به حمل‌ونقل کاملاً خودکار، همچنان به رانندگان حرفه‌ای نیاز خواهد بود، ولی به نظر می‌رسد که ویژگی‌های شغلی آن‌ها، با تغییرات زیادی همراه باشد.
البته لازم به تأکید است که این فناوری، برای ورود به بازار، با چالش‌هایی نیز روبرو است؛ لازم است که امنیت سایبری در خودروهای خودران، به‌طور کامل تحقق یابد. با توجه به ارتباطات گسترده این‌گونه خودروها، انتقال اطلاعات می‌بایست در شرایطی بسیار ایمن صورت گیرد و از ارتباطات داخلی خودرو در مقابل نفوذ عوامل خارجی، از جمله هکرها، محافظت گردد. باید در نظر گرفته شود که با توسعه فناوری‌های ارتباطات، توانایی هکرها نیز گسترده شده است. هرگونه اختلال و نفوذ در ارتباطات این خودروها، می‌تواند منجر به فاجعه‌های بزرگی در جاده‌ها و خیابان‌ها شود.
دوره گذار به نسبت طولانی از خودروهای معمول به وسایط کاملاً خودران، یکی دیگر از چالش‌های پیش روی این صنعت محسوب می‌شود. برای مثال، در این دوران گذار، چگونه خودروهای فعلی، نمونه‌های نیمه‌خودران و نسل‌های کاملاً خودران، و البته کاربران هر یک از آن‌ها، می‌توانند هم‌زیستی داشته باشند؟ چگونه می‌توان الگوها و رفتارهای رانندگی در چنین جاده‌هایی را تشخیص داده و از خطرات و سردرگمی‌ها در امان ماند؟
یک نکته دیگر پیرامون چالش‌های پیش روی توسعه فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه، فرهنگ کاری متفاوت و تضاد انتظارات صنعت خودروسازی و اطلاعات است که با توجه به این امر، نیاز است تا سازوکارهایی برای تعامل بهتر میان این دو صنعت، اندیشیده شود، تا از چالش‌ها و دعاوی قضایی موجود که می‌تواند دست‌انداز و سرعت‌گیری در مسیر ورود این فناوری به بازار باشد، اجتناب گردد.
جذابیت بالای این صنعت و پتانسیل‌های نهفته در بازار تقاضا، موجب شده است که شرکت‌های فناور زیادی، به حوزه توسعه و تجاری‌سازی خودروهای خودران، وارد شوند. برای اولین بار، غول‌های خودروسازی که سالانه میلیون‌ها خودرو تولید می‌کنند، مجبور شده‌اند تا خود را با نوآوری‌های برانداز و تحول‌آفرین شرکت‌های بزرگ فناوری اطلاعات و ارتباطات «ICT»، تطبیق دهند. پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آتی و با پیشرفت فناوری هدایت خودکار، برخی صنایع نیز از میان برداشته شده و از طرفی، صنایعی جدید، به وجود آیند. تشدید رقابت‌ها و هجوم همه‌جانبه شرکت‌های فناور به این حوزه از فناوری، موجب شده است تا رقابتی فزاینده میان تازه‌واردانی که هیچ تجربه‌ای از طراحی خودرو ندارند، ولی پیشگام در حوزه نرم‌افزار، سنجش، هوش مصنوعی و ارتباطات هستند، رخ دهد. از سوی دیگر، شرکت‌های خودروساز، با ظرفیت بالای تحقیق و نوآوری «R&I» و کوله باری از تجربه در مورد فناوری‌های خودروهای معمول، وارد حوزه خودروهای خودران شده‌اند.
رشد قابل‌توجه تعداد درخواست‌های ثبت اختراع
به گزارش «EPO»، تعداد درخواست‌های ثبت پتنت در حوزه خودروهای خودران در سال ۲۰۱۷ میلادی، بالغ بر ۳۹۹۸ مورد بوده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۱ میلادی (۹۲۲ درخواست)، رشدی ۳۳۰ درصدی را تجربه می‌نماید. جالب اینجا است که این رشد حیرت‌انگیز، تقریباً بیست برابر نرخ رشد کل درخواست‌های ثبت اختراع «EPO» در دوره زمانی مشابه است. آمار نشان می‌دهد که در یک دهه گذشته، قریب به ۱۸۰۰۰ درخواست ثبت اختراع، مربوط به خودروهای خودران، در «EPO» به ثبت رسیده است که ۴۰۰۰ مورد آن، مربوط به سال ۲۰۱۷ میلادی است. در شکل ۱، روند رو به رشد درخواست‌های ثبت پتنت خودروهای خودران طی سال‌های اخیر در «EPO»، قابل مشاهده است.
شکل ۱- روند افزایشی تعداد درخواست‌های ثبت پتنت در حوزه خودروهای خودران در «EPO» طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ میلادی
اختراعات و نوآوری‌های حوزه خودروهای خودران
شاید این پرسش به ذهن برسد که چه اختراعات و نوآوری‌هایی را می‌توان مرتبط با فناوری هدایت خودکار وسایط نقلیه دانست. به عبارت بهتر، منظور از پتنت‌های با موضوع خودروهای خودران چیست و این دسته از پتنت‌ها، چه ویژگی‌ها و خصایص مشترکی دارند؟
یک خودرو، می‌تواند بسته به قابلیت‌ها و فناوری استفاده شده در آن، در سطوح مختلفی از خودکاری، عمل نماید. جامعه مهندسین خودروساز «SAE»، شش سطح از خودکار بودن را در وسایط نقلیه تعریف نموده است و به آن‌ها، اعداد صفر (بدون هیچ‌گونه قابلیت خودکار بودن) تا پنج (کاملاً خودکار) را نسبت داده است. در همین راستا، در گزارش جدید «EPO»، تمامی اختراعاتی که باعث تحقق ظرفیت خودکاری وسایط خودران شده‌اند، به گونه‌ای که در سطوح ۴ و ۵ استاندارد بین‌المللی «SAE» قرار گیرند را، به‌عنوان اختراعات مربوط به خودروهای خودران، در نظر گرفته است. بر این اساس، اختراعات فوق‌الذکر، دامنه وسیعی از نوآوری‌ها و ابداعات، چه در حوزه فناوری‌های عمومی، مانند شبکه‌های نسل پنجم و رایانش ابری و چه فناوری‌های مختص خودرو، مانند سیستم برق‌رسانی و یا انتقال قدرت را، در بر می‌گیرد.
اختراعات و فناوری‌های خودروهای خودران را می‌توان به دو بخش عمده زیر تقسیم نمود:
الف) پلتفرم‌های خودکار «Automated Vehicle Platform»: شامل فناوری‌هایی است که در خود اتومبیل بکار می‌رود. اختراعات این بخش را می‌توان در سه دسته زیر، طبقه‌بندی نمود:
- فهم، تحلیل و تصمیم‌گیری: سیستم‌های رادار، با دامنه کوتاه، متوسط و بلند، جهت کروز کنترل تطبیقی، دوربین برای تشخیص خروج از خطوط جاده و تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی، سیستم مسیریابی، پایداری خودرو، کنترل پویای شاسی و ...
- محاسبات: امنیت رایانه، هوش مصنوعی، مدیریت و شناسایی خطاها و ...
- کنترل وسیله: هدایت خودکار، کنترل تعلیق خودرو، سیستم‌های انتقال نیرو و ...
ب) محیط هوشمند «Smart Environment»: شامل فناوری‌هایی است که وسایط خودکار را قادر می‌سازد تا با یکدیگر و محیط اطراف تعامل داشته باشند. اختراعات این بخش، به دو دسته زیر، تقسیم می‌شود:
- ارتباط: شبکه نسل پنجم، ابر «Cloud» برای یادگیری و به‌روزرسانی داده‌های ترافیکی و نقشه‌ها با جزئیات بالا، سنسورهای تعبیه شده در مسیر و ارسال سیگنال، سیستم ارتباط با استفاده از شبکه تلفن‌های همراه و ...
- لجستیک هوشمند: مدیریت کاروان خودروها، پارک خودکار، سیستم القایی شارژ بر روی جاده، شبکه هوشمند حمل‌ونقل و ...
دو حوزه «فهم، تحلیل و تصمیم‌گیری» و «محاسبات»، حوزه‌هایی هستند که در سال ۲۰۱۷ میلادی، بخش اعظمی از درخواست‌های ثبت اختراع مربوط به خودروهای خودران را به خود اختصاص داده‌اند. از طرفی، «ارتباط» و «محاسبات»، با نرخ رشد ترکیبی ۶۴۷ و ۴۷۰ درصد، بیشترین نرخ رشد را در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ میلادی، تجربه نموده‌اند.
در مثال‌هایی که برای دسته‌بندی فناوری‌ها و اختراعات حوزه خودروهای خودران ارائه شده است، مشاهده می‌شود که بسیاری از آن‌ها، به‌ویژه موارد مرتبط با «کنترل وسیله»، می‌تواند به خودروهای معمولی نیز تعلق داشته باشد. به عبارت بهتر، میان فناوری‌های مربوط به خودروهای خودران و خودروهای معمول، همپوشانی قابل‌توجهی، به‌ویژه در فناوری‌های مربوط به دسته «کنترل وسیله» وجود دارد. اگر از نظر آماری به این مسئله نگاه کنین، به‌طور تقریبی، یک‌سوم پتنت‌های به ثبت رسیده در حوزه خودروهای خودران، می‌تواند در دسته‌های تعیین شده اختراعات معمول خودرو نیز قرار گیرد؛ اما مابقی پتنت‌ها، مربوط به فناوری‌هایی است که ورای موراد قابل استفاده در خودروهای معمول بوده و عمدتاً مربوط به حوزه «اطلاعات و ارتباط» هستند.
تعداد درخواست‌های ثبت پتنت با موضوع خودروهای خودران، چه آن‌ها که با فناوری‌های معمول همپوشانی دارند و چه آن‌هایی که مختص این حوزه هستند، با سرعت مشابهی در حال رشد است که نشان می‌دهد توسعه خودروهای خوران و رشد فناوری‌های مربوط به آن، به‌واسطه یکپارچگی «ICT» و فناوری‌های معمول خودروها می‌باشد. لازم به ذکر است، منظور از فناوری‌های معمول، نقطه مقابل فناوری‌های برانداز یا تحول‌آفرین است که با ورود خود، صنعت و بازار جدیدی ایجاد نموده و عرصه را به شدت بر فناوری‌های موجود تنگ می‌کنند.
البته همان‌طور که انتظار می‌رود، همپوشانی فناوری‌های خودروهای خودران و معمولی، در تمامی دسته‌های فناوری، مشابه نیست. شکل ۲، با تفکیک دسته‌های فناوری‌های مورد استفاده در خودروهای خودران و با استناد به آمار «EPO»، نشان می‌دهد که حوزه «ارتباط»، دارای کمترین همپوشانی با خودروهای معمول بوده و حوزه «کنترل وسیله»، دارای بیشترین همپوشانی است. عمده دلیل این پدیده، وجود سیستم کنترل تعلیق و انتقال نیروی پیشرفته، به‌عنوان جزئی عادی در خودروهای امروزی است، در حالی که فناوری شبکه‌های نسل پنجم و ابر داده‌ها، در خودروهای غیرخودران، کاربردی ندارند.
شکل ۲- همپوشانی اختراعات خودروهای خودران و معمولی به تفکیک دسته‌های فناوری
متقاضیان پتنت در صنعت خودروهای خودران
درخواست‌های ثبت پتنت در حوزه خودروهای خودران، متعلق به هزاران متقاضی مختلف است که در حوزه‌های متفاوتی فعالیت می‌کنند. شرکت‌های متقاضی ثبت پتنت در این حوزه را می‌توان بر اساس عمده فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها، به پنج دسته زیر تقسیم نمود:
- خودروسازی؛
- دیگر حوزه‌های حمل‌ونقل؛
- تجهیزات برقی و ماشین‌آلات؛
- مخابرات؛
- فناوری اطلاعات و ارتباطات «ICT»؛
سهم هر یک از این صنایع، از پتنت‌های به ثبت رسیده، در شکل ۳ ارائه شده است.
شکل ۳- سهم صنایع و بازیگران مختلف از تعداد پتنت‌های به ثبت رسیده در حوزه خودروهای خودران
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، شرکت‌های فعال در زمینه «ICT» و مخابرات، با ۳۲.۸ درصد از کل درخواست‌های ثبت شده، در رده نخست قرار دارند. برتری این دسته از شرکت‌ها در مقایسه با سهم ۲۹.۳ درصدی صنایع خودروسازی، نشان می‌دهد که صنعت خودروهای خودران، به یک صنعت میان‌رشته‌ای و ترکیبی بدل شده است. علاوه بر این، سردمداری این دو حوزه، حاکی از این است که مسیر پیشرفت صنایع خودروسازی و اطلاعات (که همواره نسبت به سایر صنایع از نظر نوآوری پیشگام بوده‌اند)، در صنعت خودروهای خودران، بر هم منطبق شده است.
آمار و اطلاعات متقاضیان ثبت اختراع در حوزه خودروهای خودران، نشان می‌دهد که پیشگامان این حوزه، سرمایه‌گذاری زیادی برای پیشرفت و توسعه فناوری‌های هدایت خودکار انجام داده‌اند. بر اساس این آمار، ۵۰۰ متقاضی اول، دارای سهمی ۸۰ درصدی، از تعداد کل درخواست‌های ثبت شده بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۷ میلادی هستند؛ در حالی که ۲۵ متقاضی اول، سهمی ۴۰ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند.
آمار مقایسه شرکت‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های فعال در حوزه اطلاعات، فراتر از خودروسازان، در پیشبرد فناوری‌های خودروهای خودران، اهتمام می‌ورزند؛ به‌طوری که جایگاه اول تا چهارم این فهرست، به ترتیب توسط شرکت‌های سامسونگ، اینتل، کوآلکام و «LG» که حوزه کاری همگی آن‌ها «اطلاعات» است، اشغال شده است. از نکات قابل‌توجه دیگر، برابری تعداد شرکت‌های فعال در زمینه خودروسازی و حمل‌ونقل از یک‌سو و فعالان «ICT» و مخابرات از سوی دیگر، در لیست ۲۵ شرکت برتر است. این موضوع، نشان می‌دهد که حوزه خودروهای خودران، به نقطه تقاطع مسیر پیشرفت این دو صنعت نوآور بدل شده است.
از دیگر نکات قابل تأمل، حضور شرکت‌های هواپیماسازی، همچون بوئینگ، «HONEYWELL INC» و «BAE SYSTEMS PLC»، در لیست برترین متقاضیان ثبت پتنت در حوزه فناوری‌های هدایت خودکار وسایط نقلیه است. گفتنی است، فناوری هدایت خودکار هواپیما یا اتوپایلوت، از سال‌ها پیش در صنایع هوایی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و امروزه، در اغلب هواپیماهای مدرن، فرآیند فرود و «تیک‌آف»، به صورت خودکار و بدون دخالت خلبان صورت می‌گیرد (لازم به ذکر است، گزارش «EPO» مبتنی بر داده‌های حاصل از کلیه پتنت‌های حوزه فناوری‌های هدایت خودکار، شامل انواع وسایط حمل‌ونقل، از جمله هواپیما و کامیون‌ها است). شکل ۴، لیستی از ۲۵ شرکت برتر فعال در این حوزه را بر اساس تعداد درخواست‌های ثبت اختراعشان، ارائه نموده است.
شکل ۴- ۲۵ شرکت برتر از نظر تعداد درخواست ثبت پتنت در حوزه وسایط خودران در «EPO» طی بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ میلادی
یکی از کارکردهای سیستم پتنت، تحلیل بلوغ بازار، در یک حوزه خاص از فناوری است. برای مثال، تمرکز مالکیت درخواست‌های ثبت پتنت، می‌تواند به‌عنوان شاخصی برای اندازه‌گیری توسعه بازار یک فناوری، بکار گرفته شود. سطح بالای تمرکز، معمولاً نشان‌دهنده بلوغ یک بازار و سطح پایین آن، بیانگر بازاری است که هنوز یکپارچه نشده اما سطح بالایی از رقابت، میان بازیگران آن وجود دارد. در حوزه وسایط خودران، پنج شرکت اول، ۱۵.۵ درصد از درخواست‌های ثبت پتنت، ده شرکت اول، ۲۵ درصد و بیست‌وپنج شرکت اول، در حدود ۴۰ درصد از درخواست‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. ۶۰ درصد مابقی نیز، مربوط به هزاران متقاضی مختلف است. این پراکندگی، نشان می‌دهد که وسایط نقلیه خودران، یک صنعت نوظهور بوده و نوآوری‌های صورت گرفته، در میان طیف وسیعی از بازیگران متنوع، با مقیاس و حوزه‌های کاری متفاوت، پراکنده شده است.
خودروهای خودران و منشأ جغرافیایی نوآوری‌ها
آمریکا و اتحادیه اروپا، هر کدام با ثبت تقریباً ۱۴۰۰ درخواست ثبت اختراع در سال ۲۰۱۷ میلادی در اداره ثبت اختراعات اروپا، از پیشروهای اصلی این حوزه محسوب می‌شوند و کشورهای ژاپن، کره جنوبی و چین نیز، به ترتیب با ۴۶۸، ۳۸۲ و ۱۹۴ درخواست، در رده‌های بعدی جای دارند. پس از این کشورها که پنج بازیگر عمده صنعت خودروهای خودران به حساب می‌آیند، سایر کشورهای جهان، با تعداد درخواست‌های معدودی قرار دارند که اگر مجموع درخواست‌های ثبت اختراع آن‌ها را در نظر بگیریم، با ۲۸۰ درخواست ثبت شده و سهم ۵.۲ درصدی، در جایگاهی میان ژاپن و چین قرار می‌گیرند.
روند ثبت درخواست‌های مربوطه در ده سال اخیر، نشان می‌دهد که اروپا، تا سال ۲۰۱۵ میلادی، هر ساله از نظر تعداد درخواست پیشتاز بوده است که از آن زمان، آمریکا پیشی گرفته و اکنون هر دو منطقه جغرافیایی فوق، عملکرد نسبتاً مشابهی دارند. در سال ۲۰۰۸ میلادی، ژاپن با اختلاف کمی، بعد از اروپا و آمریکا قرار داشت؛ اما در این مدت، موفق به تجربه یک رشد پایدار نشده است و به همین دلیل، فاصله‌ای قابل‌توجه بین این کشور و اروپا و آمریکا ایجاد شده است. کشورهای کره جنوبی و چین نیز، فعالیت‌های عمده خود در حوزه خودروهای خوران را، از سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز نموده و طی سال‌های اخیر، با رشدی چشمگیر، فاصله خود با ژاپن را کاهش داده‌اند.
آمار تجمیعی درخواست‌های وسایط خودران ثبت شده در «EPO»، بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷ میلادی، نشان می‌دهد که اروپا با ۶۶۲۸ درخواست ثبت پتنت، در جایگاه اول قرار داشته و آمریکا با ۵۸۴۵ درخواست، در جایگاه بعدی است. متقاضیان ژاپنی، کره‌ای و چینی نیز، به ترتیب با ۲۶۷۱، ۱۱۷۶ و ۵۰۹ درخواست در یک دهه گذشته، بعد از این دو کشور، بیشترین سهم را در توسعه فناوری‌های هدایت خودکار وسایط نقلیه داشته‌اند. این آمار، نشان می‌دهد که ۹۵ درصد از پتنت‌های وسایط خودران، به پنج منطقه جغرافیایی اشاره شده متعلق است.
مقایسه درخواست‌های مربوط به خودروهای خودران، با کل درخواست‌های مناطق مذکور در «EPO»، نکات جالبی را نمایان می‌کند. بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ میلادی، سهم متقاضیان آمریکایی و کره‌ای، از اختراعات مربوط به وسایط خودران، بیشتر از سهم آن‌ها در کل اختراعات ثبت شده در اروپا است. این موضوع، برای ژاپن صادق نبوده و به نظر می‌رسد که شرکت‌های ژاپنی در مقایسه با رقبای آمریکایی و اروپایی خود، عملکرد ضعیفی در حوزه خودروهای خودران در این قاره داشته و تمرکز خود را بیشتر بر سایر فناوری‌ها و بازارهای این منطقه گذاشته‌اند.
بررسی دقیق‌تر درخواست‌ها، نشان می‌دهد که شرکت‌های آمریکایی، بیشتر در حوزه فناوری «ارتباط» و «محاسبات» خودروهای خودران فعال هستند، در حالی که شرکت‌های اروپایی، در حوزه «کنترل وسیله»، «منطق‌های هوشمند» و «فهم، تحلیل و تصمیم‌گیری»، خوب عمل کرده‌اند.
در میان کشورهای اروپایی، آلمان با ثبت ۲۱۵۱ درخواست طی ۷ سال اخیر، با عملکردی مناسب، اختلاف زیادی نسبت به سایر کشورها، در خصوص تحقیقات، نوآوری و اختراعات مربوط به خودروهای خودران، دارد. این امر، با توجه به لیست بلندبالای خودروسازان مطرح این کشور، همچون بنز، «BMW» و آئودی، امری بدیهی به نظر می‌آید. بعد از آلمان، به ترتیب کشورهای سوئد، فرانسه، انگلیس و هلند، قرار دارند.
محدوده جغرافیایی محافظت از اختراعات خودروهای خودران
معمولاً اختراعات و نوآوری‌ها، توسط مجموعه‌ای از حقوق انحصاری پتنت، در سیستم‌های مختلف محافظت می‌گردند که در مجموع، یک پتنت فامیلی «Patent family» را تشکیل می‌دهند. مقایسه الگوی پتنت فامیلی خودروهای خودران و خودروهای معمولی، نشان‌دهنده تفاوت عمده‌ای در محدوده جغرافیای محافظت و مسیر ثبت پتنت برای این دو حوزه است. اندازه میانگین پتنت فامیلی برای خودروهای معمول، برابر با ۳.۲ است که خودروهای خودران، این مقدار به ۴.۸ افزایش یافته است. این تفاوت، نشان می‌دهد که متقاضیان ثبت پتنت‌های مربوط به خودروهای خودران، به دنبال محافظت از آن در دامنه جغرافیایی گسترده‌تری هستند. آمار تفکیکی پتنت‌های ثبت شده در حوزه خودروهای خودران نیز، بیانگر این مطلب است که در تمامی این حوزه‌ها، حتی حوزه «کنترل وسیله» (که بیشترین همپوشانی را با خودروهای معمول دارد)، اندازه پتنت فامیلی، در مقایسه با خودروهای معمول، بزرگ‌تر است. گفتنی است، در بین حیطه‌های فناوری مرتبط با خودروهای خودران، حوزه‌های «ارتباطات» با میانگین ۵.۳ پتنت و «محاسبات» با میانگین ۴.۷، در رده‌های نخست و حوزه‌های «تأمین هوشمند» و «فهم، تحلیل و تصمیم‌گیری»، به ترتیب با میانگین ۴.۲ و ۴.۱ پتنت، در رده‌های بعدی قرار دارند.
آمار دیگری که ثابت می‌کند دامنه جغرافیایی حفاظت از اختراعات و نوآوری‌های هدایت خودکار، در مقایسه با خودروهای معمولی وسیع‌تر است، این است که تقریباً ۶۹ درصد از اختراعات این حوزه که در «EPO» به ثبت رسیده‌اند، به‌صورت پتنت فامیلی است، در حالی‌که در خصوص خودروهای معمول، این عدد در حدود ۴۱ درصد است. به عبارت بهتر، در حالت کلی برای فناوری‌های خودروهای خودران، محافظت در گستره جغرافیایی بزرگ‌تری دنبال می‌شود، در حالی که درخواست‌های پتنت در خودروهای معمول بیشتر بر تعداد کمی از سیستم‌های ملی ثبت اختراع متمرکز هستند. جالب است که این استراتژی باسیاست‌های ثبت اختراع در حوزه «ICT» مطابقت دارد.
نتیجه‌گیری
طی سال‌های اخیر، رشد قابل‌ملاحظه‌ای در تعداد درخواست‌های ثبت اختراع با موضوع خودروهای خودران، در اداره ثبت اختراعات اروپا «EPO»، وجود داشته است. طی سال ۲۰۱۷ میلادی، بیش از ۴۰۰۰ درخواست ثبت اختراع، برای فناوری‌های هدایت خودکار در این نهاد ثبت شده است که ۲.۴ درصد از کل درخواست‌های ثبت شده در آن را تشکیل می‌دهد.
روند ثبت اختراعات در «EPO»، نشان می‌دهد که حوزه جدیدی در نقطه تقاطع فناوری‌های دیجیتال و خودرویی ظهور یافته است. بیش از دو سوم از اختراعات مربوط به وسایط خودران، مربوط به حوزه‌هایی از فناوری است که به نسبت برای خودروسازان معمول ناآشنا است و همین عامل، موجب شده است تا بسیاری از بازیگران حوزه فناوری اطلاعات، مانند گوگل، اپل و ... نیز، به این فضای نوظهور و سرشار از رقابت، وارد شوند. توسعه فناوری‌های هدایت خودکار وسایط نقلیه، صنایع و فناوری‌های متعددی را درگیر نموده و باعث شده است که شرکت‌های نوآور متعددی که بسیاری از آن‌ها به تازگی وارد حوزه حمل‌ونقل شده‌اند، گرد هم آیند. چندین شرکت بزرگ فعال در زمینه خودروسازی، نرم‌افزار و مخابرات، دارای سبد بزرگی از پتنت، در بخش‌های مختلف فناوری خودروهای خودران هستند. از طرفی، طیف وسیعی از بازیگران در این حوزه، سهمی در نوآوری‌های خودروهای خودران دارند. به‌واسطه این گستردگی، رشد صنعت خودروهای خودران، به همکاری شرکت‌های متعدد، برای بهره‌برداری از فناوری‌های تکمیلی وابسته است.
در نهایت، باید به این نکته کلیدی اشاره نماییم که سیستم پتنت، نقش مهمی در فرآیند توسعه فناوری‌های فوق خواهد داشت. در کنار محافظت از دستاوردهای حاصل از توسعه و تجاری‌سازی اختراعات مربوط به خودروهای خودران، بعد از بلوغ این صنعت، پتنت به ابزار و سازوکاری برای همکاری و اعطای مجوز بهره‌برداری میان بازیگران مختلف این حوزه، بدل خواهد شد.
