مقدمه
امروزه مخترعین، نوآوران و شرکتهای فناور مختلف، به منظور محافظت از داراییهای ناملموس خود، اعم از دستاوردهای فنی، شهرت و اعتبار شرکت، آثار هنری، طراحیهای نوآورانه و حتی مبدأ جغرافیایی محصول، از سیستمهای مالکیت فکری استفاده میکنند. در میان انواع حقوق مالکیت فکری، پتنت از مهمترین ابزارهای حفاظتی بوده که امکان محافظت و بهرهبرداری از منافع حاصل از اختراعات و نوآوریهای فنی را فراهم میآورد.
یکی از مشهورترین سیستمهای پتنت در جهان، سیستم پتنت آمریکا است. اهمیت آمریکا برای مخترعین و شرکتهای فناور، از چند جنبه قابل تحلیل است. از یکسو، بازار بزرگ آمریکای شمالی، یک مقصد جذاب برای بسیاری از شرکتها بوده و از سوی دیگر، فعالیت همزمان بسیاری از شرکتهای فناور برتر جهان، نظیر اپل، مایکروسافت، جنرال موتورز و «IBM» در این کشور، موجب شده تا عمده نوآوریهای مدرن و فناوریهای نوظهور، در ابتدای امر در آمریکا معرفی شده و عملاً یک بازار بزرگ برای فناوری پدید آید. بدیهی است که در چنین شرایطی، حضور در بازار آمریکا به یکی از اولویتهای اصلی شرکتهای مختلف بدل خواهد شد. در این میان، حفاظت از اختراعات و نوآوریها از طریق ثبت اختراع در این کشور و اخذ گواهی ثبت اختراع، یک استراتژی کلیدی برای موفقیت در رقابتها است.
همه ساله، آمارها و تحلیلهای متفاوتی از فعالیتهای ثبت اختراع در آمریکا منتشر میگردد که یکی از معتبرترین آنها، توسط «IFI Claims» ارائه میشود. این گزارش، با تمرکز بر «US» پتنتهای گرنت شده، به تحلیل و آنالیز روند ثبت اختراع در آمریکا پرداخته و برترین شرکتها و مؤسسات فعال در حوزه ثبت و انتشار پتنت را معرفی مینماید. در این نوشتار، سعی شده تا مروری اجمالی، بر آخرین گزارش این مؤسسه، تحت عنوان «2019 Patent Rankings and Trends»، داشته و با آخرین تغییر و تحولات سیستم پتنت آمریکا در سال ۲۰۱۹ میلادی و شرکتهای برتر از منظر گواهیهای ثبت اختراع در این کشور، آشنا شویم.
روند ثبت اختراع در آمریکا در سال ۲۰۱۹
بیشک یکی از بهترین معیارها برای رصد و اندازهگیری پیشرفتهای فنی شرکتهای فناور، بررسی سبد پتنت تحت تملک آنها است. این روزها، پتنتها بهعنوان سنگ بنای چشمانداز آتی شرکتها قلمداد شده و بخش عمدهای از داراییهای استراتژیک آنها را تشکیل میدهد. «IFI Claims»، بنا به سنت هر ساله خود، روند فعالیتهای ثبت اختراع در امریکا را مورد ارزیابی و تجزیهوتحلیل قرار داده و بر همین اساس، فهرست شرکتهای موفق در سال ۲۰۱۹ میلادی را، تحت عنوان «Top 50» و «IFI 250»، منتشر نموده است.
بنا بر این گزارش، سیستم پتنت آمریکا، به رکورد جدیدی برای تعداد پتنتهای گرنت شده دست یافته است. در سال ۲۰۱۹ میلادی، تعداد گواهیهای ثبت اختراع صادر شده از سوی دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، برابر با ۳۳۳.۵۳۰ مورد بوده که جهشی ۱۵ درصدی را نسبت به سال قبل نشان میدهد. این در حالی است که تعداد «US» پتنتهای گرنت شده در سال ۲۰۱۸، برابر ۳۰۸.۸۵۳ مورد بوده که کاهشی ۳/۵ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۱۷ داشته است. گفتنی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، تعداد پتنتهای انتشار یافته از سوی «USPTO» نیز، با افزایش مواجه شده که البته شیب آن کمی کندتر است. طبق آمار «IFI Claims»، تعداد «US» پتنتهای انتشار یافته در سال ۲۰۱۹ میلادی، افزایشی ۵ درصدی را تجربه نموده است.
همانطور که در نمودار شکل یک مشخص است، روند کلی «US» پتنتهای گرنت شده در سالهای اخیر، کاملاً صعودی و همراه با رشدی چشمگیر بوده است؛ این روند به شکلی است که طی یک دهه، از ۲۰۳.۰۱۵ مورد در سال ۲۰۱۰ به ۳۳۳.۵۳۰ گواهی ثبت اختراع در سال ۲۰۱۹ میلادی رسیده و این نشان از افزایش ۶۴/۲ درصدی دارد. در مقابل، روند «US» پتنتهای انتشار یافته، همراه با یک شیب ملایمتر بوده و از ۳۳۲.۵۲۸ مورد در سال ۲۰۱۰ به ۳۹۳.۶۱۵ مورد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است (۱۸/۳ درصد افزایش). (تعداد پتنتهای انتشار یافته در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ تا حدی با کاهش مواجه شده بود که همین عامل در کاهش تعداد پتنتهای گرنت شده در سال ۲۰۱۸ اثرگذار بوده است. با توجه به روند افزایشی پتنتهای انتشار یافته در سال ۲۰۱۸، انتظار مثبت شدن شیب نمودار پتنتهای گرنت شده و افزایش نسبی گواهیهای ثبت اختراع در سال ۲۰۱۹ و یا نهایتاً در سال ۲۰۲۰ میرفت که این اتفاق به وقوع پیوست.)
شکل ۱- روند افزایشی «US» پتنتهای گرنت شده و انتشار یافته طی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ میلادی
در کنار رشد چشمگیر تعداد گواهیهای اعطا شده، افزایش سهم شرکتهای آمریکایی از پتنتهای گرنت شده، دیگر نکته جالب میباشد. در سال ۲۰۱۸ میلادی، سهم شرکتهای فناور آمریکایی از «US» پتنتهای گرنت شده، برابر با ۴۶ درصد بود که این آمار در سال ۲۰۱۹، به ۴۹/۶ درصد افزایش یافته است. ژاپن با ۱۶/۳ درصد در رده دوم قرار داشته و کره جنوبی به لطف فعالیتهای گسترده ثبت اختراع سامسونگ و شرکتهای تابعه، با ۶/۶ درصد، در رده سوم جای گرفته است. در این میان، چین با کمک غولهای فناور خود، نظیر هوآوی، از آلمان پیشی گرفته و با سهم ۵ درصدی، در رده چهارم کشورهای دارنده «US» پتنتهای گرنت شده قرار گرفته است.
شکل ۲- کشورهای برتر دارنده «US» پتنت گرنت شده در سال ۲۰۱۹ میلادی
همانطور که در شکل ۲ ملاحظه میگردد، در سال ۲۰۱۹ میلادی، تمامی کشورهای برتر با افزایش تعداد گواهیهای ثبت اختراع مواجه شدهاند. بیشترین نرخ رشد، متعلق به چین است که به لطف فعالیتهای گسترده شرکتهایی همچون تنسنت (Tencent)، علیبابا (Alibaba Group)، بایدو (Baidu) و هوآوی (Huawei) که آنها را اصطلاحاً «BATH» مینامند، موفق به پیشی گرفتن از آلمان شده است. پس از چین که با رشد ۳۴/۱ درصدی، موفقترین عملکرد را از خود نشان داده است، آمریکا و آلمان به ترتیب با ۱۵/۹ و ۱۴/۱ درصد رشد، در زمره کشورهای موفق قرار گرفتهاند. لازم به ذکر است که در سال ۲۰۱۸ میلادی نیز، شرکتهای فناور چینی، تنها گروهی بودند که موفق به افزایش تعداد «US» پتنتهای گرنت شده خود شده بودند که با استمرار این روند، در نهایت موفق به کسب جایگاه آلمان در ردهبندی کلی شدند. در سالهای آتی، احتمالاً میبایست منتظر خیز بلند چین برای موفقیت در زمینه ثبت اختراع در آمریکا و حضور گسترده در بازار فناوری این کشور باشیم که با توجه به سیاست توسعه نوآوری و انتقال به اقتصاد دانشبنیان دولت چین و سرمایهگذاریهای هنگفت در این زمینه، خیلی دور ذهن نیست.
اگر فعالیتهای ثبت اختراع در آمریکا و بهطور خاص، تعداد گواهیهای اعطا شده را از منظر جغرافیایی (قارهای) بررسی کنیم، آمریکای شمالی با ۱۶۸.۳۲۵ گواهی ثبت اختراع (۵۰/۴ درصد از کل پتنتهای گرنت شده)، در صدر قرار گرفته و آسیا و اروپا به ترتیب با ۱۰۵.۸۸۵ و ۴۲.۸۳۴ گواهی با سهمهای ۳۱/۷ و ۱۲/۸ درصدی، در ردههای بعدی جای دارند. گفتنی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، مناطق آمریکای شمالی و آسیا، با افزایش ۱۵/۳ و ۱۳/۱ درصدی تعداد «US» پتنتهای گرنت شده در سال ۲۰۱۹ مواجه شدهاند و در مقابل، اروپا کاهشی ۰/۷ درصدی را تجربه نموده است. همین عامل، موجب شده تا سهم ۱۵ درصدی اروپا، به ۱۲/۸ درصد کاهش یافته و فاصله آن با آسیا بیشتر گردد.
شرکتهای فناور و ثبت اختراع در آمریکا
در میان شرکتها و سازمانهای فناور، «IBM» برای بیست و هفتمین سال متوالی، در صدر فهرست دارندگان «US» پتنت قرار گرفته است. این شرکت، با ۹.۲۶۲ گواهی ثبت اختراع، در رده نخست جای گرفته و سامسونگ با ۶.۴۶۹ و «Canon» با ۳.۵۴۸ مورد، در تعقیب آن میباشند. «Microsoft Technology Licensing»، اینتل، «LG Electronics»، اپل، فورد، آمازون و هوآوی، سایر فناوران حاضر در فهرست ده شرکت برتر را تشکیل میدهند. لیست بیست شرکت برتر ۲۰۱۹، همراه با عملکرد آنها در سال ۲۰۱۸ میلادی، در جدول ۱ ارائه شده است.
جدول ۱- فهرست بیست شرکت برتر ۲۰۱۹ از منظر تعداد «US» پتنتهای گرنت شده
اگر فعالیتهای ثبت اختراع شرکتهای حاضر در فهرست بالا و جایگاه آنها نسبت به سال ۲۰۱۸ را بررسی نماییم، میتوان چنین نتیجه گرفت که با وجود تغییر رتبه شرکتها، هیچ شرکت جدیدی به فهرست ۲۰ شرکت برتر وارد نشده و طبیعتاً، شرکتی نیز از این فهرست خارج نشده است. بیشترین رشد، از آن شرکت هوآوی با ۴۴ درصد افزایش بوده است که موجب رشد شش پلهای این شرکت نسبت به سال قبل شده است. «BOE Technology Group»، با ۳۳ درصد (رشد چهار پلهای) و «Microsoft Technology Licensing» با ۳۱ درصد (رشد سه پلهای)، از دیگر شرکتهای موفق در سال ۲۰۱۹ محسوب میشوند. در بین شرکتهای فوق، تنها شرکتی که با کاهش تعداد گواهیهای ثبت اختراع در سال ۲۰۱۹ مواجه شده، شرکت تایوانی «TSMC» است که با کاهش ۵ درصدی، شش پله در فهرست سقوط نموده است. «Samsung Display» نیز، تنها ۲ گواهی ثبت اختراع بیشتر از سال قبل دریافت نموده که کاهش سه پلهای را برایش به همراه داشته است. گوگل، کوآلکام و «IBM» هم، با تنها ۲ درصد افزایش در تعداد پتنتهای گرنت شده، عملکرد به نسبت ضعیفی داشتهاند که برای گوگل و کوآلکام، به ترتیب سقوط چهار و سه پلهای را به همراه داشته است. با توجه به اختلاف فاحش «IBM» با رقبای دیگر، اعم از سامسونگ و «Canon»، این مسئله خللی در سردمداری مجدد «IBM» در سال ۲۰۱۹ پدید نیاورده است.
موفقترین عملکرد در بین پنجاه شرکت برتر دارنده «US» پتنت در سال ۲۰۱۹ میلادی، متعلق به شرکت کرهای «Kia Motors» است. این شرکت که در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۳۴۹ گواهی ثبت اختراع از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا دریافت نموده بود، با جهشی ۱۶۴ درصدی و اخذ ۹۲۱ گواهی در سال ۲۰۱۹، پنجاهوپنج پله در جدول صعود نموده و در جایگاه چهل و یکم شرکتهای برتر قرار گرفته است. هیولت پاکارد (Hewlett Packard Enterprise Development) با ۸۶ درصد افزایش (صعود ۲۸ پلهای) و فیسبوک با ۶۴ درصد افزایش (صعود ۲۲ پلهای)، از دیگر شرکتهای موفق سال ۲۰۱۹ میباشند که به ترتیب در ردههای ۴۸ و ۳۶ شرکتهای برتر قرار گرفتهاند.
در فهرست صد شرکت برتر نیز، موفقترین عملکرد به شرکتهای «Capital One Service» (با ۲۸۱ درصد افزایش، ۱۴۹ پله صعود)، والمارت (با ۲۱۶ درصد افزایش، ۱۹۲ پله صعود) و «Siemens Healthcare GmbH» (با ۱۴۰ درصد افزایش، ۱۰۹ پله صعود) اختصاص داشته و این سه شرکت، به ترتیب در ردههای ۶۴، ۹۳ و ۹۱ فهرست صد شرکت برتر قرار گرفتهاند.
روند ثبت اختراع در آمریکا از منظر حوزههای فناوری
یکی دیگر از جنبههایی که میتواند در ارزیابی و تحلیل روند ثبت اختراعات به ما کمک کند، حوزههای فناوری است. با رصد دقیق حوزههای مختلف فناوری و میزان فعالیتهای ثبت اختراع مخترعین و شرکتهای فناور، میزان استقبال از حوزههای مذکور و روند تغییرات بهویژه در حوزههای نوظهور مشخص میگردد.
بیشترین «US» پتنت گرنت شده در سال ۲۰۱۹، متعلق به حوزه پردازش دادههای دیجیتال است که با ۵۸.۸۲۱ پتنت، در صدر قرار گرفته است. انتقال و ارسال اطلاعات دیجیتال و دستگاههای نیمههادی، دو حوزه دیگری است که به ترتیب با ۳۹.۳۰۱ و ۲۸.۳۷۳ پتنت گرنت شده، بهترین رکوردها را به خود اختصاص دادهاند. این آمار، به خوبی نشاندهنده فراگیری اقتصاد دیجیتال و روند دیجیتالسازی در ابعاد و شئون مختلف زندگی بشر میباشد. در جدول ۲، ده حوزه برتر فناوری از منظر «US» پتنتهای گرنت شده در سال ۲۰۱۹، قابل مشاهده است.
جدول ۲- فهرست ده حوزه برتر فناوری با بیشترین «US» پتنت گرنت شده در سال ۲۰۱9 میلادی
رتبهبندی بر اساس پتنت فامیلیها و شرکتهای مادر
یکی از آنالیزهای جدیدی که از سال ۲۰۱۸ به مجموعه گزارشات «IFI Claims» افزوده شده، رصد و ارزیابی مجموعه پتنت فامیلیهای فعال شرکتها، با احتساب مجموع شرکتهای تابعه آنها است. بسیاری از شرکتهای فناور، از طریق زیرمجموعههای تخصصی خود و یا بازوهای سرمایهگذاری و ثبت اختراع خود، اقدام به ثبت اختراع نموده و همین عامل، باعث میشود تا عدم توجه به آمار تجمیعی پتنتهای آنها، تصور نادرستی ایجاد نماید. در مقابل، یکپارچهسازی فعالیتهای ثبت اختراع یک شرکت مادر و زیرمجموعههای آن، تصویری تمامنما از استراتژیهای مالکیت فکری و جایگاه شرکت مذکور در مقایسه با رقبا به دست میدهد. گفتنی است که نتایج حاصل از این آنالیز (تا تاریخ ۲ ژانویه سال ۲۰۲۰)، تحت عنوان «IFI Claims Ultimate Owner» انتشار یافته است.
دو نکته مهم در مورد رتبهبندی مذکور، «در نظر گرفتن پتنت فامیلیهای فعال در انتهای سال ۲۰۱۹ (۲ ژانویه ۲۰۲۰)» و نیز «تلفیق و تجمیع داراییهای شرکتهای تابعه، ذیل شرکت مادر» است. برای درک بهتر، جدول ۳ را مدنظر قرار دهید. در بخش سمت راست جدول، ده شرکت برتر از منظر پتنت فامیلیهای فعال و به صورت یکپارچه (با احتساب فعالیتهای شرکتهای تابعه) آمده است که شرکت «سامسونگ الکترونیک» با ۷۶.۶۳۸ پتنت، در صدر قرار دارد. «IBM» با ۳۷.۳۰۴ و «Canon» با ۳۵.۷۲۴ پتنت فامیلی، در ردههای دوم و سوم هستند. حال اگر به بخش سمت چپ جدول دقت شود، مجموعه پتنت فامیلیهای فعال شرکتهای برتر، بدون احتساب فعالیت شرکتهای تابعه در نظر گرفته شده است که به صدرنشینی «IBM» انجامیده است.
این مسئله را از دو جنبه میتوان مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. اولین جنبه، به تفاوتهای آشکار در استراتژیهای ثبت اختراع شرکتهای فناور باز میگردد که در برخی از آنها مانند «IBM» و جنرال الکتریک، به صورت متمرکز و تحت نام شرکت مادر انجام گرفته و در مقابل، شرکتهایی نظیر سامسونگ و اپل، به صورت مجزا و از طریق شرکتهای زیرمجموعه هم، اقدام به ثبت و انتشار پتنت میکنند. جنبه دیگر، فعالیتهای بینالمللی و حفاظت از اختراعات و نوآوریهای شرکتها در گسترهای وسیع از کشورهای مختلف است که با توجه به روند فزاینده جهانیسازی، چندان دور از انتظار نیست. برای درک بهتر، به آمار «IBM» دقت کنید. این شرکت تنها در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۹.۲۶۲ گواهی ثبت اختراع از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا دریافت داشته، در حالی که تعداد پتنت فامیلیهای فعال این شرکت در ابتدای ژانویه ۲۰۲۰، ۳۷.۳۰۴ مورد میباشد. به عبارت بهتر، «IBM» برای حفاظت از یک اختراع واحد، اقدام به ثبت پتنتهای مختلف برای جنبههای مختلف اختراع مذکور نموده و در عین حال، ثبت برخی از این پتنتهای کلیدی در بسیاری از کشورهای جهان را مد نظر داشته است.
لازم به تأکید است که یک پتنت فامیلی، مجموعهای از چندین پتنت مختلف (شامل «US» پتنت و پتنتهای خارجی) است که همگی در ارتباط با یک اختراع واحد به ثبت رسیدهاند. علاوه بر محدودیت زمانی ۲۰ ساله از تاریخ ثبت درخواست، صاحبان پتنت ممکن است قبل از انتهای این دوره زمانی، با عدم پرداخت هزینههای نگهداری، موجبات پایان اعتبار پتنت را فراهم نمایند. همین عامل، موجب میشود که پتنت فامیلیها، منقضی و یا متوقف شوند.
جدول ۳- فهرست ۱۰ شرکت برتر سال ۲۰۱۹ از منظر پتنت فامیلیهای فعال (با احتساب و بدون احتساب شرکتهای تابعه)