استنفورد؛ مهد خلاقیت و نوآوری
بنیان شدن اقتصاد دانش‌بنیان در جوامع مختلف، رواج بیش از پیش فناوری و رقابت فزاینده در این خصوص، موجب شده تا نوآوری به یکی از مهم‌ترین ارکان موفقیت سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف بدل شود. این امر، تنها به کسب‌وکارها و بنگاه‌های اقتصادی محدود نبوده و مؤسسات دولتی و حتی دانشگاه‌ها و نهادهای تحقیقاتی را نیز شامل می‌شود. ظهور پارادایم «کارآفرینی دانشگاهی» و «دانشگاه‌های نسل سوم» که فعالیت مستمر دانشگاه‌ها جهت ارزش‌افزایی و درآمدزایی از نوآوری‌های پژوهشی را به دنبال داشته، نماد بارزی از این موضوع است. دانشگاه استنفورد، نمونه مشهودی از این واقعیت است که در بسیاری از فهرست‌های انتشار یافته، از جمله فهرست رویترز، در صدر دانشگاه‌های نوآور جهان قرار دارد.
این دانشگاه که در دره سیلیکون ایالت کالیفرنیا، به‌عنوان مهد نوآوری و فناوری جهان واقع شده، در سال ۱۸۸۵ میلادی، توسط لیلاند استنفورد (Leland Stanford)، سیاستمدار آمریکایی و همسرش جین لادروپ (Jane Lathrop Stanford)، به‌عنوان یادبودی برای پسر ناکامشان تأسیس گردید.
استنفورد از پیشگامان نوآوری و خلاقیت در بین دانشگاه‌های جهان محسوب می‌شود و به لطف موفقیت‌های قابل‌ملاحظه در طی سال‌های فعالیت، نوابغ علمی و مخترعین از سرتاسر جهان، متقاضی حضور در این دانشگاه بوده‌اند. ضریب پذیرش ۴/۷ درصدی و کسب عنوان رقابتی‌ترین دانشگاه جهان، مدیون حضور کارآفرینان مشهوری مانند رد هستینگز (Reed Hastings) مؤسس نتفلیکس، ایلان ماسک (Elon Musk) مدیرعامل تسلا، سرگی برین (Sergey Brin) و لری پیج (Larry Page) بنیان‌گذاران گوگل و فیل نایت (Phil Knight) مؤسس برند ورزشی نایک در دانشگاه استنفورد بوده که به خوبی گویای اولویت نوآوری و کارآفرینی در این دانشگاه است.
پتنت؛ ابزار تجاری‌سازی اختراعات استنفورد
استنفورد، میزبان ۱۷.۳۸۱ دانشجو و بیش از ۶.۶۰۰ عضو هیئت‌علمی است که به لطف این سرمایه عظیم انسانی، نوآوری را در صدر اولویت‌های خود قرار داده است. البته ارزش‌افزایی از این ایده‌پردازان جوان و تجاری‌سازی موفق اختراعات و نوآوری‌های آن‌ها، نیازمند سازوکار کارآمدی است که به نظر می‌رسد در این دانشگاه وجود دارد. گواه موفقیت استنفورد در زمینه نوآوری و تجاری‌سازی اختراعات، پنج سال صدرنشینی این دانشگاه در فهرست دانشگاه‌های نوآور جهان است که همه‌ساله از سوی مؤسسه رویترز انتشار می‌یابد.
تجاری‌سازی اختراعات و نوآوری‌های دانشگاهی، کمی با اختراعات و نوآوری‌های صنعتی متفاوت است؛ مهم‌ترین جنبه از این تفاوت‌ها، امکانات محدود دانشگاه‌ها (مالی، مدیریتی، قابلیت‌های فناورانه، امکانات تولید و کانال‌های توزیع و فروش) جهت بهره‌برداری مستقیم از اختراع است. به عبارت دیگر، دانشگاه‌ها نمی‌توانند مستقیماً نسبت به تولید محصول فناورانه و عرضه آن به بازار اقدام کنند و این محدودیتی بزرگ به حساب می‌آید. راهکار مناسب برای رفع این چالش، سیستم‌های مالکیت فکری و به‌ویژه پتنت، به‌عنوان راهی کارآمد برای قابل مبادله نمودن فناوری‌ها و دارایی‌های فکری است. دانشگاه‌ها، اختراعات خود را در سیستم پتنت به ثبت رسانیده و با فروش یا واگذاری مجوز بهره‌برداری به متقاضیان واجد شرایط (مثلاً بنگاه‌های صنعتی)، هم تجاری‌سازی نوآوری و بهره‌مندی عمومی از آن را تضمین نموده و هم درآمدزایی مدنظر خود را تحقق می‌بخشند.
استنفورد، به عنوان یک دانشگاه کارآفرین، در زمینه ثبت و محافظت از اختراعات و نوآوری‌های دانشگاهی، به شدت فعال است. این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۳۴۴ پتنت در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانیده که در مقایسه با سال ۲۰۱۵، رشدی ۱۵/۸ درصدی را از آن خود نموده است. تعداد گواهی‌های ثبت اختراع این دانشگاه در سیستم پتنت آمریکا هم، قابل‌توجه است؛ به‌طوری که در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی، بین اعداد ۲۲۲ تا ۲۶۳، در نوسان بوده است.
گفتنی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، استنفورد در جایگاه ۱۷۶، در میان برترین دارندگان «US» پتنت‌های گرنت شده قرار گرفته است. اگر از منظر دانشگاهی هم به مسئله نگاه کنیم، استنفورد پس از دانشگاه کالیفرنیا با ۷۰۱ گواهی، «MIT» با ۴۰۲ مورد، دانشگاه تگزاس با ۳۱۶ گواهی و «KIAST» کره جنوبی با ۲۷۵ مورد، در رده پنجم قرار گرفته است. البته اگر مؤسسات تحقیقاتی دولتی مانند انستیتوی کره‌ای «Electronics and Telecommunications Research Institute» با ۵۸۸ پتنت، مؤسسه فرانسوی «Centre National de la Recherche Scientifique CNRS» با ۳۳۱ گواهی و مؤسسه تایوانی «Industrial Technology Research Institute» با ۳۱۹ گواهی را نیز در این میان در نظر بگیریم، رده استنفورد در جایگاه هشتم خواهد بود.
نگاه یک دانشگاه آمریکایی به خارج از مرزها
استنفورد، بازار جهانی را هم از یاد نبرده است؛ مصداق این موضوع، فعالیت‌های وسیع ثبت اختراع در کشورهای اروپایی و استفاده گسترده از پیمان همکاری ثبت اختراع است.
این دانشگاه در سال ۲۰۱۹، ۱۵۵ درخواست در دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO) به ثبت رسانیده که در مقایسه با سال ۲۰۱۵، ۶۴/۸ درصد افزایش داشته است. تعداد گواهی‌های اخذ شده در سال ۲۰۱۹ نیز، برابر با ۵۴ مورد بوده که رکورد ۲/۷ برابری را نسبت به سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد.
اقدام به ثبت ۱۲۱ درخواست «PCT» در سال ۲۰۱۸ نیز، یکی دیگر از شواهد تلاش استنفورد در ثبت اختراع و تجاری‌سازی است که باز هم رکورد سال‌های قبل را شکسته است. روند افزایشی فعالیت‌های ثبت اختراع استنفورد در سال‌های اخیر، به خوبی بیانگر اهمیت پتنت به‌عنوان یک ابزار تجاری‌سازی اختراعات در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی است. در جدول ۱ تعداد درخواست‌ها و گواهی‌های ثبت اختراع دانشگاه استنفورد در «USPTO» و «EPO» و همچنین تعداد درخواست‌های «PCT»، در خلال سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ ارائه شده است.
جدول ۱-تعداد درخواست‌های ثبت اختراع و گواهی‌های ثبت اختراع «USPTO» و «EPO» و تعداد درخواست «PCT»
یک نکته کلیدی در ارتباط با دانشگاه استنفورد، امتیاز مرتبط با تجاری‌سازی به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی رویترز از دانشگاه‌های نوآور جهان است. امتیاز محاسبه شده برای این دانشگاه در سال ۲۰۱۹، برابر ۷۵/۲ بوده که از میانگین ۴۰/۵ دانشگاه‌های برتر، فاصله‌ای تقریباً دو برابری دارد. به نظر می‌رسد که حضور نخبه‌ها و نوابغ از سرتاسر جهان، به همراه استقرار در قلب نوآوری و خلاقیت (دره سیلیکون) و البته تأکید فراوان بر پتنت و صدور مجوز، شرایطی مطلوب را برای تجاری‌سازی اختراعات دانشگاهی در استنفورد پدید آورده است.
سبد متنوع دارایی‌های فکری استنفورد
گفتنی است که سبد اختراعات استنفورد، حوزه‌های متعددی را پوشش می‌دهد. بر اساس گزارش رویترز که استنفورد را نوآورترین دانشگاه جهان معرفی نموده، از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت این دانشگاه، می‌توان به فناوری‌های پزشکی و دارویی، نرم‌افزارهای کامپیوتری و اینترنت، مواد شیمیایی و زیست‌فناوری اشاره نمود. بر این اساس، بیشترین سهم به حوزه «دارو و زیست‌فناوری» با ۳۰/۱ درصد اختصاص دارد و پس از آن، «کشاورزی، غذا و باغبانی» با ۲۵/۷ درصد، «تجهیزات پزشکی و سلامت» با ۱۱/۵ درصد، «مواد شیمیایی» با ۸/۷ درصد و «نرم‌افزارهای کامپیوتری و اینترنت» با ۶/۵ درصد، در رده‌های بعدی قرار دارند. این آمار، به خوبی اهمیت فناوری‌های پزشکی و دارویی را در دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد که مجموعاً ۴۱/۶ درصد از کل پتنت‌ها را در بر گرفته است.
اگر از منظر «US» پتنت‌های گرنت شده نیز به سبد دارایی‌های فکری استنفورد نگاه کنیم، بر اساس سیستم طبقه‌بندی «CPC»، کدهای «A61K»: آماده‌سازی برای اهداف پزشکی، دندان‌پزشکی و بهداشتی، «G01N»: آنالیز مواد بر اساس خواص فیزیکی یا شیمیایی، «A61P»: عملکرد درمانی ترکیبات خاص شیمیایی و آماده‌سازی دارویی، «C12N»: میکروارگانیسم‌ها، آنزیم‌ها و ترکیبات آن‌ها، تکثیر، حفظ و نگهداری از میکروارگانیسم‌ها، مهندسی ژنتیک و محیط‌های رشد و «C07K»: پیتیدها، به ترتیب بیشترین هدف‌گذاری‌های صورت گرفته از سوی دانشگاه استنفورد را به خود اختصاص داده‌اند.
