مقدمه
مایکروسافت، در زمره برندهایی است که همه کاربران کامپیوتری آن را میشناسند. این شرکت، با محصول مشهورش «ویندوز»، بنیانگذار مشهورترش، «بیل گیتس» و البته نوآوریهای مداوم در حوزه فناوری شناخته میشود. با توجه به حجم عظیم نوآوریهای این شرکت فناور و بازار قابل توجه آن، بدیهی است که مایکروسافت هم نظیر دیگر فناوران پیشگام، همچون «IBM»، «سامسونگ» و «Canon»، حفاظت از اختراعات و نوآوریها را در صدر استراتژیهای خود قرار میدهد.
در این مقاله، از سلسله مقالات معرفی فناوران، با این غول فناوری بیشتر آشنا شده و استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع آن را مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار میدهیم.
مروری بر شکلگیری و توسعه مایکروسافت
مایکروسافت، در آوریل ۱۹۷۵ میلادی، توسط دو کارآفرین خوشفکر و خلاق، به نامهای بیل گیتس (Bill Gates) و پائول آلن (Paul Allen) تأسیس گردید. حوزه اصلی فعالیت مایکروسافت، طراحی و تولید انواع محصولات نرمافزاری و سختافزاری و خدمات فناوری اطلاعات (IT) است که از آن جمله، میتوان به سیستمعاملهای ویندوز و مجموعه نرمافزارهای آفیس اشاره نمود. اگرچه بسیاری از افراد، مایکروسافت را با این محصولات مشهورش میشناسند، اما این شرکت فناور خود را محدود به آنها نکرده و در طیف متنوعی از محصولات، از کنسولهای بازی «Xbox» گرفته تا تبلتها و لپتاپهای سرفیس (Surface) و حتی گوشیهای تلفن همراه (Lumia Series)، سرمایهگذاری نموده است.
موفقیتهای خارقالعاده مایکروسافت طی چهار دهه اخیر، موجب شده تا ارزش بازار این شرکت، به بیش از ۱۳۵۹ میلیارد دلار افزایش یافته و پس از اپل و گوگل، خود را بهعنوان سومین برند باارزش جهان مطرح نماید.
از مهمترین سرمایههای دانشی مایکروسافت، میتوان به ۱۴۴.۰۰۰ کارمند این شرکت بهعنوان یکی از مخازن بزرگ استعدادهای شغلی اشاره نمود که با تشویق آنها به نوآوری مستمر و اتخاذ سیاستهایی نظیر کارآفرینی درون شرکتی (اجازه دادن به کارمندان برای توسعهایدههای فردی و مشارکت در سود حاصل از تجاریسازی آنها)، عملاً مایکروسافت را به یکی از پیشگامان نوآوری بدل نموده است.
یکی دیگر از استراتژیهای توسعهای مایکروسافت، تملک شرکتهای دیگر و توسعه سبد محصولات در حوزههای مختلف بوده که از آن جمله، میتوان به خریداری لینکدین و اسکایپ، با قیمتهای ۲۶/۲ و ۸/۵ میلیارد دلار اشاره نمود. در حال حاضر، مایکروسافت را میتوان یکی از رهبران بلامنازع بازار سیستمعامل کامپیوترهای شخصی و از پیشگامان حوزههای نوظهور فناوری، اعم از موتورهای جستجو، خدمات دیجیتال، واقعیت مجازی و افزوده، محاسبات ابری و هوش مصنوعی به حساب آورد.
استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع
در گذشته، پشت هر شرکت بزرگ و موفق، یک کارآفرین مصمم و خلاق قرار داشت که یک تنه با ایدهای نوآورانه و تحولآفرین، انقلابی در کسبوکارهای موجود ایجاد نموده و امپراتوری جدیدی راه میانداخت. مثالهای فراوانی از این دست کارآفرینان و شرکتهای ایجاد شده از سوی آنها وجود دارد، از نمونههای قدیمیتر، مانند هنری فورد و کارخانه اتومبیلسازی وی گرفته تا نمونههای جدیدتر، مانند استیو جابز (اپل)، ایلان ماسک (تسلا) و همین مایکروسافت (بیل گیتس).
با این وجود، یکی از تفاوتهای کسبوکارهای چند دهه اخیر با پیشینیان، سازوکار شرکتی و سیستماتیک آنها است. به عبارت دیگر، کارآفرینی و نوآوری، از حالت فردی و نبوغ شخصی بنیانگذاران خارج گردیده و حتی اگر در ابتدای امر، اثرات کارآفرینان فردی زیاد باشد، در ادامه به یک کارآفرینی شرکتی و ساختارمند بدل میگردد. در غولهای فناوری امروز، مهم نیست که مدیرعامل کیست یا بنیانگذاران تا چه حد ایفای نقش میکنند، مهم فضای مشارکتی و تشویقکننده نوآوری و البته زیرساختهای مناسب برای حفاظت از این نوآوریها است.
فعالیتهای گسترده مایکروسافت در دنیای مالکیت فکری و بهطور خاص ثبت اختراع، به خوبی تأییدکننده نقش «IP» در موفقیت کسبوکارهای امروزی است. این شرکت، بنا به ماهیت کسبوکار و جنس نوآوریهایش، سیستم پتنت را بهعنوان یک ابزار کارآمد برای حفاظت از اختراعات و دستاوردهای فناورانه انتخاب نموده و در این راه، از مجموعه امکانات در دسترس، از جمله پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT) نیز، به خوبی استفاده مینماید.
آمریکا، نخستین بازار هدف مایکروسافت است. از همین رو، ثبت «US» پتنت و اخذ گواهی از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، در اولویت استراتژیهای مالکیت فکری این شرکت قرار دارد. مایکروسافت در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به اخذ ۳.۰۸۳ گواهی ثبت اختراع در آمریکا شده است که این شرکت را پس از «IBM»، سامسونگ و «Canon»، در رده چهارم شرکتهای برتر قرار میدهد. البته آمار «US» پتنتهای مایکروسافت در این سال، شاهد یک جهش ۳۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ بوده و همین مسئله، باعث شده تا این شرکت، اینتل، «LG» و «TSMC» را پشت سر گذاشته و در رده چهارم جای گیرد.
روند رو به رشد فعالیتهای ثبت اختراع مایکروسافت در آمریکا، در تعداد درخواستهای این شرکت هم هویدا است، بهطوری که از رتبه ۲۸ در سال ۲۰۱۵، به رتبه سوم در سال ۲۰۱۸ (پس از «IBM» و سامسونگ) ارتقاء یافته است. اگرچه روند کلی مثبت بوده، اما رده مایکروسافت در ثبت درخواست در آمریکا، در سال ۲۰۱۹ با یک افت قابل توجه همراه شده و به رتبه نهم تنزل یافته است.
دومین بازار هدف مایکروسافت، مجموعه کشورهای اروپایی و بازار به شدت جذاب آنها است. این شرکت، در سال ۲۰۱۵ میلادی، با ثبت ۱.۰۲۵ درخواست در دفتر ثبت اختراع اروپا، رده شانزدهم شرکتهای برتر را به خود اختصاص داده بود. پس از یک روند صعودی نسبی تا سال ۲۰۱۷ و تصاحب جایگاه دهم شرکتهای برتر، یک افت نسبی رخ داده و در نهایت در سال ۲۰۱۹ با ۱.۰۵۸ درخواست، در رده سیزدهم قرار گرفته است. این در حالی است که روند گواهیهای صادر شده از سوی «EPO»، نشان میدهد که در سالهای اخیر، مایکروسافت توجه ویژهای به بازار اروپا نشان داده و اختراعات باارزشی را در این دفتر به ثبت رسانیده است. مایکروسافت که در سال ۲۰۱۵ میلادی، تنها ۱۰۹ گواهی ثبت اختراع اروپایی را به خود اختصاص داده بود و جایگاه نازل ۷۳ را از آن خود نموده بود، در سالهای بعد خودی نشان داده و جایگاه خود را به شکل قابل توجهی ارتقاء داد. آمار موجود، حاکی از آن است که روند مایکروسافت، سال به سال بهبود یافته و در سال ۲۰۱۹، به رکورد ۸۴۸ مورد افزایش یافته و این شرکت را در جایگاه دهم فهرست شرکتهای برتر قرار داده است.
استراتژی کلیدی دیگر مایکروسافت در زمینه توسعه سبد پتنت، استفاده گسترده از پیمان همکاری ثبت اختراع است (ثبت ۹.۰۸۱ درخواست «PCT» طی سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ میلادی). این شرکت، یک دهه قبل و در سال ۲۰۱۱، تنها ۴۹۰ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده و در رده ۲۴ شرکتهای برتر قرار گرفته بود. روند افزایشی تعداد درخواستها، تا سال ۲۰۱۴ ادامه داشته و با ۱.۴۶۰ درخواست در این سال، این شرکت به رده هشتم شرکتهای برتر صعود نموده ست.
سال ۲۰۱۵ را میتوان یک سال خاص از منظر استراتژیهای مالکیت فکری مایکروسافت دانست، چرا که طی یک سیاست مدیریتی، شرکت جدیدی به نام «Microsoft Technology Licensing LLC»، عهدهدار بخشی از فعالیتهای ثبت اختراع میگردد. در این سال، تعداد درخواستهای «PCT» به ۱.۰۷۹ مورد کاهش یافت که ۸۶۰ مورد آن، از سوی شرکت جدید و ۲۱۹ مورد هم توسط خود مایکروسافت به ثبت رسیده بود. همین دوگانه شدن متقاضی ثبت اختراع و البته افت کلی درخواستها، موجب شده تا جایگاه مایکروسافت در میان شرکتهای برتر، تا رده ۸۹ تنزل یافته و مایکروسافت لایسنسینگ هم، در رده ۲۳ قرار گیرد.
از سال ۲۰۱۶ به اینسو، شرکت مایکروسافت لایسنسینگ تکنولوژی، بهعنوان بازوی ثبت اختراع مایکروسافت، تمامی درخواستهای «PCT» این شرکت را به ثبت رسانیده که به ترتیب در سالهای ۲۰۱۶، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، برابر با ۱.۵۲۸، ۱.۵۳۶ و ۱.۴۷۶ درخواست بوده است. این شرکت در سال ۲۰۱۸، در رده یازدهم شرکتهای برتر متقاضی «PCT» قرار گرفته است.
تعداد درخواستهای ثبت اختراع و گواهیهای ثبت اختراع «USPTO» و «EPO» و تعداد درخواست «PCT»
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ هجدهم می سال ۲۰۲۰ میلادی و از مجموعه وبسایتهای «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «فوربس» و «فورچون»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال بهروزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.