مقدمه
اگر به دنیای فناوری و بهطور خاص فناوری اطلاعات و کامپیوتر علاقهمند هستید، احتمالاً نام شرکت مشهور اینتل (Intel)، زیاد به گوشتان خورده است. این شرکت که از پیشگامان طراحی و ساخت پردازندهها قلمداد میشود، نام خود را بهعنوان یکی از شرکتهای نوآور و خلاق مطرح نموده و در ردههای بالای نوآورترین شرکتهای جهان جای گرفته است. این موضوع جای تعجب ندارد، چرا که در دنیای کسبوکار فعلی، تنها شرکتهایی موفق به پیشی گرفتن از رقبا خواهند شد که نوآوری را سرلوحه فعالیتهای خود قرار داده و در عین حال، تمام هموغم خود را برای حفاظت از این نوآوریها متمرکز میکنند.
اینتل نیز، همانند دیگر نوآوران و فناوران موفق، حفاظت از داراییهای فکری را بسیار مهم دانسته و از همین رو، یکی از فعالترین شرکتهای آمریکایی در حوزه «IP» و بهطور خاص، سیستم پتنت به شمار میرود. در این مقاله، از سلسله مقالات معرفی فناوران، پس از مرور اجمالی تأسیس و سیر پیشرفت و تکامل اینتل، استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع این شرکت را مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار میدهیم.
نگاهی به تاریخچه تأسیس و توسعه اینتل
شرکت اینتل، در سال ۱۹۶۸ میلادی و از سوی دو تن از مخترعین و پیشگامان حوزه مدارهای مجتمع و یکپارچه (IC) تأسیس شد. گوردون مور (Gordon Moore) شیمیدان و رابرت نویس (Robert Noyce) فیزیکدان، دو فرد شاغل در شرکت نیمههادی فیرچیلد (Fairchild Semiconductor) بودند. آنها با جدا شدن از این شرکت و با انگیزه راهاندازی یک کسبوکار جدید، مسیر جذاب کارآفرینی را کلید زدند.
اینتل، کارش را با ۲/۵ میلیون دلار آغاز کرد و جالب است که در عرض دو سال و عرضه عمومی سهام، سرمایهاش را به حدود ۷ میلیون دلار افزایش داد. داستان نامگذاری این شرکت، از موارد جالب توجه محسوب میشود. مور و نویس، با نامی متشکل از اسمهای خودشان موافق نبودند و آن را برای یک شرکت الکترونیکی مناسب نمیدانستند. از همین رو، نام «N M Electronics» را در همان یک ماه نخست آغاز فعالیتها، به «Intel» تغییر دادند. این نام، از ترکیب «Integrated Electronics» ساخته شده بود. از آنجا که نام «Intelco»، تحت مالکیت یک شرکت هتلداری قرار داشت، بنیانگذاران اینتل، اقدام به خریداری حقوق این نشان تجاری از مجموعه مزبور نمودند.
نقطه اوج شکوفایی و موفقیت اینتل را میتوان دهههای پایانی قرن بیستم دانست، بهطوری که تولید ریزپردازنده برای «IBM» و حتی برخی رقبا در بازار کامپیوترهای شخصی، این شرکت را به بزرگترین تولیدکننده سختافزار کامپیوتر بدل نمود. در ادامه، شرکتهای رقیب و در صدر آنها «AMD»، با نوآوری، عرضه محصولات جدید و البته بازی با قیمتها، بخشی از سلطه اینتل را به چالش کشیدند. در این میان، شکایات متعدد حقوقی از این غول دنیای «IT» هم اثرگذار بود. ادعای نقض قوانین رقابتی، نخستین بار از سوی «AMD» مطرح شد و و اینتل را به رقابت ناعادلانه متهم نمود. دعاوی اینتل و «AMD»، برای سالهای متمادی ادامه داشت و حتی کار به اتهام سرقت اسرار تجاری و جاسوسی بین دو شرکت نیز کشیده شد.
با وجود تمامی این چالشها، اینتل هنوز هم بهعنوان یکی از بزرگان صنعت پردازندههای کامپیوتری محسوب میشود. ارزش بازار این شرکت، در حدود ۲۵۴ میلیارد دلار برآورد میشود که به خوبی بیانگر جایگاه منحصربهفرد این شرکت است. از دیگر ویژگیهای اینتل، سرمایه دانشی آن بوده که به لطف بهکارگیری طیفی از استعدادهای برتر و متخصصین باتجربه پدید آمده است. در حال حاضر، بالغ بر ۱۱۰.۸۰۰ نفر در این شرکت مشغول به کار هستند و حضور در دره سیلیکون بهعنوان مهد فناوری و نوآوری آمریکا، امکان ارتباط و همکاری با دیگر فناوران پیشرو و توسعه فناوریها نوظهور را برای کارکنان این شرکت فراهم آورده است.
لازم به ذکر است که عملکرد خوب این شرکت، جایگاه ۴۵ را در لیست فورچون ۵۰۰ از آن این شرکت نموده است. همچنین بر اساس لیست شرکتهایی با ارزش برند بالاتر که توسط فوربس هر ساله به روزرسانی میگردد، این شرکت جایگاه سیزدهم را به خود اختصاص داده است.
استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع
فعالیتهای گسترده اینتل در دنیای مالکیت فکری و بهطور خاص ثبت اختراع، به خوبی تأییدکننده نقش «IP» در موفقیت کسبوکارهای امروزی است. این شرکت، بنا به ماهیت صنعت «IT» و جنس نوآوریهایش، سیستم پتنت را بهعنوان یک ابزار کارآمد برای حفاظت از اختراعات و دستاوردهای فناورانه انتخاب نموده و در این راه، از مجموعه امکانات در دسترس، از جمله پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT)، به خوبی استفاده مینماید.
فارغ از اینکه اینتل در آمریکا مستقر بوده و طبیعتاً بازار این کشور را اولویت نخست خود میداند، حضور بزرگترین رقبا و شرکتهای فناور پیشگام در آمریکا و عرضه فناوریهای نوظهور در بازار این کشور، باعث شده تا حفاظت از نوآوریها و فناوریهای توسعه یافته از طریق سیستم پتنت آمریکا، یکی از کلیدیترین استراتژیهای مالکیت فکری این شرکت باشد. بر همین اساس، ثبت «US» پتنت و اخذ گواهی از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، به صورتی جدی از سوی این شرکت دنبال میشود؛ قرار گرفتن در رتبه پنجم دارندگان گواهیهای ثبت اختراع در آمریکا، تأییدی بر این موضوع است.
اینتل در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به اخذ ۳۰۲۶ گواهی ثبت اختراع در آمریکا شده که این شرکت را پس از «IBM»، سامسونگ، «Canon» و مایکروسافت، در رده پنجم شرکتهای برتر قرار داده است. البته آمار «US» پتنتهای اینتل در این سالها (۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی)، شاهد یک جهش ۴۷ درصدی بوده که موجب شده از رده نهم در سال ۲۰۱۵ ، به رده پنجم در سال ۲۰۱۹ برسد. گفتنی است که در پنج سال اخیر، اینتل در مسیر بهبود رتبه خود، غولهایی همچون توشیبا، سونی، «LG»، کوالکام و گوگل را پشت سر گذاشته است.
روند رو به رشد اینتل، در حوزه درخواستهای ثبت اختراع در آمریکا نیز مشهود است؛ بهطوری که از ۲۳۹۴ درخواست و جایگاه یازدهمی در سال ۲۰۱۵ ، به ۴۶۶۵ درخواست و جایگاه سومی در سال ۲۰۱۹ بهبود یافته است. نکته جالب، جهش ۴۰ درصدی درخواستها در سال ۲۰۱۹ بوده که موجب شده تا این شرکت، با پیشی گرفتن از «Canon» و مایکروسافت، رده سوم را پس از «IBM» و سامسونگ از آن خود نماید.
جدول ۱- تعداد درخواستهای ثبت اختراع و گواهیهای ثبت اختراع «USPTO» و «EPO» و تعداد درخواست «PCT» اینتل در سالهای اخیر
دومین بازار هدف اینتل، بازار اروپا است. این شرکت در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۱۶۴۰ درخواست در دفتر ثبت اختراع اروپا به ثبت رسانید که جایگاه هشتم را برایش به ارمغان آورد. در ادامه، با رشدی نسبی در سال ۲۰۱۶، ۱۸۵۳ درخواست جدید داشته که جایگاهش در میان شرکتهای برتر را یک پله بهبود داده است. با وجود توقف روند رو به رشد اینتل در سال ۲۰۱۷ (ثبت ۱۸۴۳ درخواست) و حتی کاهش در سال ۲۰۱۸ (۱۷۵۲ درخواست)، جایگاه این شرکت ارتقاء یافته و در رده چهارم شرکتهای برتر (بعد از هوآوی، سامسونگ و «LG») قرار گرفت. با این وجود، اینتل در سال ۲۰۱۹ میلادی، افتی شدید را در زمینه تعداد درخواستهای ثبت اختراع اروپایی تجربه نمود، بهطوری که با کاهش تقریباً ۵۸ درصدی (۱۰۱۳ درخواست) به رده چهاردهم سقوط کرده است. روند اخذ گواهیهای ثبت اختراع اروپایی اینتل نیز، حاکی از توجه ویژه این شرکت به بازار اروپا است. این شرکت در سال ۲۰۱۵، تنها ۱۰۲ پتنت اروپایی را به خود اختصاص داده بود که در یک روند رو به رشد و مستمر، با ۵۲۶ پتنت در سال ۲۰۱۹، رشد بیش از پنج برابری را دنبال نموده است. در خصوص این افت و خیزها به ویژه در خصوص تعداد درخواستهای ثبت اختراع، دو تحلیل کلی میتوان ارائه نمود:
- در نگاه خوشبینانه، با توجه به روند کاهشی درخواستهای به ثبت رسیده و در مقابل، رشد مستمر گواهیهای ثبت اختراع، میتوان این طور تصور نمود که نوعی استراتژی کیفی در دستور کار مدیران مالکیت فکری اینتل قرار گرفته است. به عبارت دیگر، این شرکت به جای افزایش بیرویه تعداد درخواستها که همراه با افزایش زمان و هزینه میباشد، غربالگری ایدهها و تمرکز بر درخواستهای باکیفیت را هدف قرار داده و این موضوع، نرخ اخذ گواهی (نسبت تعداد پتنتهای گرنت شده به تعداد درخواستهای ثبت شده) را به شدت افزایش داده است.
- در نگاه بدبینانه نیز، میتوان این طور مطرح نمود که زمان ۲ تا ۳ ساله بین ثبت و اعطای گواهی فاصله بوده و لذا افت شدید حاصل شده در تعداد درخواستهای سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، خود را در آمارهای مربوط به سالهای ۲۰۲۰ الی ۲۰۲۲ نشان میدهد. با این نوع نگاه، شاید اینتل نگاه خود از بازارهای اروپایی را تا حدودی تغییر داده و به همین دلیل، افت در ارائه درخواستهای جدید، رخ داده است.
نکته قابلتوجه دیگر پیرامون سبد پتنت اینتل، توجه ویژه به ابزار «PCT» است. این شرکت، همانند بسیاری از فناوران پیشرو و نوآور، پیمان همکاری ثبت اختراع را یک فرصت بینظیر برای حفاظت از اختراعات و دستاوردهای فنی در سطح بینالملل میداند و از همین رو، روندی رو به رشد را در تعداد درخواستهای «PCT» تجربه نموده است. اینتل در سال ۲۰۱۸، ۲۴۹۹ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده که این شرکت را پس از هوآوی و میتسوبیشی، در رده سوم شرکتهای برتر قرار میدهد.
برای درک بهتر تأکید اینتل بر استفاده از پیمان همکاری ثبت اختراع بهعنوان یک استراتژی کارآمد مالکیت فکری، میتوان به آمار نازل ۱۷۷ درخواست در سال ۲۰۰۹ اشاره نمود. این آمار که جایگاه اینتل را تا رده هشتاد و هشتم هم پایین آورده، طی یک دهه با رشد خیرهکننده ۱۴ برابری، اینتل را به رده سوم ارتقاء داده است. گفتنی است که بررسی دقیق فعالیتهای اینتل در زمینه ثبت درخواستهای «PCT»، نشان میدهد که طی دو دهه اخیر، این شرکت افت و خیزهای بسیاری را تجربه نموده که در شکل ۱ به خوبی نشان داده شده است.
شکل ۱- تعداد درخواستهای «PCT» اینتل در سالهای مختلف
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ هفدهم ژوئن سال ۲۰۲۰ میلادی و از مجموعه وبسایتهای «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «فوربس» و «فورچون»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال بهروزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.