مقدمه
زمانی دانشگاه را محلی برای آموزش و تحقیق می‌دانستند. بسیاری از خانواده‌ها، فرزندانشان را به دانشگاه می‌فرستادند تا پس از فارغ‌التحصیلی، بتوانند در حوزه تخصصی خود مشغول به کار شوند. اما در سال‌های اخیر، شرایط به شکل غیرقابل باوری تغییر کرده و دیگر به دانشگاه تنها به‌عنوان محل علم‌آموزی نگاه نمی‌شود. کافی است اخبار و گزارش‌های انتشار یافته در مورد دانشگاه‌ها را کمی دنبال کنید تا ببینید، علاوه بر اخبار تحقیقات نوین و مقالات انتشار یافته، بخش عمده‌ای از اخبار دانشگاهی به قراردادهای منعقد شده با صنعت، تلاش برای راه‌اندازی مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های استارت‌آپی، موفقیت شرکت‌های زایشی دانشگاهی و ... ارتباط دارد.
امروزه دانشجویانی که به دانشگاه وارد می‌شوند، این مکان مقدس را به‌عنوان یک نهاد علم‌آموزی صرف نمی‌دانند و بسیاری از آن‌ها به دنبال راهکاری برای تجاری‌سازی ایده‌های خلاقانه خود و تحقق آرزوهایشان در قالب کارآفرینی‌های دانشگاهی هستند. در این میان، حفاظت از اختراعات و نوآوری‌های صورت گرفته، به یک چالش کلیدی دانشگاه‌ها و اساتید و دانشجویان مبدل گردیده و استقبال از سیستم‌های مالکیت فکری افزایش یافته است.
در این نوشتار از سلسله مقالات دانشگاه‌های نوآور، دانشگاه تگزاس (University of Texas System) به‌عنوان یکی از متقاضیان برتر ثبت اختراع، مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. مرور فعالیت‌های ثبت اختراع این دانشگاه، کمک می‌کند تا درک بهتری از نوآوری و کارآفرینی در محیط‌های آکادمیک و نقش کلیدی «IP» در این زمینه بیابیم.
دانشگاهی به وسعت یک ایالت
دانشگاه تگزاس، از قدمتی بیش از ۱۳۰ ساله (از پانزدهم سپتامبر سال ۱۸۸۳ میلادی به این‌سو) برخوردار بوده و در این مدت، برای بهبود وضعیت زندگی مردم جهان، با تعهدی مثال‌زدنی، آموزش، پژوهش و نوآوری را به پیش برده است.
این دانشگاه، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های آموزش عالی آمریکا، دارای ۱۴ مؤسسه و نزدیک به ۲۴۰ هزار دانشجو است. ویژگی جالب‌توجه دانشگاه تگزاس، تمرکز خاص بر موضوع سلامت و مراقبت‌های بهداشتی است، به‌طوری که بیش از نیمی از مدارک حرفه‌ای حوزه بهداشت در تگزاس (و همچنین یک سوم از کل مدارک دانشگاهی این ایالت) از سوی این دانشگاه صادر می‌گردد. حضور بیش از ۲۱ هزار عضو هیئت‌علمی و به‌کارگیری بالغ بر ۸۳ هزار متخصص بهداشت، محقق و کارمند اداری و پشتیبانی، دانشگاه تگزاس را به یک کارفرمای بزرگ ایالتی تبدیل نموده است.
دانشگاه تگزاس، به شدت موافق نوآوری و کارآفرینی است و سعی دارد تا با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و ایجاد نوعی فضای مساعد برای کارآفرینی‌های نوآورانه، دانشجویان و محققین را به سمت تحقیقات جدید و توسعه فناوری‌های نوظهور سوق دهد. رتبه پنجم در تعداد پرونده‌های ثبت اختراع (به ادعای خود دانشگاه) و صدرنشینی در هزینه‌های تحقیقات دولتی (رتبه یک ایالتی و رتبه دوم کشوری)، به خوبی نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه نوآوری در ذهن مدیران و سیاست‌گذاران این دانشگاه است.
توجه خاص به موضوع نوآوری و کارآفرینی، باعث شده تا برخی از مشهورترین کارآفرینان و چهره‌های دنیای فناوری، در زمره فارغ‌التحصیلان دانشگاه تگزاس باشند که از آن جمله، می‌توان به مایکل دل (Michael S. Dell) بنیان‌گذار «Dell»، کم هاوسر (Cam Houser) بنیان‌گذار «3 Day Startup»، توماس آلن (Thomas Allen) مؤسس «Thomas Allen» و مایکل گرل (Michael Garel) بنیان‌گذار «eyeQ» اشاره نمود.
ثبت اختراع در نگاه یک دانشگاه کارآفرین
دانشگاه‌ها به لطف ابزار به شدت کارای صدور مجوز، می‌توانند بدون ورود مستقیم به بهره‌برداری از فناوری، از نتیجه سرمایه‌گذاری‌های تحقیقاتی خود بهره‌مند شوند. همین موضوع، موجب گردیده تا پتنت به یک جزء جدایی‌ناپذیر نوآوری‌های دانشگاهی مبدل شده و دانشگاه‌ها دوشادوش شرکت‌های فناور و صنایع بزرگ، فعالیت‌های ثبت اختراع را در مقیاسی گسترده دنبال کنند. آمارها و گزارشات از فعالیت‌های ثبت اختراع دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی نیز، این موضوع و روند افزایشی پتنت‌های دانشگاهی را تأیید می‌کند.
دانشگاه تگزاس، همانند سایر دانشگاه‌های نوآور و موفق جهان، ثبت پتنت و محافظت از اختراعات و نوآوری‌های خود را در صدر اولویت‌های اجرایی قرار داده است. این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۳۵۱ درخواست جدید در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO) به ثبت رسانیده و موفق به دریافت ۳۱۶ گواهی جدید شده است. اگر این آمار را با سال ۲۰۱۵ مقایسه کنیم، به ترتیب، رشد ۸ و ۴۹ درصدی را در پرونده‌های ثبت اختراع و پتنت‌های گرنت شده نشان می‌دهد. لازم به تأکید است که دانشگاه تگزاس، پس از دانشگاه‌های کالیفرنیا و «MIT»، در رده سوم دانشگاه‌های برتر از متقاضی پتنت در آمریکا قرار داشته و اگر مؤسسات تحقیقاتی را هم در نظر بگیریم، این دانشگاه در رده ششم قرار می‌گیرد. همچنین، دانشگاه تگزاس در سال ۲۰۱۹ میلادی، رتبه ۱۲۵ متقاضیان ثبت اختراع در آمریکا (اعم از شرکت‌های فناور، دانشگاه‌ها، سازمان‌های دولتی و ...) و ۱۲۹ گواهی‌های اخذ شده را به خود اختصاص داده است.
فعالیت‌های ثبت اختراع دانشگاه تگزاس را می‌توان در سایر بازارهای جذاب منطقه‌ای، به‌ویژه اتحادیه اروپا هم رصد نمود. در سال‌های اخیر، این دانشگاه روندی افزایشی در تعداد درخواست‌های ثبت شده در دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO) و پتنت‌های گرنت شده را تجربه نموده که نتیجه آن، ۵۸ پتنت گرنت شده و ۱۵۹ درخواست در سال ۲۰۱۹ میلادی بوده است.
یک ویژگی مشترک دانشگاه‌های نوآور جهان، توجه به بازارهای بین‌المللی از جمله آسیا، آمریکای جنوبی و حتی آفریقا است. از همین رو، دانشگاه تگزاس نیز تنها بر بازار آمریکای شمالی و اروپا متمرکز نبوده و سایر مناطق را هدف فعالیت‌های ثبت اختراع خود قرار داده است. نکته کلیدی در این زمینه، استفاده از ابزار به شدت کارآمد پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT) است. ثبت اختراع دارای محدودیت‌های زمانی (معمولاً ۲۰ ساله) و جغرافیایی است و از همین رو، ثبت یک پتنت در چند کشور مختلف، مستلزم صرف زمان و هزینه قابل‌توجهی خواهد بود. این‌ها علاوه بر پیچیدگی‌های مرتبط با رویه‌های متفاوت و ابهامات زبانی در کشورهای مختلف است. در واکنش به این چالش‌های چندگانه، متقاضیان می‌توانند ثبت یک درخواست «PCT» به‌عنوان یک جایگزین واحد برای مجموعه‌ای از درخواست‌های ثبت اختراع ملی را در دستور کار قرار دهند. مطابق با آمار سازمان جهانی مالکیت فکری، دانشگاه تگزاس در سال ۲۰۱۸ میلادی، موفق به ثبت ۱۵۸ درخواست «PCT» شده که این دانشگاه را در رده ۱۵۸ متقاضیان برتر قرار داده است. گفتنی است که این دانشگاه در سال ۲۰۰۵ میلادی، تنها ۱۰۳ درخواست «PCT» به ثبت رسانده بود که حاکی از رشد ۵۳/۳ درصدی درخواست‌ها می‌باشد.
نکته کلیدی دیگری که در خصوص دانشگاه تگزاس می‌توان به آن اشاره نمود، امتیاز مرتبط با تجاری‌سازی به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی رویترز از دانشگاه‌های نوآور جهان است. در سال ۲۰۱۹ میلادی، امتیاز محاسبه شده برای این دانشگاه ۵۲ بوده که از میانگین ۴۰/۵ دانشگاه‌های برتر نیز بالاتر بوده است. این فاصله، به خوبی نشان می‌دهد که اگرچه این دانشگاه هرساله با تعداد قابل توجهی دانشجوی جدیدالورود روبرو است، اما پیشتازی خود در مسئله کارآفرینی و تجاری‌سازی، در کنار آموزش، پژوهش و ثبت اختراع را نیز حفظ نموده است.
جدول ۱-تعداد درخواست‌های ثبت اختراع و گواهی‌های ثبت اختراع «USPTO» و «EPO» و تعداد درخواست «PCT»
حوزه‌های تمرکز یک دانشگاه فناور
مجموعه این فعالیت‌ها، موجب گردیده تا دانشگاه تگزاس به‌عنوان یکی از فعال‌ترین دانشگاه‌ها در حوزه مالکیت فکری و ثبت اختراع قلمداد شود. این دانشگاه که در فهرست رویترز از دانشگاه‌های نوآور جهان، رده یازدهم را به خود اختصاص داده است، سبد اختراعات متنوعی را تحت مالکیت خود قرار داده است که از آن جمله، می‌توان به حوزه دارو و زیست‌فناوری با ۲۴/۹ درصد، کشاورزی، غذا و باغبانی با ۱۸/۷ درصد، مواد شیمیایی با ۱۴/۶ درصد، تجهیزات پزشکی و سلامت با ۱۱ درصد و نیمه‌هادی‌ها و اجزای الکتریکی با ۷/۱ درصد اشاره نمود.
اگر از منظر «US» پتنت‌های گرنت شده نیز به سبد دارایی‌های فکری هاروارد نگاه کنیم، بر اساس سیستم طبقه‌بندی «CPC»، کدهای «A61K»: آماده‌سازی برای اهداف پزشکی، دندان‌پزشکی و بهداشتی، «A61P»: عملکرد درمانی ترکیبات خاص شیمیایی و آماده‌سازی دارویی، «G01N»: آنالیز مواد بر اساس خواص فیزیکی یا شیمیایی، «C12N»: میکروارگانیسم‌ها، آنزیم‌ها و ترکیبات آن‌ها، تکثیر، حفظ و نگهداری از میکروارگانیسم‌ها و «C07K»: پپتیدها، بیشترین تمرکز فعالیت‌های ثبت اختراع این دانشگاه را شامل شده است.
در پایان، شایان ذکر است که آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ 29 جولای سال ۲۰۲۰ میلادی و از مجموعه وب‌سایت‌های «IFI Claims» و «سازمان جهانی مالکیت فکری»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال به‌روزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.
