چالش افشای عمومی پیش از اعطای گواهی
یکی از کارآمدترین ابزارهای حفاظت از اختراعات و نوآوری‌های فنی، سیستم پتنت است. یک گواهی ثبت اختراع، چتر حفاظتی با دامنه زمانی مشخص (اغلب ۲۰ ساله) و در قلمرو مکانی محدود فراهم آورده و بر مبنای آن، صاحب حقوق انحصاری، در ازای افشای عمومی اختراعش، می‌تواند از سوءاستفاده‌های دیگران در زمینه به‌کارگیری، واردات و فروش آن جلوگیری نماید. با این وجود، رویه‌های ثبت اختراع و چگونگی بهره‌مندی از این حقوق انحصاری، بسته به کشور یا منطقه مدنظر برای حفاظت از اختراع، متفاوت است. بهترین مثال، اختراعات کوچک یا یوتیلیتی مدل‌ها با الزامات به نسبت کمتر سخت‌گیرانه است که در برخی کشورها، مانند آلمان یا کره جنوبی مورد استفاده قرار گرفته و در مقابل، بسیاری از کشورها از جمله ایران و آمریکا، از آن استفاده نمی‌کنند.
درخواست‌های موقت یا «Provisional Patent»، یکی دیگر از تفاوت‌های مشهود در سیستم‌های ثبت اختراع است که در آمریکا وجود داشته و به متقاضی امکان می‌دهد تا در حین فرآیند توسعه فناوری خود، از تحت حفاظت بودن آن اطمینان یافته و پس از مدت‌زمان تعیین شده، نسبت به تکمیل یا رهاسازی درخواست خود اقدام نماید.
در چین، به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی دنیای مالکیت فکری و بزرگ‌ترین متقاضی ثبت اختراع، درخواست‌های ثبت اختراع، از یک قاعده مبتنی بر «انتشار فوری و ارزیابی متأخر» پیروی می‌کند. بر اساس این قاعده، درخواست‌ها پس از یک دوره ۱۸ ماهه منتشر شده و ارزیابی و اعطای گواهی، در یک بازه چهار تا پنج ساله (از زمان ثبت درخواست) صورت می‌گیرد. آغاز محافظت رسمی پیش‌بینی شده در قانون ثبت اختراع چین، از زمان صدور گواهی بوده و صاحب‌امتیاز پتنت، می‌تواند نسبت به نقض آن توسط دیگران عکس‌العمل نشان دهد.
مسئله اصلی اینجا است که از تاریخ انتشار درخواست، عموم مردم به آسانی می‌توانند به محتوای فنی افشا شده در اسناد پتنت دسترسی داشته باشند و این در حالی است که تا تاریخ اعطای گواهی، محافظت رسمی از این محتوا امکان‌پذیر نخواهد بود. بر این اساس، اگر تا پیش از تاریخ اعطای گواهی، فرد دیگری اقدام به بهره‌برداری از اختراع انتشار یافته نماید، این رفتار مصداق نقض حقوق پتنت در نظر گرفته نمی‌شود. بدیهی است که در چنین شرایطی، منافع متقاضی پتنت، به شکلی آشکار آسیب می‌بیند. در واکنش به این موضوع و به منظور افزایش انگیزه صاحبان ایده برای حفاظت از اختراعات و نوآوری‌ها، سیستم محافظت مشروط (Provisional Protection System) در قانون ثبت اختراع چین تعریف شده است. این سیستم، اگر چه از نظر اسمی مشابه با ثبت موقت در آمریکا است، اما از نقطه نظر شرایط، کاملاً متفاوت می‌باشد.
سیستم محافظت مشروط؛ شرایط و ویژگی‌ها
بر اساس قانون ثبت اختراع چین، پس از انتشار درخواست ثبت اختراع، متقاضی می‌تواند از نهاد یا شخص بهره‌بردار، بخواهد که هزینه متناسبی را به وی پرداخت کند. علاوه بر الزامات قانون ثبت اختراع، مقامات اجرایی این حوزه نیز، بنا به درخواست طرفین درگیر، می‌توانند میانجی منازعات و اختلافات پدید آمده باشند. از جمله موارد تحت پوشش این قانون، منازعات بر سر هزینه قابل پرداخت برای بهره‌برداری از اختراع پس از انتشار درخواست یک پتنت (اما قبل از اعطای گواهی) است. با این وجود، درخواست میانجیگری باید پس از اعطای گواهی صورت گیرد.
از مجموعه مقررات فوق‌الذکر، به خوبی می‌توان دریافت که قانون ثبت اختراع چین، نوعی محافظت مشروط برای درخواست‌هایی در نظر گرفته که منتشر شده، اما هنوز گرنت نشده‌اند. شرط اصلی برای این درخواست‌ها، این است که حتماً موفق به اخذ گواهی ثبت اختراع باشند.
الف) محدوده زمانی:
شروع: محافظت مشروط، عموماً از تاریخ انتشار درخواست شروع می‌شود. برای درخواست‌های «PCT»، این امر به گونه‌ای معین شده که محافظت مشروط، از تاریخ انتشار درخواست بین‌المللی آغاز می‌گردد. البته این امر برای درخواست‌هایی است که به زبان چینی انتشار می‌یابند و اگر درخواست به زبان‌های دیگری به جز چینی منتشر شود، درخواست مشروط از تاریخ انتشار مرحله ملی در چین (Chinese National Phase) شروع می‌شود.
پایان: درخواست محافظت مشروط، عموماً زمانی پایان می‌یابد که اعطای گواهی رخ داده و عملاً انتقال از محافظت مشروط به محافظت رسمی انجام می‌گیرد. با این حال، همه درخواست‌های ثبت اختراع، به اعطای گواهی منتهی نمی‌شود. برخی از درخواست‌ها، ممکن است رد شوند (Rejected)، برخی از آن‌ها از سوی متقاضیان پس گرفته می‌شوند (Withdrawn) و حتی ممکن است به حال خود رها شوند (Abandoned). در چنین مواردی، مادامی که یک وضعیت حقوقی مشخص توسط سازمان مالکیت فکری چین اعلام شود، درخواست مشروط از ابتدا ناموجود تلقی می‌گردد.
ب) دامنه ادعاها:
اگرچه محافظت مشروط، از انتشار درخواست ثبت اختراع شروع می‌شود، اما ادعاهای مندرج در اسناد پتنت، هنوز در معرض ارزیابی قرار نگرفته و مشخص نیست که آیا این ادعاها مجاز و مورد تأیید هستند یا خیر. در چنین شرایطی، این پرسش پدید می‌آید که آیا محافظت مشروط، در صورتی‌که قلمرو ادعاها در زمان اعطای گواهی تغییر یابد، هنوز هم قابل ادعا خواهد بود؟
در خصوص پاسخ به این پرسش، بایستی شرایط مختلف را در نظر گرفت:
- در صورتی‌که نقض ادعا شده، در هر دو قلمرو ادعاهای در زمان انتشار و همچنین در زمان اعطای گواهی قرار داشته باشد، اصل بر نقض بوده که بایستی نظر نهایی توسط دادگاه اعلام گردد.
- در صورتی‌که نقض ادعا شده، در هر دو قلمرو ادعاهای زمان انتشار و ادعاهای گواهی ثبت اختراع وجود نداشته باشد، اصل بر عدم نقض بوده که بایستی نظر نهایی توسط دادگاه اعلام گردد.
ج) اثرات:
به منظور جلوگیری از سوءاستفاده دیگران از یک اختراع انتشار یافته پیش از اعطای گواهی، درخواست‌کننده مجموعه اقدامات زیر را برای محافظت از حقوق و منافع خود انجام می‌دهد:
- اطلاع‌رسانی به سوءاستفاده کننده مبنی بر این‌که یک درخواست پتنت به ثبت رسیده و انتشار یافته است؛
- درخواست از سوءاستفاده کننده برای پرداخت هزینه مربوطه؛
- درخواست از سوءاستفاده کننده برای پرداخت هزینه مربوطه پس از اعطای گواهی (در صورتی‌که سوءاستفاده کننده از پرداخت هزینه در طول دوره محافظت مشروط طفره رود)؛
- درخواست از نهاد اجرایی پتنت برای میانجیگری پس از اعطای گواهی (در صورتی‌که سوءاستفاده کننده از پرداخت هزینه امتناع کند)؛
- ارسال یک دعوی حقوقی به دادگاه پس از اعطای گواهی (در صورتی‌که سوءاستفاده کننده باز هم از پرداخت هزینه امتناع کند).
با توجه به این‌که سوءاستفاده از یک درخواست ثبت اختراع در طول دوره محافظت مشروط، به‌عنوان نقض پتنت تعریف نمی‌شود، متقاضی نمی‌تواند ناقض پتنت را مجبور نماید که فرآیند نقض حقوق او را متوقف کرده یا خسارت بپردازد. متقاضی تنها می‌تواند از نقض‌کننده درخواست کند که هزینه‌های مربوطه را پرداخت نماید. مقدار این هزینه، معمولاً با رجوع به میزان حق امتیازهای پتنت، در نظر گرفتن عوامل متعددی مانند رفتار سوءاستفاده کننده، ماهیت، زمان و مقیاس سوءاستفاده و همچنین هزینه منطقی متقاضی برای دفاع از حقوق خود تعیین می‌شود. در اغلب موارد، با توجه به میزان آسیبی که با نقض پتنت به متقاضی وارد شده، این مقدار کمتر از حد استاندارد است.
در عمل، دارندگان حقوق پتنت، زمان انتشار و بررسی درخواست‌های ثبت اختراع را با درخواست انتشار اولیه و استفاده از ابزارهایی مانند درخواست ارزیابی اولیه سریع، برنامه‌های تسریع ارزیابی و استفاده از شاهراه پیگیری ثبت اختراع (PPH) تنظیم می‌کنند که می‌تواند بر طول مدت محافظت مشروط تأثیر بگذارد. همچنین آن‌ها به شکل فعالانه‌ای بر بازار نظارت دارند و از این رو، هنگامی‌که یک نقض بالقوه ظاهر می‌شود، بررسی سریع رقیب و جمع‌آوری شواهد را دستور کار خود قرار می‌دهند. این رویه، به همراه طراحی و اتخاذ یک استراتژی دادخواهی جامع، جلوی هرگونه ضرر و زیان وارده را خواهد گرفت.
