مقدمه
دنیای نوآوری، حس‌و‌حال جالبی دارد؛ دنیایی که می‌تواند صاحب ایده را به قله موفقیت یا حضیض شکست بکشاند و فاصله این دو، از مو هم باریک‌تر است. عدم قطعیت و ابهامات موجود در توسعه فناوری، به‌ویژه در حوزه فناوری‌های پیشرفته، باعث می‌شود تا هیچ چیز از قبل مشخص نباشد و حتی بهترین ایده‌ها هم، به دلایل مختلفی همچون تأمین مالی نامناسب، عدم توجه به تیم‌های کاری و یا حتی بازاریابی اشتباه، به ورطه شکست بیفتند. اما سؤال اینجا است که شرکت‌های نوآور، چگونه راه‌اندازی می‌شوند؟ در فاصله بین ظهور ایده‌های تحول‌آفرین و زمانی‌که این ایده‌ها به شکل گسترده تجاری‌سازی می‌شوند، چه اتفاقاتی پیش می‌آید؟
بهترین راه برای درک بهتر آنچه می‌تواند بر سر یک کسب‌وکار استا‌رت‌آپی بیاید، مطالعه داستان موفقیت‌ها و شکست‌های دیگر کارآفرینانی است که در این مسیر قدم گذاشته‌اند. در همین راستا، دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا، به سراغ یک استارت‌آپ فعال در حوزه کشاورزی رفته که هدف آن، تغییر کشاورزی مدرن با فناوری‌های نوین و انقلابی است. یکی از دو بنیان‌گذار اصلی استارت‌آپ «AgroSphere»، جوانی ایرانی به نام «پیام پورطاهری» است که همراه با دیگر بنیان‌گذار آن، «آمیر شکیل» (Ameer Shakeel)، مدال طلای رقابت مخترعین دانشگاهی در سال 2016 میلادی را از تالار مشاهیر مخترعین ملی آمریکا (National Inventors Hall) بدست آوردند.
مسیر آشنایی و شکل‌گیری ایده
در مسیر فعالیت یک استارت‌آپ، نقاط عطف زیادی وجود دارد؛ از نقطه شروع شکل‌گیری ایده گرفته تا پرورش آن، از تیم‌سازی تا بازاریابی، از فروش محصول تا دریافت بازخورد و ارتباط مستمر با مشتریان، همه از نقاطی کلیدی برای موفقیت یک شرکت استا‌رت‌آپی محسوب می‌شوند. پیام و آمیر، در سال آخر تحصیلشان در دانشگاه ویرجینیا (University of Virginia)، با هم ملاقات کردند. آن‌ها به‌عنوان دانشجوی مهندسی زیست پزشکی، به‌دنبال پروژه‌ای تحقیقاتی برای کسب موفقیت‌های بیشتر بودند. پیام در این خصوص می‌گوید: «من این پسر را نمی‌شناختم. او هم من را نمی‌شناخت. ما در یک پروژه با هم آشنا شدیم. خوش‌شانس بودیم». واقعیت این است که همان‌قدر که یافتن یک همسر خوب برای ادامه زندگی اهمیت دارد، پیدا کردن یک هم‌بنیان‌گذار خوب هم، برای راه‌اندازی و اداره یک کسب‌وکار جدید مهم است.
آن‌ها بر چیزی تمرکز کنند که از نظر هر دو آن‌ها جالب بود. با این وجود، موضوع خارج از حوزه تخصصشان قرار داشت: «آفت‌کش‌ها». آن‌ها خطراتی که آفت‌کش‌ها برای کارگران مزرعه و محیط‌زیست به‌دنبال دارند را هدف گرفتند. آمیر و پیام، پیش‌تر با زیست‌شناسی مصنوعی آشنا بودند، رشته‌ای نوظهور که ترکیبی از چند رشته شیمی، زیست‌شناسی مولکولی، ژنتیک و مهندسی بوده و قابلیت ایجاد اجزا و سیستم‌های بیولوژیک جدید و بکار گرفتن آن‌ها را فراهم می‌سازد. آن‌ها در این فکر بودند که اگر می‌شد این علم تحول‌آفرین را در یکی از قدیمی‌ترین علوم بشریت، یعنی کشاورزی به کار برد، چه می‌شد؟
تحقیقات این دو جوان خلاق و نوآور، بر روی استفاده از ذرات بیولوژیکی مهندسی‌شده برای سرعت بخشیدن به تجزیه و نابودی آفت‌کش‌ها متمرکز شد. آن‌ها دریافتند که با استفاده از آنزیم‌های مشتق شده از میکروارگانیسم‌ها، می‌توان این ذرات را برنامه‌ریزی نمود که مواد شیمیایی خاصی را در آفت‌کش‌ها هدف بگیرند. آزمایشات میدانی بسیار مؤثر بود و نشان می‌داد که ترکیبات شیمیایی، در عرض چند ساعت خنثی می‌شوند (در عوض تخریب طبیعی چند روزه یا چند هفته‌ای). آمیر و پیام، اصطلاح «AgroSpheres» را برای این ذرات زیستی منحصربه‌فرد انتخاب کردند.
این اختراع فوق‌العاده، در سال ۲۰۱۶ میلادی، موفقیت در رقابتی که توسط تالار مشاهیر مخترعین ملی آمریکا حمایت مالی می‌شد را برای آن‌ها ارمغان آورد. آن‌ها در رقابت مخترعین دانشگاهی و در دسته دانشجویان کارشناسی، جایزه‌ای ۱۹ هزاری دلاری به‌دست آوردند. اما مهم‌تر از جایزه نقدی این بود که آمیر و پیام متوجه شدند که چیزی بیشتر از یک پروژه دانشجویی و جایزه مرتبط را در دست دارند. در واقع، آن‌ها متوجه شدند که این پروژه به قدری بزرگ است که باید طرح‌های خود برای رفتن به کالج پزشکی را کنار بگذارند. زمان برداشتن گام بعدی فرا رسیده بود!
رها کردن ادامه تحصیل برای ساختن راهی نو
پیام می‌گوید: ما برای تبدیل شدن به یک شرکت واقعی، کاملاً آماده بودیم». مسئله جالب شده بود. آن‌ها از خودشان می‌پرسیدند که آیا دو کارآفرین واقعی هستند یا صرفاً برنده یک مسابقه و رقابت که این کار را برای تقویت رزومه خود انجام داده‌اند؟ همان‌طور که در رقابت‌های مختلف، جایزه و عناوین جدیدی دریافت می‌کردند، خبر پذیرش در دانشکده پزشکی هم به آن‌ها رسید. حتی به پیام، تحصیل کاملاً رایگان در ایالت پنسیلوانیا پیشنهاد شده بود. اما قسمت دشوار ماجرا برای آن‌ها این بود که: «چطور به خانواده‌هایشان بگویند که نمی‌خواهند پیشنهادهای تحصیلی را قبول کنند».
آمیر می‌گوید: «در ابتدا با ما مخالف بودند، اما وقتی به رقابت مخترعین دانشگاهی در «USPTO» آمدند و شاهد پیروزی ما بودند، ظرفیت ایده را متوجه شدند. آن رقابت در یک سطح فردی مفید بود و به من کمک کرد تا حمایت خانواده‌ام برای کاری که انجام می‌دهم را جلب کنم».
در عوض تحصیل در دانشکده پزشکی، این دو کارآفرین جوان، بر توسعه آینده‌ای تمرکز داشتند که در آن، ذرات زیستی آن‌ها را بتوان همراه با مواد شیمیایی استفاده کرد. این مواد شیمیایی، اگرچه به صورت بالقوه زیان‌بار هستند، اما برای افزایش تولید غذا و ثبات انسان برای تغذیه خود، بسیار مؤثر می‌باشند.
تمایل پیام و آمیر برای تغییر نظر خانواده‌هایشان، جای تعجبی نداشت. آن‌ها در خانواده‌هایی بزرگ شده بودند که اهل ریسک هستند. پدر و مادر هر دوی آن‌ها، اولین دانه‌های ریسک را کاشته و مدت‌ها پیش، زندگی جدیدی را برای فرزندان خود در آمریکا ایجاد کرده بودند. والدین پیام زمانی که او هنوز یک کودک خردسال بود، از ایران مهاجرت کرده بودند. امیر هم اگرچه تا زمان دانشگاه در کشور خود (هند) زندگی می‌کرد، اما بسیاری از اقدامش در آمریکا بودند و او در طول زندگی خود، بارها برای دیدار آن‌ها به آمریکا آمده بود.
پیام می‌گوید: «آن‌ها ریسک بسیار بزرگی کردند، اما من نیز ریسک‌پذیر هستم. پدر و مادرم به من گفتند که کالج پزشکی همیشه هست. این یک فرصت است که یک بار در طول عمر پیش می‌آید و ما خوشحالیم که شما برای آنچه انجام می‌دهید، خوشحالید. این به خودی خود، یک تأییدیه بزرگ برای من بود. اکنون می‌توانم بدون هیچ پشیمانی به سراغ آن بروم».
ادامه جدی‌تر مسیر کارآفرینی
با حمایت خانواده، آمیر و پیام، چالش راه‌اندازی یک شرکت را پشت سر گذاشتند. آن‌ها بسیاری از هم‌کلاسی‌های دوران تحصیل خود را استخدام کردند: زاکری دیویس (Zachery Davis)، سپهر زمرد (Sepehr Zomorod) و ژوزف فرانک (Joseph T. Frank). همه آن‌ها زیر ۲۵ سال سن داشتند. مشاور دانشکده آن‌ها، دکتر مارک کستر (Mark Kester) هم که تأثیر بزرگی به‌عنوان مربی بر روی پیام و آمیر داشت، مشاور استراتژیک شرکت آن‌ها شد.
پس از فارغ‌التحصیلی، «AgroSpheres» برای اقامت یک ساله، به مرکز رشد دانشگاه انتقال یافت. در آنجا، بنیان‌گذاران شرکت تمرکز خود را بیشتر کرده و با گردآوری مجموعه‌ای از شرکای صنعتی و یک هیئت مشاور مجرب، آماده رشد و توسعه شدند. همچنین، در این دوره، انتخاب‌هایی اساسی در مورد سمت و سوی شرکت اتخاذ گردید.
پیام می‌گوید: «بیش از ۷۰ درصد از اسپری‌های آفت‌کش به هدف مورد نظر نمی‌رسند. توسط باران شسته شده یا بخار می‌شوند. این نبود کارایی، به معنای استفاده بیشتر از آفت‌کش است که پیامدهای بالقوه‌ای برای محیط‌زیست، کارگران مزرعه و مصرف‌کننده‌ها به‌دنبال دارد. بنابراین، یک گام به عقب برگشتیم و به مشتریان و رهبران صنعت گوش دادیم». چیزی که آن‌ها شنیدند، این بود که تخریب آفت‌کش‌ها اساساً چیزی نیست که به آن نیازی داشته باشند!
در جستجو برای چشم‌اندازی مناسب، آن‌ها دریافتند که قابل‌عرضه‌ترین نوآوری، ارائه یک پلتفرم کارآمد از همان محصول اولیه‌ای است که خودشان تولید کرده‌اند. آن‌ها یاد گرفتند که به‌منظور محصور کردن آفت‌کش‌ها و برنامه‌ریزی برای هدف‌گیری بهتر گیاهان، می‌توانند از طبقه مشابهی از آنزیم‌ها و پروتئین‌ها استفاده کنند. ذرات به برگ‌‌ها چسبیده و در نتیجه، نیاز به اسپری نمودن مقادیر کمتری از آفت‌کش‌ها وجود دارد. آن‌ها به یک پلتفرم بیولوژیکی دست یافته بودند که برای آفت‌های مشخصی سمی بود، اما به حشرات مفیدی مانند زنبور آسیبی وارد نمی‌کرد.
ایمن‌تر نمودن استفاده از آفت‌کش‌ها از طریق ترکیب کردن آن‌ها با یک پلتفرم بیولوژیکی، فعالیت پایدارتری بود که شرکت می‌توانست آن را تبلیغ کند. آن‌ها روابط زیادی با شرکای صنعتی داشتند و به همین واسطه، نمونه‌های مختلفی از آفت‌کش‌ها برای استفاده محدود و انجام تست‌ها دریافت کردند.
در تابستان سال ۲۰۱۷، آن‌ها به مقر جدید خود در چارلوت سویل (Charlottesville) نقل مکان کردند. آن‌ها احساس بسیار خوبی برای حضور در جامعه‌ای داشتند که اختراعات خود را توسعه داده‌اند، مکانی جدید که حمایت بسیار زیادی از شرکای دانشگاهی و محلی در صنعت کشاورزی انجام می‌شود. گام بعدی بنیان‌گذاران، استخدام داگلاس ایسنر (Douglas Eisner) به‌عنوان مدیرعامل بود، تصمیمی که موجب شد تا «AgroSpheres» تحت رهبری این فرد، مسیر خود برای تجاری‌سازی را با سرعت بیشتری طی نماید.
پیام به‌عنوان مدیر عملیاتی، فرآیندهای کسب‌وکار را کنترل کرده و نتایج را به سرمایه‌گذاران و شرکا ارائه می‌کند. او همچنین به یک متخصص در حوزه قوانین و مقررات تبدیل شده است. در سوی دیگر، آمیر به‌عنوان مدیر ارشد فناوری، تحقیقات و توسعه فناوری را هدایت می‌کند. این همکاری دقیق و متمرکز، محیطی را فراهم ساخته که در آن، نقاط قوت فردی شکوفا شده و در عین حال، مشارکت‌ها افزایش می‌یابد. آن‌ها سؤالات و ایده‌ها را در سریع‌ترین زمان، به اشتراک می‌گذارند و این هم‌افزایی، قابل‌توجه است.
ایجاد یک پیوند قوی برای موفقیت کاری تیم، بسیار کلیدی بوده است. خارج از دفتر شرکت، آن‌ها با هم به باشگاه می‌روند و فوتبال بازی می‌کنند. آن‌ها بر این باورند که همیشه ممکن است شرایط سختی پیش بیاید. آمیر می‌گوید: «ما تلاش می‌کنیم که وقتی شرایط برای همه ما پرتنش است، حامی یکدیگر باشیم. ما اینجا مانند یک خانواده کوچک با همدیگر رفتار می‌کنیم».
این تیم، شور و اشتیاق زیادی برای دانش، نوآوری و حضور در آزمایشگاه دارد و اغلب آخر هفته‌ها و تعطیلات نیز کار می‌کنند تا محصولات خود را سریع‌تر به بازار برسانند. پیام می‌گوید: «من هنگام خواب شبانه، بیش از حد هیجان دارم، چرا که می‌خواهم برای روز بعدم به شدت آماده باشم».
اما چیزی که بیشتر از همه آن‌ها را در کنار هم قرار می‌دهد، یک چشم‌انداز مشترک برای آینده شرکت و توانایی آن‌ها برای رسیدن به یک موفقیت جهانی است. سپهر بر این باور است که انعطاف‌پذیری و چشم‌اندازشان، این امکان را برای آن‌ها فراهم نموده تا از موانع مهم بر سر راه تجاری‌سازی فناوری عبور کنند.
دارایی‌های فکری یک استارت‌آپ
اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که برای موفقیت هر کسب‌وکار نوآورانه، حفاظت از دارایی‌های فکری، اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مسیر، بکارگیری انواع مختلفی از حقوق مالکیت فکری، حفاظت از آنچه در نتیجه سال‌ها زحمت و تلاش فراوان یک تیم از خود گذشته حاصل شده است را ممکن می‌سازد. تیم «AgroSpheres»، برای رسیدن به این نقطه تلاش‌های زیادی نموده و امیدواری‌های زیادی هم برای آینده کسب‌وکار خود وجود دارد. به‌همین دلیل، آن‌ها هم توجهی ویژه به ثبت اختراع داشته و در تلاشند تا از دارایی‌های فکری خود به‌خوبی محافظت نمایند. در همین راستا، آن‌ها تا کنون 4 پتنت به ثبت رسانیده‌اند که به شرح زیر می‌باشند:
- «ترکیبات و روش‌ها برای تثبیت آنزیم‌ها»: «PCT»، اروپا، آمریکا (US 2020/0123527) و برزیل
- «ترکیبات و روش‌های کپسوله‌سازی و تحویل مقیاس‌پذیر مواد شیمیایی کشاورزی»: «PCT»، کانادا، استرالیا، مکزیک، چین، اروپا، آمریکا (US 2020/0113177) و برزیل
- «ترکیبات و روش‌های تولید مقیاس‌پذیر و تحویل مواد بیولوژیکی»: «PCT»، کانادا، چین، اروپا و آمریکا (US 2020/0267971)
- «ترکیبات و روش‌های کپسوله‌سازی و مدیریت مقیاس‌پذیر مواد شیمیایی کشاورزی»: آرژانتین (AR 113779)
محدوده جغرافیایی گسترده برای حفاظت از این دستاوردها، نشان از درک عمیق تیم مدیریت شرکت از آینده کسب‌وکار و بازارهای احتمالی آن است. لازم به ذکر است که آن‌ها بخش‌هایی از فرآیندها، فرمولاسیون و تکنیک‌های اختصاصی خود را نیز، به‌عنوان رازهای تجاری محافظت نموده‌اند.
