مقدمه
یکی از اختراعات بزرگ بشر که امروزه به صنعتی بالغ و در عین حال نوآور مبدل شده، اتومبیل است. از سالهای انتهایی قرن نوزدهم میلادی و ابداع منحصربهفرد «کارل بنز»، این صنعت با فراز و نشیبهای فراوانی مواجه شده است. در حالیکه زمانی، کاهش هزینه و تولید یک محصول مقرونبهصرفه و مبتنی بر اصول اقتصاد مقیاس در دستور کار شرکتها قرار داشت، امروزه صحبت از حذف سوختهای فسیلی، توسعه خودروهای الکتریکی و البته توسعه و تجاریسازی فناوریهای هدایت خودکار بهعنوان نمادی از فناوریهای مدرن بشر است.
شرکت آمریکایی فورد، در زمره بازیگران قدیمی و پیشرو این صنعت بهحساب میآید که امروزه پا به پای دیگر رقبا، نوآوری مداوم را در صدر سیاستهای خود قرار داده است. بدیهی است که این نوآوریها، نیازمند چتر حفاظتی مناسب بوده و فورد به عنوان یکی از پیشگامان صنعت خودرو، این مهم را بهخوبی در دستور کار خود قرار داده است. در نوشتار حاضر، به عملکرد ثبت اختراع فورد در طی سالهای اخیر و برخی استراتژیهای اتخاذ شده میپردازیم.
فورد: از تأسیس تا موفقیت
شرکت خودروسازی فورد، همانند برخی دیگر از شرکتهای فناور مشهور و قدیمی، از جمله اپل و مایکروسافت، نمادی از کارآفرینی فردی تلقی میشود. همانطور که «استیو جابز» با نبوغ خیرهکننده و هوش تجاری خود توانست اپل را به اوج برساند، یا «بیل گیتس» با نوآوریهای خود در صنعت کامپیوترهای شخصی و عرضه ویندوز، مایکروسافت را به یک برند نوستالژیک و همهگیر مبدل ساخت، «هنری فورد» نیز با تولید انبوه خودرو و تجاریسازی گسترده آن، صنعت خودرو را به کلی متحول نمود.
شرکت «Ford Motor Company»، بهطور رسمی در سال ۱۹۰۳ میلادی تأسیس شد. البته هنری فورد، دو سال قبل و در سال ۱۹۰۱، «Henry Ford Company» را راهاندازی نموده بود که پس از گذشت کمتر از دو سال، نام آن به «Cadillac Motor» تغییر یافت و هنری هم آن شرکت را ترک کرد. از آنجاکه سرمایهگذاران شرکت جدید هم، نگران ترک مجدد آن از سوی هنری فورد بودند، در ابتدا فرد دیگری را بهعنوان مدیرعامل برگزیدند. وی یک بانکدار، به نام جان سیمسون گری (John Simpson Gray) بود!
از آن زمان، بیش از یک قرن میگذرد و عملاً این خودروساز مشهور، به یکی از بزرگترین برندهای جهان، با ارزش بازار تقریباً ۲۰ میلیارد دلاری و بیش از ۱۹۰ هزار کارمند مبدل شده است. اما این موفقیت، بهسادگی به دست نیامده و هنری فورد بهعنوان بنیانگذار اولیه شرکت، با تلاش، انگیزه و البته نوآوریهای خارقالعاده در قسمتهای مختلف، از خط مونتاژ گرفته تا بدنه آلومینیومی و طراحیهای بینظیر، توانست رؤیای خود را محقق سازد. برای درک بهتر موضوع، این را در نظر بگیرید که تنها چند سالی از تولید اولین خودروی بنزینی کارل بنز آلمانی میگذشت و تبدیل این اختراع ارزشمند به یک وسیله نقلیه مقرونبهصرفه، آن هم برای طبقه متوسط، مسیری دشوار و پر پیچوخم بود. بین سالهای ۱۹۰۳ تا ۱۹۰۸ میلادی، شرکت فورد اقدام به ساخت و عرضه محدود خودرو نمود تا اینکه نخستین خودروی تولید انبوه خود را تحت عنوان «مدل T» به بازار عرضه کرد. با استقبال مردم از این خودرو و محبوبیت شدید آن، در سال ۱۹۲۷ میلادی، خودروی جدیدی تحت عنوان «مدل A» به بازار عرضه شد که نخستین مدل با شیشه جلو محسوب میشد!
حضور در ردههای ۳۱ فهرست «Fortune Global 500» و ۴۸۶ فهرست «Forbes Global 2000»، فروش سالیانه تقریباً ۱۵۰ میلیارد دلاری و معرفی بهعنوان یکی از برندهای ارزشمند جهان (رده ۶۸ در سال ۲۰۲۰)، تنها گوشهای از موفقیتهای امپراتوری بزرگی است که هنری فورد از خود به جای گذاشته است. البته باید این نکته را هم در نظر داشت که طی دهههای اخیر، فضای کسبوکار به شدت متحول شده و با تشدید رقابتهای ناشی از جهانیسازی و حضور برندهای مشهور کرهای و ژاپنی در بازارهای جهانی، فورد هم همانند دیگر خودروسازان آمریکایی، با دشواریهای زیادی حتی در بازارهای آمریکا مواجه شده است. ظهور خودروسازان جدیدی مانند تسلا، با نگاه و رویکرد کاملاً متفاوت، این رقابت را تا حدی پیچیدهتر نموده است. اگر به این موضوع، ورود شرکتهای فعال در حوزه فناوریهای ارتباطی، از جمله نوکیا، اپل و سامسونگ را هم بیفزایید، چالشهای پیش روی فورد بهعنوان یک شرکت پیشرو در صنعت خودرو را بیشتر درک میکنید. به نظر میرسد که تنها راهکار مقابله با این چالشها و استمرار موفقیتهای پیشین، نوآوری مداوم و تکیه بر فناوریهای نوظهور و داراییهای نامشهود است، کاری که فورد به خوبی در استراتژیهای اخیر خود نمایان ساخته و از عهده آن برآمده است.
استراتژی و ثبت اختراع در آمریکا
سیستمهای مالکیت فکری و بهطور خاص سیستم پتنت، حفاظت از داراییهای فکری و ابداعات و اختراعات شرکتهای فناور را به کارآمدترین شکل ممکن فراهم میسازند. شرکت فورد که درک صحیحی از این موضوع دارد، استفاده از حقوق مالکیت فکری را به یکی از اولویتهای استراتژیک خود بدل نموده است. به این منظور، شرکت «Ford Global Technologies»، به عنوان بازوی اصلی فورد در خصوص مالکیت فکری وارد عمل شده و سالانه تعداد قابل توجهی پتنت جدید را به ثبت میرساند.
این شرکت، نه تنها فعالیتهای ثبت اختراع در سرزمین اصلی (آمریکا) را دنبال میکند، بلکه حفاظت از محصولات و فناوریهای انحصاری خود در سایر بازارهای منطقهای، از جمله اروپا و آسیا را نیز در دستور کار خود دارد. فورد در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به اخذ قریب به ۲۵۰۰ گواهی ثبت اختراع جدید از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO) شده و بیش از ۲۲۰۰ درخواست ثبت اختراع نیز به ثبت رسانیده است. روند یک دهه اخیر فورد، حکایت از رشد بسیار خوب و توسعه چشمگیر سبد پتنتهای این شرکت دارد. برای مثال، این شرکت در زمینه ثبت درخواست و اخذ گواهی، به ترتیب رشدی ۴۲۰ و ۵۸۰ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۰ تجربه نموده و در حالی که در سال ۲۰۱۰، در هیچ یک از دو فاکتور ثبت درخواست (۴۲۸) و اخذ گواهی (۳۶۳)، در میان پنجاه متقاضی برتر قرار نداشته است، در سال ۲۰۱۹، به ترتیب در ردههای سیزدهم و هشتم متقاضیان برتر قرار گرفته است. این آمار، به خوبی نشان میدهد که حفاظت از اختراعات و گسترش سبد پتنت در آمریکا بهعنوان بازار اصلی محصولات فورد، تا چه حد نزد مدیران این شرکت حیاتی بوده و بر آن تأکید دارند.
بررسی دقیقتر فعالیتهای ثبت اختراع فورد در آمریکا، حاکی از این است که اگرچه روند کلی به شدت صعودی است، اما در برخی سالها، با افت و خیزهای نسبی نیز همراه بوده است. بهعنوان مثال، در سال ۲۰۱۹ میلادی، درخواستهای ثبت اختراع این شرکت در آمریکا، با افت تقریباً ۱۰ درصدی همراه شده است. این در حالی است که در زمینه اخذ گواهی، آمارها حاکی از یک روند صعودی مداوم میباشد. آمار ثبت اختراعات و گواهیهای اخذ شده توسط فورد در طی سالهای اخیر، در جدول ۱ ارائه شده است.
جدول ۱- درخواستها و گواهیهای ثبت اختراع فورد در طی سالهای اخیر
شرکتی فراملی
فورد در کنار بازار آمریکا، سایر بازارها از جمله اروپا را نیز مدنظر قرار داده است. این شرکت، خود را یک پیشگام و رهبر صنعت میداند و از این رو، گستره فعالیتهای خود را در مقیاس جهانی تعریف کرده و سعی دارد تا از نوآوریها و اختراعات بهکار گرفته شده در محصولاتش، در سایر کشورها هم به خوبی محافظت کند. این شرکت در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۶۵ درخواست در دفتر ثبت اختراع اروپا به ثبت رسانیده که در مقایسه با سالهای اخیر، آمار خوبی به نظر میرسد. البته بهترین رکورد فورد در پنج سال گذشته، ۷۰ درخواست به ثبت رسیده در سال ۲۰۱۷ بوده که پس از افت ۱۹ واحدی در سال ۲۰۱۸، مجدداً روند صعودی را در پیش گرفته است. در خصوص گواهیهای ثبت اختراع نیز، فورد در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۵۴ پتنت گرنت شده جدید را در سبد پتنت خود گنجانیده است.
گفتنی است که محافظت در بازار اروپا، هم از طریق ثبت درخواستهای مجزا در کشورهای این منطقه ممکن است (از طریق ثبت پتنت در دفاتر ثبت اختراع ملی) و هم با استفاده از سیستم پتنت اروپایی (از طریق ثبت پتنت در دفتر ثبت اختراع اروپا) امکانپذیر میباشد. شرکت فورد، هر دو این ابزارها را در دستور کار خود قرار داده و حتی میتوان گفت که استراتژی منحصربهفردی را در این خصوص اتخاذ نموده است. بهطور خاص، در آلمان بهعنوان مهد خودروسازی جهان، فورد رویکردی استثنایی برای سبد پتنت خود دارد. از منظر تعداد درخواستهای ثبت اختراع در آلمان، فورد با ۱۷۳۲ مورد در سال ۲۰۱۹ میلادی، رده سومی فهرست متقاضیان برتر را از آن خود نموده است. این در حالی است که رقبای خودروسازی همچون دایملر (۱۴۹۲)، جنرال موتور (۱۲۰۰)، فولکس واگن (۱۱۱۷)، تویوتا (۶۲۶)، هیوندای (۴۸۰) و کیاموتور (۴۷۹)، همگی از این شرکت فناور عقب ماندهاند. با وجود آمار شایان توجه در درخواستهای ثبت اختراع در آلمان، اما عملکرد فورد در خصوص گواهیهای ثبت اختراع زیاد جالب نبوده و در سال ۲۰۱۹، تنها ۱۹۳ گواهی را از آن خود نموده و در پانزدهم متقاضیان برتر قرار گرفته است. جالب اینجا است که این اختلاف فاحش، در همه سالهای اخیر مشهود بوده و نمیتوان این تفاوت را به اختلاف زمانی ثبت و گرنت ارتباط داد. حال مشخص نیست که آیا فورد بخش زیادی از درخواستهای خود را در میانه ارزیابی از فرایند خارج میکند یا درخواستهای بیکیفیت زیادی به این دفتر ارجاع میدهد. در هر حال، هرچه هست، به نظر به استراتژی مالکیت فکری این شرکت برای ثبت اختراع در کشوری بر میگردد که رقبای زیادی در آن فعال هستند و احتمالاً فورد در تلاش جدی برای محدودسازی فعالیت این رقبا است.
فورد در انگلیس هم رویکرد ویژهای را در نظر گرفته و در سال ۲۰۱۹ میلادی، با ۱۶۱ گواهی ثبت اختراع، در رده دوم دارندگان پتنتهای گرنت شده در این کشور قرار گرفته است. جالب اینکه رده اول نیز، از آن جگوار لندروور (۲۲۷) به عنوان یک خودروساز رقیب میباشد. فورد در این سال، ۱۸۵ درخواست ثبت اختراع جدید هم در انگلیس به ثبت رسانیده که رده چهارمی متقاضیان برتر را از آن این شرکت نموده است.
فعالیت گسترده در پیمان همکاری ثبت اختراع و ثبت درخواستهای «PCT» متعدد، یکی دیگر از مصادیق نقش «IP» در شرکت فورد و البته بهکارگیری حداکثری مجموعه امکانات و ابزارهای در دسترس جهت تسهیل فرآیندهای ثبت اختراع است. این شرکت در سال ۲۰۱۸، ۱۳۱ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده که در مقایسه با ۱۳ درخواست سال ۲۰۱۵ و عدم ثبت درخواست در سالهای قبل از آن، گویای این مطلب است که در سالهای اخیر، نگاه متفاوتی نسبت به «PCT» دارد.
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ سی نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی، توسط کانون پتنت ایران و از مجموعه وبسایتهای «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «پایگاه داده لنز»، «فوربس» و «فورچون»، استخراج شده و احتمال بهروزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.