دانشگاه «KAIST»؛ راهکاری برای جلوگیری از فرار مغزها

مقدمه

دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، مکانی بسیار مساعد برای ظهور ایده‌های خلاقانه هستند. اما بر خلاف سال‌های دور، قضیه به همین‌جا ختم نشده و پتانسیل دانشگاه‌ها، تنها در منابع انسانی دانشی و امکان بسط و توسعه ایده‌های نو منحصر نمی‌شود. دانشگاه‌های امروزی، قابلیت جدیدی نیز به سبد کاری خود افزوده‌اند و آن، امکان تجاری‌سازی و درآمدزایی از این ایده‌ها است. آن‌ها در کنار فراهم آوردن فضای مناسب برای «آموزش» و «تحقیق»، «کارآفرینی و نوآوری» را هم به کارکردهای خود اضافه نموده و ایجاد ارزش‌افزوده ناشی از تحقیقات بنیادین و کاربردی را به صورت جدی دنبال می‌کنند. قراردادهای منعقد شده با صنعت جهت همکاری‌های تحقیقاتی، تلاش برای راه‌اندازی مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های استارت‌آپی و تشویق برای ایجاد شرکت‌های زایشی دانشگاهی، تنها بخشی از تلاش‌های دانشگاه‌ها برای تحقق این هدف متعالی است. بدون شک، موفقیت در این مسیر، منوط به حفاظت مناسب از اختراعات و نوآوری‌های صورت گرفته است.

در این نوشتار، از سلسله مقالات دانشگاه‌های نوآور، انستیتو علوم و فناوری‌های پیشرفته کره جنوبی (KAIST)، به‌عنوان یکی از متقاضیان برتر ثبت اختراع، مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. مرور فعالیت‌های ثبت اختراع این دانشگاه، کمک می‌کند تا درک بهتری از نوآوری و کارآفرینی در محیط‌های آکادمیک و نقش کلیدی «IP» در این زمینه داشته باشیم.

دانشگاهی با دوراندیشی در نوآوری و کارآفرینی

«KAIST» را می‌توان اولین و برترین دانشگاه علوم و فناوری در کره جنوبی دانست که از همان ابتدای تأسیس در سال ۱۹۷۱ میلادی، توسعه اقتصادی و صنعتی این کشور را از طریق نوآوری، فناوری و کارآفرینی دنبال نموده است. این دانشگاه، با حکم دولت کره و با تمرکز بر دو مأموریت عمده کار خود را آغاز نمود:

1. آموزش محققین و مهندسانی که برای صنعتی‌سازی کشور تلاش می‌کنند.
2. انجام تحقیقات نوآورانه که رشد اقتصادی کشور را تحریک نموده و افزایش می‌دهد.

لازم به تأکید است که در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی، هدف اصلی دولت کره جنوبی، از بین بردن فقر ناشی از جنگ در شبه‌جزیره کره و تلاش برای تقویت صنایع فناورانه در آن کشور بود. در همین راستا، یک برنامه توسعه فناوری جامع و هماهنگ با برنامه‌های توسعه اقتصادی تدوین گردید که به توسعه و شکل‌گیری صنایع سنگین و شیمیایی منجر شد. بدیهی است که این صنایع، به محققین و مهندسانی نیاز داشتند که بتوانند مسیر نوآوری و خلاقیت را پیش ببرند. از سوی دیگر، فرار مغزها یک مشکل جدی بود و بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی که به خارج از کشور می‌رفتند، حاضر به بازگشت به یکی از فقیرترین کشورهای جهان نبودند.

با این همه، رؤیای جسورانه یک استاد جوان، ورق را برگرداند. در میان کسانی که به خارج از کشور رفتند، یک استاد کره‌ای دانشگاه «MIT» به نام «Kun-Mo Chung»، مقاله‌ای در مورد چگونگی جلوگیری از فرار مغزها در کشورهای درحال‌توسعه نوشت. در سال ۱۹۶۹ میلادی، مدیر جدید آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID)، سیاست کمک خارجی جدیدی را اعلام کرد که سرمایه‌گذاری برای پرورش استعدادها در کشورهای درحال‌توسعه را دنبال می‌کرد. چونگ در دیدار با وی، مقاله خود را در مورد توقف فرار مغزها در کشورهای درحال‌توسعه توضیح داد. خروجی نهایی جلسه، پیشنهادی با عنوان «تأسیس دانشکده تحصیلات تکمیلی علمی و کاربردی کره»، تحت نظارت «USAID» بود، چیزی که در مارس ۱۹۷۰، به‌طور رسمی به وزارت علوم و فناوری این کشور اعلام گردید. نکته مهم بعدی، پشتیبانی کامل دولت کره از این طرح بود؛ در همین راستا، از دکتر چونگ درخواست شد تا ایده خود را در جلسه هیئت دولت ارائه نماید. دانشگاه تحقیقاتی جدید، زیر نظر وزارت علوم و فناوری قرار گرفت و بنا بر توافقات صورت گرفته، دولت کره رسماً درخواست کرد که «USAID»، وامی جهت تأسیس این دانشگاه تخصیص دهد.

در ژوئیه ۱۹۷۰، شورای ملی، قانون ویژه‌ای را برای تأسیس «KAIST» تصویب کرد. بنا بر این قانون، هدف از تأسیس «KAIST»، پرورش استعدادهایی بود که هم دانش عمیق تئوریک داشته و هم از توانایی به‌کارگیری این دانش در دنیای واقعی برخوردار باشند. این قانون ویژه، شامل مقررات بی‌سابقه‌ای برای حمایت از دانشگاه در زمینه استخدام اساتید و دانشجویان واجد شرایط بود. جالب‌تر این‌که «USAID» به‌منظور بررسی دقیق پروژه، یک تیم امکان‌سنجی به این کشور ارسال نمود. هدایت این تیم پنج نفره، بر عهده فردریک ترمن (Frederick Terman)، مدیر سابق دانشگاه استنفورد و «پدر دره سیلیکون» بود. پس از اتمام بازرسی دو ماهه، گزارش مفصلی از اقدامات پیشنهادی، تحت عنوان «Terman Report» ارائه شد که بر اساس آن، تأسیس «KAIST» می‌توانست سهم قابل‌توجهی در توسعه صنعتی کره ایفا نماید. توصیه‌های ارائه شده، شامل محورهای مختلف، اعم از برنامه درسی، مسئولیت‌های اعضای هیئت‌علمی و تعاملات پیشنهادی با صنعت و سایر اعضای جامعه دانشگاهی بود.

در پی این گزارش و حمایت‌های «USAID» و دولت کره جنوبی، اولین دانشگاه علمی و فناوری این کشور، از ۱۶ فوریه ۱۹۷۱، به‌طور رسمی آغاز به کار کرد. این در حالی است که از آن تاریخ تاکنون، تغییر و تحولات بزرگی در این دانشگاه به وقوع پیوسته است: بیش از ۶۴ هزار نفر دانش‌آموخته در مقاطع مختلف، تحصیل ۱۰.۵۰۴ دانشجو، حضور ۶۳۹ عضو هیئت‌علمی و فعالیت در حوزه‌های بین‌المللی (۵۳ استاد خارجی و بیش از ۱۰۰۰ دانشجو از سایر کشورها) که همگی نشان از رشد و بالندگی «KAIST» در نیم قرن فعالیت خود دارد.

گفتنی است که این دانشگاه، در سال ۲۰۱۰ میلادی، تصمیم به راه‌اندازی سازمانی مشابه در کشور کنیا گرفت و همان‌طور که زمانی «USAID» با تخصیص وام و حمایت‌های فنی خود، تأسیس و شروع به کار «KAIST» را تسهیل نمود، این دانشگاه هم با بودجه ۹۵ میلیون دلاری «Eximbank» کره، «Kenya-KAIST» را بنیان نهاد که به‌طور رسمی، در سال ۲۰۲۱ افتتاح می‌گردد. گزارش ترمن، پیش‌بینی کرده بود که «KAIST» در آینده‌ای نزدیک، الگوی تعدادی از مؤسسات تحقیقاتی مشابه در سرزمین‌های دیگر خواهد شد، چشم‌اندازی که به نظر می‌رسد پس از پنج دهه فعالیت، محقق شده است.

دانشگاه «KAIST» در منطقه دائه جون (Daejeon» واقع شده که با جمعیت تقریباً ۱/۵ میلیون نفری، قطب علمی و نوآوری کره محسوب می‌شود و بیش از ۲۰۰ مؤسسه تحقیقاتی خصوصی و دولتی، در آن مشغول به فعالیت می‌باشند. تأکید بر پرورش استعدادهای علمی با قابلیت به‌کارگیری دانش تئوریک در کاربردهای واقعی و حضور در این منطقه نسبتاً صنعتی، فضای بسیار مساعدی برای توسعه و تجاری‌سازی انواع فناوری‌های نوآورانه پدید آورده است، به‌طوری که بسیاری از دانش‌آموختگان این دانشگاه، از کارآفرینان موفق این کشور محسوب می‌شوند. «Ryoo Ryong» مخترع نوعی تصفیه‌کننده بنزین، «Yi So-Yeon» به‌عنوان نخستین فضانورد کره‌ای، «Nam Sung Kim» معاون ارشد شرکت سامسونگ و «Hae-jin Lee» بنیان‌گذار اولین موتور جستجوی کره جنوبی، نمونه‌هایی از فارغ‌التحصیلان موفق «KAIST» در حوزه فناوری و نوآوری به حساب می‌آیند.

ثبت اختراع با رویکرد برون مرزی

بسیاری از افراد، دانشگاه‌ها را با تحقیق، مقاله و پایان‌نامه‌های کاملاً تئوریک می‌شناسند و از همین رو، زمانی که صحبت از پتنت و مالکیت فکری می‌شود، ذهنشان به سمت فضای کسب‌وکار و شرکت‌های فناور متمایل می‌گردد. این در حالی است که با ظهور پارادایم‌های جدید کارآفرینی، به‌ویژه کارآفرینی دانشگاهی و قابلیت‌های وسیع پتنت برای درآمدزایی از نوآوری‌ها و نتایج تحقیقاتی توسعه‌یافته در دانشگاه‌ها، بسیاری از آن‌ها به اهمیت و ضرورت حفاظت از دارایی‌های فکری خود واقف شده‌اند. از این منظر، پتنت به یک جزء جدایی‌ناپذیر از نوآوری‌های دانشگاهی مبدل شده و دانشگاه‌ها، دوشادوش شرکت‌های فناور و صنایع بزرگ، در حوزه ثبت اختراع فعالیت دارند.

دانشگاه «KAIST» نیز، همانند سایر دانشگاه‌های نوآور و موفق جهان، ثبت پتنت و محافظت از اختراعات و نوآوری‌های خود را در صدر اولویت‌ها قرار داده است. بنابر آمار استخراج شده از پایگاه داده «Lens»، این دانشگاه در سال ۲۰۰۰ میلادی، ۲۶۲ درخواست ثبت اختراع در کره به ثبت رسانیده که این آمار در سال ۲۰۱۹، برابر با ۴۳۹ مورد بوده است.

آنچه فعالیت‌های ثبت اختراع این دانشگاه کره‌ای را جذاب‌تر می‌سازد، فعالیت‌های ثبت اختراع در آمریکا است. این دانشگاه در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۳۶۱ درخواست در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO) به ثبت رسانیده و موفق به دریافت ۲۷۳ گواهی ثبت اختراع جدید شده است. اگر این آمار را در یک بازه پنج‌ساله مقایسه کنیم، یک روند صعودی، هم در ثبت درخواست و هم در اخذ گواهی شاهد خواهیم بود؛ روندی که نسبت به سال ۲۰۱۶ میلادی، به ترتیب، رشد ۲۳/۶ و ۱۹/۷ درصدی را در پرونده‌های ثبت اختراع و پتنت‌های گرنت شده پدید آورده است.

رویکرد ویژه این دانشگاه فناور در خصوص ثبت اختراع در آمریکا، جایگاه آن را در بین دانشگاه‌های برتر نیز بهبود داده و در میان بزرگان این حوزه، جای این دانشگاه نیز باز شده است. در حالی‌که در سال ۲۰۱۹ میلادی، «KAIST» پس از دانشگاه‌های کالیفرنیا، «MIT»، تگزاس و استنفورد، در رده پنجم برترین متقاضیان دانشگاهی ثبت اختراع در آمریکا قرار داشت، این دانشگاه در سال ۲۰۲۰، با یک پله صعود، استنفورد را هم پشت سر گذاشته و رده چهارمی را به افتخارات خود اضافه نمود. مشابه با ثبت اختراع، در حوزه اخذ گواهی نیز، عملکرد این دانشگاه کره‌ای تحسین برانگیز است. در حالی که «KAIST» در سال ۲۰۱۹، پس از دانشگاه‌های کالیفرنیا، «MIT» و تگزاس، در رده چهارم قرار داشت، در سال ۲۰۲۰ میلادی، با یک پله صعود، دانشگاه تگزاس را نیز پشت سر گذاشته و به رده سومی رسیده است.

جدول ۱- درخواست‌ها و گواهی‌های ثبت اختراع «KAIST» در طی سال‌های اخیر

«KAIST»، تنها بر بازار آمریکا متمرکز نبوده و بازار جذاب اروپا را نیز هدف فعالیت‌های تحقیقاتی و تجاری‌سازی خود قرار داده است. به غیر از سال ۲۰۱۷ که افتی ناگهانی در تعداد درخواست‌های ثبت اختراع اروپایی این دانشگاه مشاهده می‌شود (۴۹ درخواست در مقایسه با ۷۹ درخواست سال ۲۰۱۶)، روند ثبت اختراع آن در دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO)، کاملاً صعودی بوده است. البته تعداد درخواست‌های این دانشگاه در سال ۲۰۲۰ نیز، با توقف مواجه شده (۸۶ درخواست در مقایسه با ۸۷ درخواست سال ۲۰۱۹) که اگر اپیدمی کووید-۱۹ و اثرات منفی آن بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه و ثبت اختراع را در نظر بگیریم، می‌توان گفت که روند رو به رشد «KAIST» در خصوص ثبت اختراع در اروپا نیز، همچنان ادامه دارد. همچنین، این دانشگاه در سال ۲۰۲۰ میلادی، موفق به دریافت 35 گواهی ثبت اختراع از «EPO» شده که در مقایسه با سال ۲۰۱۶، افزایشی ۴۶ درصدی را نشان می‌دهد.

یک ویژگی مشترک بین دانشگاه‌های نوآور و موفق جهان، این است که آن‌ها هم‌زمان به بازارهای بین‌المللی نیز توجه داشته و از آمریکای شمالی و اروپا گرفته تا آسیا، آمریکای جنوبی و حتی آفریقا را هدف قرار می‌دهند. «KAIST» هم با در نظر گرفتن چنین رویکردی، تنها بر بازار داخلی، آمریکا و اروپا متمرکز نبوده و سایر مناطق را هم هدف فعالیت‌های ثبت اختراع قرار داده است. بدیهی است که در چنین شرایطی، استفاده از پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT)، می‌تواند بسیار کارآمد باشد. ثبت یک درخواست «PCT»، به‌عنوان یک جایگزین واحد برای مجموعه‌ای از درخواست‌های ملی، چالش‌ها و پیچیدگی‌های فنی و زبانی ثبت اختراع را کاهش داده و در وقت و هزینه متقاضیان صرفه‌جویی می‌کند. مطابق با آمار سازمان جهانی مالکیت فکری، دانشگاه «KAIST» در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به ثبت ۹۷ درخواست «PCT» شده که این دانشگاه را در رده ۲۹۴ متقاضیان برتر قرار می‌دهد. این در حالی است که این دانشگاه در سال ۲۰۱۰ میلادی، تنها ۵۰ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده بود (رتبه ۳۵۴ متقاضیان برتر) و این، حکایت از رشد ۹۴ درصدی درخواست‌ها دارد.

مجموعه این فعالیت‌ها، موجب گردیده تا انستیتو فناوری «KAIST»، نام خود را به‌عنوان یکی از دانشگاه‌های فعال در حوزه ثبت اختراع، نوآوری و تجاری‌سازی، مطرح نماید. جایگاه ۲۵ متقاضیان برتر دارنده یوتیلیتی پتنت‌های گرنت شده در آمریکا در سال ۲۰۱۹ میلادی (با ۸۶ گواهی ثبت اختراع)، رتبه ۳۴ فهرست رویترز از دانشگاه‌های نوآور جهان و رتبه ۳۹ دانشگاه‌های برتر جهان از در سایت «TopUniversities.com» بخشی از موفقیت‌های این دانشگاه کره‌ای محسوب می‌شود. یک نکته جالب در ارتباط با این دانشگاه و فعالیت‌های ثبت اختراعش، امتیاز مرتبط با تجاری‌سازی به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی رویترز از دانشگاه‌های نوآور جهان است. امتیاز محاسبه شده برای این دانشگاه در سال ۲۰۱۹، ۵۷/۸ بوده که از میانگین ۴۰/۵ دانشگاه‌های برتر، فاصله قابل توجهی دارد.

گفتنی است که سبد اختراعات این دانشگاه، مجموعه متنوعی از حوزه‌های فناوری را شامل شده که از آن جمله، می‌توان به حوزه فناوری‌های ارتباطی و مخابراتی با ۱۴/۸ درصد، مواد شیمیایی با ۱۱/۷ درصد، نیمه‌هادی‌ها و اجزای الکتریکی با ۱۱/۳ درصد، نرم‌افزارهای کامپیوتری و اینترنت با ۱۱/۱ درصد و کشاورزی، غذا و باغبانی با ۹/۴ درصد اشاره نمود.

در پایان، شایان ذکر است که آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ هجدهم ژانویه ۲۰۲۰ میلادی و از مجموعه وب‌سایت‌های «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری» و پایگاه داده «Lens»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال به‌روزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.