مقدمه
صحبت از فناوری و نوآوری که به میان میآید، عموماً برندهای مشهوری همچون اپل، مایکروسافت و گوگل در ذهن متبادر میشوند. درست است که بسیاری از اختراعات و ابداعات فناورانه یک قرن اخیر، به لطف تلاش شرکتهای آمریکایی و بهطور خاص، فناوران حاضر در دره سیلیکون توسعه یافته است، اما این وضعیت در دهههای اخیر تا حدی تغییر یافته و کشورهای آسیای جنوب شرقی و بهطور خاص ژاپن و کره جنوبی هم، رشد و توسعه مبتنی بر نوآوری را در دستور کار خود قرار دادهاند. در ادامه، کشورهای دیگری همچون چین هم به این بازی ورود نموده و دیگر آمریکا یکهتاز میدان محصوب نمیشود. نتیجه این روند، ظهور شرکتهایی همچون سامسونگ، تویوتا، سونی و هوآوی بوده که حتی بازار آمریکا و اروپا را هم مورد تاختوتاز خود قرار دادهاند.
«TSMC» تایوان، یکی دیگر از غولهای فناور شرق آسیا است که نام خود را بهعنوان یکی از پیشگامان و رهبران صنعت نیمههادی در جهان مطرح نموده است. این شرکت که در سالهای پایانی دهه ۱۹۸۰ میلادی تأسیس گردیده، طی تقریباً سه دهه فعالیت خود، مجموعه عظیمی از نوآوریهای فناورانه را تجربه نموده و به تبع آن، حفاظت از این نوآوریها را در صدر اولویتهای خود قرار داده است. در این مقاله، استراتژیهای مالکیت فکری و بهطور خاص، فعالیتهای ثبت اختراع این شرکت فناور، مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار میگیرد.
«TSMC»؛ پیشرو در صنعت نیمههادی
شرکت «TSMC» یا «Taiwan Semiconductor Manufacturing Company»، یکی از افتخارات کشور تایوان به حساب میآید. این شرکت که در سال ۱۹۸۷ میلادی تأسیس شده، قدمت بسیار کمتری نسبت به بسیاری از برندهای مشهور فناوری دارد. با این حال، «TSMC» در همین بازه کوتاه، خود را بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نیمههادیها در جهان مطرح نموده و با ارائه طیف وسیعی از محصولات پیشرفته و تخصصی، متقاضیان مختلف را در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی، مجذوب خود نموده است. بنا بر آنچه در وبسایت رسمی این شرکت آمده، «TSMC» در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۲۸۱ فناوری متمایز را به خدمت گرفته و ۱۱.۶۱۷ نوع محصول را برای ۵۱۰ مشتری مختلف تولید کرده است. این شرکت، نخستین تولیدکننده تراشههای پنج نانومتری بهعنوان پیشرفتهترین فناوری صنعت نیمههادی در جهان قلمداد میشود.
هنگامیکه صحبت از تاریخچه و داستان توسعه «TSMC» به میان میآید، نمیتوان از کنار نام دکتر موریس چانگ (Morris Chang)، بنیانگذار این شرکت و ملقب به «پدر نیمههادیها» به سادگی عبور نمود. وی متولد چین و فارغالتحصیل مهندسی برق از دانشگاههای «MIT» و استنفورد آمریکا است. موریس تقریباً بیستوپنج سال از عمر حرفهای خود را در «Taxas Instruments» گذراند و با طراحی و ساخت نیمههادیها، به خوبی آشنا شد. همین تجربه بینظیر، به وی کمک کرد تا در سال ۱۹۸۶، به مؤسسه تحقیقاتی «ITRI» پیوسته و درست یک سال بعد و در سن پنجاه و شش سالگی، «TSMC» را بنیان نهاد. پروژه بلندپروازانه «TSMC»، حاصل یک همکاری فناورانه بین دولت تایوان، «ITRI»، شرکت فیلیپس و مجموعهای از سرمایهگذاران خصوصی بود که البته هرگز تصور نمیشد که چنین دستاوردهای خیرهکنندهای از خود به جای بگذارد. یکی از دلایل این موفقیت بینظیر، خلاقیت ذاتی موریس و علاقه مفرط وی به آزمایش و اجرای ایدهها و مفاهیم بدیع بود که با تمرکز بر کیفیت بالای خدمات، پیشی گرفتن از رقبای قدرتمند را موجب شد.
حضور در ردههای ۳۶۲ و ۱۰۸ فهرستهای «Fortune Global 500» و «Forbes Global 2000»، ارزش بازار ۲۶۵/۵ میلیارد دلاری و فروش سالیانه تقریباً ۳۷/۸ میلیارد دلاری که به لطف سبد فناوریهای پیشرفته و انحصاری، نیروی انسانی دانشی و خلاق (تقریباً ۴۹ هزار نفر) و توجه ویژه به حفاظت از نوآوریها در قالب حقوق مالکیت فکری به دست آمده، تنها گوشهای از موفقیتهای امپراتوری بزرگی است که دکتر موریس چانگ از خود به جای گذاشته است.
استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع
«TSMC»، همانند بسیاری از فناوران مشهور جهان، بهرهبرداری بهینه از داراییهای فکری و ابداعات فناورانه و حفاظت گسترده از آنها را در دستور کار خود قرار داده است. این شرکت تایوانی، نهتنها ثبت اختراع در تایوان را بهصورت جدی نموده، بلکه فعالیتهای ثبت اختراع در سایر کشورهای جهان را نیز در دستور کار قرار داده و عملاً سبد پتنت قدرتمندی از انواع حقوق انحصاری ملی و منطقهای در اختیار دارد.
بنا بر آمار انتشار یافته از سوی دفتر مالکیت فکری تایوان، این شرکت در رده نخست متقاضیان برتر ثبت اختراع در تایوان قرار داشته و چند سالی است که حاضر به واگذاری این جایگاه به دیگر شرکتها نشده است. «TSMC» در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱.۳۳۳ درخواست ثبت اختراع جدید در تایوان به ثبت رسانیده که در مقایسه با سال ۲۰۱۸، جهش چشمگیر ۴۱ درصدی را نشان میدهد. جالب است بدانید که این شرکت در سال ۲۰۱۵ میلادی، تنها ۵۰۲ درخواست ثبت اختراع به ثبت رسانیده و این حکایت از رشد حدود ۱۶۶ درصدی در طی این سالها میباشد. گفتنی است که از سال ۲۰۱۶ میلادی، روند افزایشی درخواستها، «TSMC» را در رده نخست متقاضیان ثبت اختراع در تایوان قرار داده است.
از نظر تعداد پتنتهای گرنت شده نیز، «TSMC» در زمره بازیگران برتر ثبت اختراع در تایوان قرار دارد. رکورد گواهیهای اخذ شده از سوی این شرکت، ۶۳۵ پتنت بوده که مربوط به سال ۲۰۱۶ میلادی است. در ادامه، این شرکت با افت نسبی در تعداد گواهیها مواجه شده که البته در کمال تعجب، به رغم کاهش تقریباً ۳۰ درصدی در سال ۲۰۱۸ (۴۳۰ پتنت)، برای نخستین بار در رده نخست متقاضیان برتر قرار گرفته است. «TSMC» در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۴۵۴ گواهی ثبت اختراع از دفتر مالکیت فکری تایوان دریافت نموده که این شرکت را در رده دوم شرکتهای برتر تایوانی قرار داده است.
جدول ۱- فعالیتهای ثبت اختراع «TSMC» در سالهای اخیر
نکته جالبتوجه دیگر پیرامون فعالیتهای ثبت اختراع «TSMC»، توجه ویژه این شرکت به بازار آمریکا است. این توجه، به نحوی است که آمار ثبت درخواست و اخذ گواهی ثبت اختراع در آمریکا، بسیار فراتر از فعالیتهای ثبت اختراع این شرکت تایوانی در کشور مادرش میباشد. بنا بر آمار ارائه شده توسط «IFI Claims»، این شرکت در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۳.۹۰۰ درخواست جدید در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانیده است. این آمار، آنقدر چشمگیر است که این شرکت فناور را پس از «IBM» و سامسونگ، در رده سومین متقاضی ثبت اختراع در این کشور قرار داده است. این در حالی است که «TSMC» در سال ۲۰۱۹ میلادی، با ثبت ۲.۶۵۹ درخواست، در رده دهم قرار داشت. در واقع، این شرکت فناور در سال ۲۰۲۰، با رشدی ۴۷ درصدی در درخواستهای ثبت اختراع خود، موفق به پشت سر گذاشتن فناوران بزرگی همچون اینتل، «Canon»، هوآوی، تویوتا، «LG»، کوآلکام و مایکروسافت شده است. البته روند صعودی درخواستهای «TSMC»، محدود به همین یک سال نبوده و در طول زمان ادامه داشته است؛ بهنحوی که این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، تنها ۱.۹۴۶ درخواست در امریکا به ثبت رسانیده بود که مقایسه آن با سال ۲۰۲۰، رشد تقریباً دو برابری را نشان میدهد.
«TSMC» در زمینه «US» پتنتهای گرنت شده هم نسبتاً موفق ظاهر شده است؛ این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۲.۲۸۸ گواهی ثبت اختراع از «USPTO» دریافت نموده که طی یک روند صعودی، به ۲.۸۳۳ پتنت در سال ۲۰۲۰ (جایگاه هشتم) افزایش یافته است.
در کنار بازار آمریکا، بازار کشورهای همسایه (بهطور خاص چین و کره جنوبی) هم مورد توجه «TSMC» قرار دارد. بنا بر آمار موجود در پایگاه داده «Lens»، این شرکت در سال ۲۰۲۰ میلادی، به ترتیب ۱.۲۳۹ و ۴۸۴ درخواست ثبت اختراع در دفاتر مالکیت فکری چین و کره جنوبی به ثبت رسانیده است. بررسی پنج ساله فعالیتهای ثبت اختراع «TSMC» در این دو کشور، روندی افزایشی را نشان میدهد که در کنار روند صعودی فعالیتها در تایوان و آمریکا، تأییدی دیگر بر اهمیت و جایگاه پتنت در استراتژیهای تجاری این غول صنعت نیمههادی است.
با توجه به این حجم گسترده از فعالیتهای ثبت اختراع در کشورهای مختلف، استفاده از ابزار «PCT» جهت ثبت همزمان اختراعات در کشورهای مختلف و ایجاد پتنت فامیلیهای قدرتمند، کاملاً منطقی به نظر میرسد. این در حالی است که بنا بر گزارش «PCT Yearly Review 2019» که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری ارائه شده است، روند استفاده این شرکت فناور از ابزار «PCT» نزولی بوده است. برای درک بهتر این موضوع، این نکته را در نظر داشته باشید که تعداد پتنت فامیلیهای خارجی «TSMC» در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ میلادی، ۱.۴۸۰ مورد گزارش شده که در دوره مشابه ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ میلادی، به ۱.۸۶۷ پتنت فامیلی افزایش یافته است. این در حالی است که سهم پتنت فامیلیهایی که از مسیر «PCT» در کشورهای دیگر به ثبت رسیدهاند، در دوره نخست ۰/۱ بوده و در دوره بعدی، به صفر کاهش یافته است.
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ هشتم فوریه ۲۰۲۱ میلادی و از مجموعه وبسایتهای «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «پایگاه داده لنز»، «فوربس» و «فورچون»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال بهروزرسانی و تغییرات این اطلاعات در آینده وجود دارد.