مقدمه
یکی از باورهای عمومی در خصوص محصولات چینی، کیفیت پایین و مبتنی بر تقلید و کپیبرداری آنها از محصولات و فناوریهای اصلی است؛ باوری که طی سالهای اخیر، تا حد زیادی دستخوش تغییر شده و این کشور، خود را بهعنوان یکی از پیشگامان نوآوری و فناوری مطرح نموده است. صدرنشینی مطلق چین در زمینه ثبت حقوق مالکیت فکری و پیشی گرفتن از رقبای قدرتمند اروپایی و آمریکایی، نمادی از همین تغییر بزرگ است که به لطف فعالیتهای گسترده برخی فناوران چینی همچون هوآوی (Huawei) میسر شده است.
در این مقاله، از سلسله مقالات معرفی فناوران برتر، با این غول فناوریهای ارتباطی و مخابراتی چین بیشتر آشنا شده و استراتژیهای مالکیت فکری و ثبت اختراع آن را مورد بررسی و تجزیهوتحلیل قرار میدهیم.
مروری بر شکلگیری و توسعه هوآوی
چین که در گذشته نهچندان دور، در فقر مطلق به سر میبرد، با رشد اقتصادی اعجابآور و معجزهآسای خود، در ابتدا به بزرگترین کارگاه جهان برای ساخت و تولید بسیاری از محصولات مورد نیاز در بازارهای بینالمللی تبدیل شد و در وهله بعدی، خود را به اقتصاد دوم جهان پس از آمریکا بدل نمود. پس از سالها رشد دو رقمی و توسعه زیرساختهای اقتصادی، دولتمردان این کشور به فکر حرکت به سمت اقتصاد دانشبنیان و ایجاد یک اکوسیستم خلاق و نوآورانه افتاده و در همین راستا، حمایت از شرکتهای فناور چینی برای حضور در بازارهای خارجی را در دستور کار خود قرار دادند. یکی از این شرکتها، هوآوی است که در کنار سه شرکت تنسنت (Tencent)، علیبابا (Alibaba Group) و بایدو (Baidu)، بازوهای اصلی چین برای هژمونی جهانی در فناوریهای پیشرفته به حساب میآید.
هوآوی در سپتامبر ۱۹۸۷ میلادی، توسط یکی از مهندسین سابق ارتش چین، به نام رن ژنگفی (Ren Zhengfei) تأسیس شد. این شرکت که کارش را با تولید سوئیچهای تلفن آغاز نمود، پس از نزدیک به سه دهه فعالیت، خود را بهعنوان بزرگترین ارائهدهنده سرویسهای مخابراتی و دارنده انحصاری برخی از مهمترین استانداردهای مربوط به تجهیزات شبکه و مخابرات مطرح نموده است. جالب اینکه این غول فناوری چین، از سال ۲۰۰۹ میلادی، به بازار تلفنهای هوشمند ورود کرده و در همین مدت کوتاه، بهعنوان یکی از بازیگران نوظهور و موفق این صنعت، چالشهای فراوانی برای رقبایی همچون اپل و سامسونگ ایجاد نموده است.
هوآوی از همان ابتدای فعالیت، سعی داشت تا با تمرکز بر حوزه ارتباطات و توسعه فناوریهای مخابراتی، فاصله خود را با رقبای قدرتمندی همچون اریکسون، نوکیا، اینتل و کوآلکام کاهش دهد. احتمالاً اگر در دهه پایانی قرن بیستم، به یکی از متخصصین حوزه مخابرات و ارتباطات گفته میشد که طی دو دهه آینده، هوآوی به یکی از پیشگامان این صنعت مبدل میشود، با لبخندی تمسخرآمیز پاسخ میداد. با این حال، هوآوی با انجام این کار ناممکن، سهم بزرگی از بازار را از آن خود نمود. اخبار جدید، مبنی بر تصمیم این شرکت برای اخذ حق امتیاز ۲/۵ دلاری از اپل و سامسونگ به ازای هر یک از تلفنهای هوشمند تولیدی این شرکتها، تنها نمونهای از عمق نفوذ هوآوی و میزان وابستگی سایر بازیگران به فناوریها و محصولات پیشرفته آن است.
در تحلیل چرایی موفقیت هوآوی، باید به فاکتورهای متعددی اشاره نمود؛ پشتیبانی بیقیدوشرط دولت از این غول فناوری، تأکید بر فعالیتهای تحقیق و توسعهای، استفاده از نوآوری مستمر بهعنوان تنها ابزار کارآمد برای مقابله با رقبای قدرتمند غربی، استفاده از سیستم مالکیت فکری برای محافظت از این نوآوریها و البته استراتژی هوشمندانه «IP» جهت درآمدزایی از سبد ارزشمند پتنت، برخی از مهمترین فاکتورهایی است که موفقیت تحسینبرانگیز هوآوی را به دنبال داشته است. این شرکت، از رویکرد چین برای توسعه زیرساختهای ارتباطی کشور در دهه ۱۹۸۰ میلادی، کمال استفاده را نموده و با همین ایده، کار خود را شروع کرد. در آن زمان، بسیاری از شرکتهای چینی، سعی داشتند تا از طریق سرمایهگذاری مشترک با فناوران خارجی، فناوریهای کلیدی همچون سوئیچهای تلفن بهعنوان هسته اصلی شبکههای مخابراتی را به دست آورند. با این حال، رن ژنگفی که عدم تمایل شرکتهای خارجی را مشاهده نمود، راه دیگری را انتخاب کرد. وی تلاش کرد تا با استفاده از تکنیک مهندسی معکوس، از تحقیق و توسعه محلی برای دستیابی به این فناوری استفاده نماید. هدف ژنگفی، تبدیل هوآوی به یک شرکت توانمند مخابراتی و قابلرقابت با رقبای خارجی فعال در بازار چین بود.
برای درک بهتر ذهنیت ژنگفی، معنای اسم هوآوی را در نظر بگیرید که متشکل از مفاهیمی همچون «گل»، «شکوه و زرقوبرق» و «عمل یا دستاورد» است. به عبارت بهتر، هوآوی مترادف با یک دستاورد باشکوه چینی است که هماکنون پس از سه دهه فعالیت، به معنای واقعی اسم خود رسیده است. البته این دستاورد بزرگ، به همین سادگیها عملی نشده و مجموعهای از استراتژیهای هوشمندانه در آن دخیل بوده است. برای مثال، هوآوی با برخورداری از بیش از ۱۹۴ هزار کارمند در سرتاسر جهان، بیش از ۷۶ هزار نفر را در بخشهای تحقیق و توسعهای خود در کشورهایی مانند چین، آمریکا، کانادا، انگلیس، پاکستان، فنلاند، فرانسه، بلژیک و آلمان به کار گمارده و این مسئله، حکایت از اهمیت نوآوری برای این شرکت دارد.
موفقیتهای خارقالعاده هوآوی، موجب شده تا این شرکت، با درآمد تقریباً ۱۲۴ میلیارد دلاری، در رده چهلونهم فهرست «Fortune Global 500» قرار گیرد. رده چهاردهم در فهرست برترین کارفرمایان و نودوسوم در میان برندهای ارزشمند «Forbes» نیز، از دیگر نکات قابل توجه در خصوص این شرکت به شمار میروند.
گفتنی است که یکی از اخبار جنجالی پیرامون هوآوی، اتهامات وارد شده از سوی دولت آمریکا در زمینه سرقت اسرار تجاری و سوءاستفاده از شرکتهای فناور آمریکایی است که در نهایت، تحریمهایی را برای این شرکت به همراه داشت. این چالشهای حقوقی که تحت تأثیر اختلافات تجاری چین و آمریکا پدید آمده، منجر به تهاجمیتر شدن استراتژیهای مالکیت فکری هوآوی گردید. بخشی از این نگاه تهاجمی، در درخواست حق امتیازات قابل توجه از فناوران آمریکایی، برای بهرهبرداری از فناوریهای پتنت شده این شرکت قابل مشاهده است. در اختیار داشتن برخی از مهمترین پتنتهای ضروری استاندارد در صنعت ارتباطات و مخابرات و بهرهمندی از یک سبد پتنت قدرتمند در طیف وسیعی از کشورهای جهان، به عملی شدن این استراتژی هوآوی کمک شایان ذکری نموده است.
استراتژیهای ثبت اختراع
در گذشته، این انتقاد به چین و شرکتهای فناور آن وارد بود که اهمیتی برای حقوق مالکیت فکری سایر شرکتهای فناور جهان قائل نشده و عملاً هر آنچه میخواستند را کپی نموده و به بازار عرضه میکردند. این باور عمومی، در سالهای اخیر و در پی تغییرات مداوم در سیستم مالکیت فکری چین و همچنین فعالیتهای قابل توجه شرکتهای چینی در زمینه اخذ حقوق مالکیت فکری، تا حدی تغییر یافته است. مثال بارز این موضوع، هوآوی است که فعالیتهای ویژهای در خصوص ثبت اختراع در پیش گرفته است.
بنابر گزارش دفتر مالکیت فکری چین، هوآوی در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به اخذ ۴۵۱۰ گواهی ثبت اختراع شده که فاصلهای قابل توجه نسبت به سایر رقبا را نشان میدهد. این فاصله، زمانی بهخوبی درک میشود که بدانیم در همین سال، شرکت دوم یعنی شرکت نفت و مواد شیمیایی چین، ۲۸۸۳ گواهی ثبت اختراع کسب نموده است. نکته قابل توجه دیگر، رشد چشمگیر گواهیهای ثبت اختراع هوآوی طی سالهای اخیر است. در واقع، هوآوی در سال ۲۰۱۵ میلادی، تنها ۲۴۱۳ گواهی ثبت اختراع داشته و این بهمعنای رشدی ۸۷ درصدی است.
هوآوی نهتنها خود را بهعنوان یکی از برترین متقاضیان ثبت اختراع در چین مطرح نموده، بلکه در سایر کشورها، از جمله آمریکا و اروپا هم، فعالیتهای گستردهای برای حفاظت از نوآوریهای خود داشته است. برای درک بهتر، میتوان به بازار بزرگ و جذاب آمریکا اشاره نمود. در سالهای اخیر، هوآوی بر شدت فعالیتهای ثبت اختراع خود در آمریکا افزوده، بهطوری که از ۲۱۱۸ درخواست در سال ۲۰۱۶ میلادی، به ۳۷۷۹ درخواست در سال ۲۰۲۰ میلادی رسیده است. این افزایش تقریباً ۷۸ درصدی، رده چهارم متقاضیان برتر (پس از «IBM»، سامسونگ و «TSMC») را برای این شرکت فناور به همراه داشته است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۶ میلادی، این فناور چینی در رده سیزدهم قرار داشته و طی این سالها، موفق به پشت سر گذاشتن رقبای قدرتمندی همچون «Canon»، اینتل، کوالکام و «LG» شده است.
نگاه دقیقتر به روند پنج ساله فعالیتهای ثبت اختراع هوآوی در آمریکا، نشان میدهد که این شرکت فناور، یک روند کاملاً صعودی را هم در زمینه ثبت درخواست و هم در زمینه اخذ گواهی پیموده است. هوآوی در سال ۲۰۱۶ میلادی، با دریافت ۱۲۰۲ گواهی ثبت اختراع از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO)، در رده بیست و پنجم متقاضیان برتر قرار گرفت. این شرکت، پس از افزایش نسبی آمار در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی (به ترتیب ۱۴۷۶ و ۱۶۸۱ پتنت)، با رشدی چشمگیر در سال ۲۰۱۹ میلادی، موفق به اخذ ۲۴۲۰ گواهی شده و خود را به رده دهم متقاضیان برتر رسانید. این روند در سال ۲۰۲۰ میلادی نیز ادامه یافته و با ۲۷۶۳ پتنت گرنت شده جدید، رده نهم شرکتهای برتر را برای این شرکت به ارمغان آورد (پس از «IBM»، سامسونگ، «Canon»، مایکروسافت، اینتل، «LG»، اپل و «TSMC»). پیشی گرفتن هواوی از فورد و آمازون در سال ۲۰۲۰ میلادی، یکی از نکات جالبتوجه در زمینه اخذ گواهیهای ثبت اختراع در آمریکا است. نکته قابل توجه دیگر، روند کاملاً صعودی هوآوی در ثبت درخواست بوده که با توجه به تأخیر چند ساله در ارائه نتیجه فرایند ارزیابی، میتواند روند صعودی و ارتقای این شرکت در ردهبندی برترینهای دارنده گواهیهای ثبت اختراع را به دنبال داشته باشد.
جدول ۱- درخواستها و گواهیهای ثبت اختراع هوآوی طی سالهای اخیر
یکی دیگر از بازارهای مورد توجه هوآوی، مجموعه کشورهای اروپایی و بازار به شدت جذاب آنها است. بررسیها نشان میدهد که هوآوی با اختلافی فاحش نسبت به سایر شرکتهای فناور، خود را بهعنوان متقاضی برتر پتنت در دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO) مطرح نموده است. در حالی که این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، با ۳۴۶۰ درخواست ثبت اختراع، پس از سامسونگ در رده دوم شرکتهای برتر متقاضی ثبت اختراع در این دفتر قرار داشت، اما از سال ۲۰۱۷ میلادی تا کنون، صدرنشین این فهرست شده است. این شرکت، در ادامه روند کاملاً صعودی خود، در سال ۲۰۲۰ با ۵۷۳۷ درخواست جدید (افزایش تقریباً ۶۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶)، نه تنها در صدر متقاضیان ثبت اختراع در این دفتر قرار گرفته، بلکه فاصله قابل توجهی با رقیب خود یعنی سامسونگ ایجاد نموده است. (سامسونگ به عنوان دومین شرکت برتر، ۳۷۱۷ درخواست در سال ۲۰۲۰ داشته است.)
در ارتباط با گواهیهای ثبت اختراع نیز، وضعیت هوآوی تقریباً مشابه است. این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، با ۸۲۸ پتنت گرنت شده، در رده چهارم جای داشته و پس از اخذ رده نخست در سال ۲۰۱۷ (با ۱۱۳۷ پتنت)، در سالهای بعدی با یک پله نزول، در رده دوم جای گرفته است. این فناور چینی در سال ۲۰۲۰ میلادی، با ۲۲۲۵ گواهی و اختلاف ناچیز با سامسونگ (۱۲ عدد)، در رده دوم جای گرفته است.
واقعیت از این قرار است که هوآوی خود را یک هلدینگ بینالمللی و فعال در سرتاسر جهان دانسته و به همین دلیل، برای حفاظت از ابداعات و نوآوریهای خود در دیگر نقاط جهان نیز غفلت نکرده است. یک مثال خوب در این زمینه، فعالیتهای گسترده در استرالیا است که این شرکت را به یکی از بازیگران برتر ثبت اختراع در این کشور مبدل نموده است. تعداد درخواستهای ثبت اختراع هوآوی در استرالیا، از ۱۰۱ مورد در سال ۲۰۱۶ میلادی، به ۲۵۲ مورد در سال ۲۰۲۰ رسیده که این رشد تقریباً ۲/۵ برابری، جایگاه این شرکت در میان متقاضیان برتر را از رده شانزدهم، به رده دوم ارتقاء داده است. مشابه با این روند، تعداد پتنتهای گرنت شده هوآوی در استرالیا نیز، از ۸۷ مورد در سال ۲۰۱۶ میلادی (جایگاه شانزدهم)، به ۱۱۱ مورد در سال ۲۰۲۰ (جایگاه پنجم) رسیده است.
استراتژی کلیدی دیگر هوآوی در زمینه توسعه سبد مالکیت فکری، استفاده گسترده از پیمان همکاری ثبت اختراع است. این شرکت در سال ۲۰۰۵ میلادی، با تنها ۲۹۵ درخواست «PCT»، در رده نازل سی و هشتم متقاضیان برتر قرار گرفته بود که طی یک بازه کوتاه پنج ساله، با رشد ۶/۴ برابری (۱۵۷۳ درخواست در سال ۲۰۱۰)، به رده چهارم دست یافت. هوآوی در سال ۲۰۱۹ میلادی، با ۴۴۱۱ درخواست، برای سومین سال متوالی، در رده نخست متقاضیان ثبت درخواست «PCT» قرار گرفت. جالب اینکه فاصله هوآوی با میتسوبیشی رده دومی، ۱۷۵۰ درخواست است که نشان از برتری بیچون و چرای این غول فناوری چینی دارد (میتسوبیشی در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۲۶۶۱ درخواست داشته است).
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ پنجم آوریل سال ۲۰۲۱ میلادی و از مجموعه وبسایتهای «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «فوربس»، «فورچون» و «دفتر مالکیت فکری چین»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال بهروزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.