مقدمه
با توسعه فناوری‌های ارتباطی و به‌طور خاص تلفن‌های همراه هوشمند، سبک زندگی بشر و فضای بسیاری از صنایع و کسب‌وکارها تغییر یافته است. احتمالاً برای شما هم صنعت موبایل و فناوری‌های هوشمند ارتباطی، یادآور برندهایی همچون نوکیا، اپل یا سامسونگ است، اما باید بدانید که در پشت این صنعت، برندهای مشهور دیگری هم فعالیت می‌کنند. یکی از مشهورترین آن‌ها، کوالکام است.
کوالکام، به‌عنوان رهبر صنعت نیمه‌هادی و پردازنده‌ها در جهان، تأمین‌کننده بسیاری از تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان محصولات الکترونیک به حساب می‌آید. این شرکت آمریکایی، در زمینه تولید انواع نیمه‌هادی، تجهیزات مخابراتی و تراشه‌های مختلف فعالیت داشته و در کنار این تولیدات، از پتنت و ابزار صدور مجوز، درآمد و سود هنگفتی را نصیب خود می‌کند. لزوم حفاظت از اختراعات و نوآوری‌های صورت گرفته و نیز درآمدزایی از سبد پتنت، کوالکام را به یک گزینه منحصربه‌فرد از منظر بررسی استراتژی‌های مالکیت فکری مبدل می‌سازد که احتمالاً برای هر علاقه‌مند به حوزه «IP»، جالب خواهد بود. در این مقاله، از سلسله مقالات شرکت‌های فناور برتر، استراتژی‌های مالکیت فکری و به‌طور خاص فعالیت‌های ثبت اختراع کوالکام طی سال‌های اخیر، مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار خواهد گرفت.
کوالکام؛ غول صنعت نیمه‌هادی و تجهیزات مخابراتی
اغلب علاقه‌مندان به فناوری، کوالکام را به دلیل حوزه فعالیت و گره خوردن نامش با تراشه‌ها و تجهیزات مخابراتی، یک شرکت با قدمت نسبتاً کم (عمدتاً مربوط به قرن ۲۱) می‌دانند. این تصور نادرست که ناشی از عمر کوتاه فناوری‌های نوین ارتباطی است، هنگامی با بن‌بست روبرو می‌شود که بدانیم راه‌اندازی این غول فناوری، در سال ۱۹۸۵ میلادی و به پشتوانه شرکتی به نام لینکابیت (Linkabit) انجام شده است.
لینکابیت، در سال ۱۹۶۸ میلادی، توسط دو تن از فارغ‌التحصیلان دانشگاه «MIT» به نام‌های اروین جیکوبز (Irwin Jacobs) و اندرو ویتربی (Andrew Viterbi) راه‌اندازی شد. این شرکت، در ابتدا به ارائه مشاوره در حوزه مخابرات مشغول بود و در ادامه، شروع به تولید تجهیزات مخابراتی نمود. این شرکت نوپا را می‌توان شکوفاکننده استعدادها و ایده‌های خلاقانه جیکوبز و ویتربی دانست، جایی که آن‌ها بر روی مودم‌های ارتباطی در صنعت تلویزیون متمرکز شده و در ادامه، تحقیق بر روی ریزپردازنده‌ها را آغاز کردند. سال‌ها بعد و در حالی که لینکابیت به شرکتی بزرگ با صدها کارمند تبدیل شده بود، بنیان‌گذاران آن خارج شده و شرکتی جدید تحت عنوان «Qualcomm» را تأسیس کردند. ایده اولیه شرکت جدید، خدمات تحقیق و توسعه برای کاربردهای نظامی بود که با توجه به سوابق قبلی مدیران، سمت و سوی فناوری‌های ارتباط ماهواره‌ای و دیجیتال یافت. اولین مشکلی که آن‌ها سعی در حل آن داشتند، ارتباط و پیام‌رسانی در صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای بود که با نام «OmniTRACS» به بازار عرضه شد. استقبال از این ایده به شدت خوب بود و عملاً جیکوبز و همکارانش، یک شبه راه صد ساله را طی کردند.
پس از انقلاب در صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای از طریق سیستم پیام‌رسانی دو طرفه، نوبت به صنعت تلفن همراه رسیده بود. مهندسین کوالکام، تصمیم داشتند تا استاندارد ابداعی شرکت اریکسون که اصطلاحاً «TDMA» نامیده می‌شد را با رویکردی جدید به نام «CDMA» جایگزین کنند. این استاندارد جدید، کیفیت صدا را در فواصل دور بهبود بخشیده و تعداد آنتن‌های مورد نیاز را کاهش می‌داد. اما نوآوری کوالکام به همین‌جا ختم نشد و با توجه به نیاز به یک تراشه ارتباطی برای پیاده‌سازی استاندارد «CDMA»، طراحی و ساخت تراشه جدید را در دستور کار قرار داد. معرفی استاندارد جدید و جذب سرمایه ۳۰ میلیون دلاری در سال ۱۹۸۹ میلادی، کمک کرد تا آزمایشات اولیه آغاز شده و در کمتر از دو سال، بازنگری در استاندارد تماس‌های تلفن همراه از سوی رهبران صنعت آغاز شود!
از آن زمان، کوالکام مسیر رشد و توسعه خود را به خوبی ادامه داده و به‌عنوان برندی جهانی و قدرتمند معرفی شده است. این شرکت، با گرد هم آوردن متخصصین و استعدادهای شغلی از گوشه و کنار جهان، کسب‌وکاری بزرگ، با ارزش بازار تقریباً ۸۸/۵ میلیارد دلاری پدید آورده که بسیاری از محصولات الکترونیک مصرفی کاربران در اقصی نقاط جهان، به نحوی از خدمات و تجهیزات آن بهره‌مند می‌شوند. برآوردها حاکی از آن است که حدود ۳۷ تا ۴۱ هزار نفر، در دفاتر متعدد این غول فناوری مشغول به کار بوده که همه ساله نوآوری‌ها و ایده‌های خلاقانه خود را در قالب محصولات و فناوری‌های جدید به بازار عرضه می‌کنند.
استراتژی‌های ثبت اختراع
کوالکام را می‌توان یک نماد موفق از بکارگیری هوشمندانه سیستم‌های مالکیت فکری دانست. این شرکت فناور، علاوه بر استفاده از سیستم پتنت برای حفاظت از دستاوردهای فناورانه خود، این دارایی‌های ارزشمند را به ابزاری برای منبع درآمد پایدار خود مبدل ساخته است. به عبارت بهتر، سبد پتنت این شرکت، در کنار کارکرد محافظتی خود، با قابل مبادله نمودن نوآوری‌ها و دانش فناورانه، مجموعه عظیمی از درآمدهای صدور مجوز را برایش به ارمغان آورده و از این منظر، کوالکام همانند سایر رقبای خود، نظیر نوکیا و هوآوی، از بازیگران پرکار مالکیت فکری و پتنت محسوب می‌شود.
کوالکام در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۲۷۹۳ درخواست جدید در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا به ثبت رسانیده و در رده هشتم شرکت‌های برتر قرار گرفته است. بررسی فعالیت‌های ثبت اختراع در سال‌های قبل و همچنین جایگاه این شرکت در فهرست شرکت‌های برتر، حاکی از این است که بر خلاف بسیاری از رقبا، تقریباً یک روند ثابت در عملکرد این شرکت وجود داشته و افت‌وخیز زیادی در فعالیت‌های ثبت اختراع آن مشاهده نمی‌شود.
جالب‌تر این‌که این روند نسبتاً ثابت، در زمینه تعداد گواهی‌های اخذ شده کوالکام به کلی تغییر می‌یابد. تعداد گواهی‌های ثبت اختراع این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۲۹۲۵ مورد بوده و به همین واسطه، در رده چهارم شرکت‌های برتر قرار گرفته است. این در حالی است که در سال‌های بعد، روندی کاملاً نزولی دنبال شده و تعداد «US» پتنت‌های گرنت شده در سال ۲۰۲۰، به ۲۲۷۷ مورد کاهش یافته است. بدیهی است که این روند کاهشی، جایگاه این شرکت را سال به سال تنزل داده و در سال ۲۰۲۰، به رده دهم رسانده است. با این وجود، باید به این نکته هم اشاره نمود که روند کلی گواهی‌های ثبت اختراع کوالکام در یک دهه اخیر به شدت صعودی بوده، به‌طوری که از ۹۲۳ پتنت اخذ شده در سال ۲۰۱۱، به ۲۲۷۷ پتنت در سال ۲۰۲۰ رسیده است (رشد تقریباً ۲/۵ برابری).
جدول ۱- درخواست‌ها و گواهی‌های ثبت اختراع کوالکام طی سال‌های اخیر
مزیت بزرگ سیستم پتنت و آنالیز فعالیت‌های یک شرکت فناور در آن، شناسایی بازارهای هدف و اولویت هر یک در نگاه مدیران آن شرکت است. از این منظر، دومین بازار بزرگ پیش روی کوالکام، بازار کشورهای اروپایی بوده که همه ساله، ثبت درخواست‌های متعدد این غول فناور در دفتر ثبت اختراع اروپا را به دنبال داشته است. روند ثبت درخواست‌های کوالکام در «EPO»، تا حدی شبیه به روند ثبت درخواست در «USPTO» است، بدین معنا که طی سال‌های اخیر روند نزولی یا صعودی آن‌چنان فاحشی به چشم نمی‌خورد و جایگاه این شرکت بین رده‌های ششم و هفتم در نوسان بوده است (به جز سال ۲۰۱۷ که در رده چهارم جای گرفته). کوالکام در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۷۹۲ درخواست جدید در «EPO» به ثبت رسانیده که این شرکت را در رده هفتم متقاضیان برتر قرار داده است.
در سوی مقابل، روند اخذ گواهی کوالکام در «EPO»، در سال‌های اخیر کاملاً صعودی بوده و عملاً این شرکت خود را به یکی از متقاضیان برتر این نهاد تبدیل نموده است. دریافت ۸۱۸ گواهی در سال ۲۰۱۶ و جهش غیرمنتظره در سال بعد (۱۱۲۴ پتنت) که این شرکت را از رده پنجم به رده دوم متقاضیان برتر (پس از هوآوی) رسانید، یکی از مصادیق این روند است. گفتنی است که در سال ۲۰۲۰ میلادی، کوالکام با ۱۴۳۱ گواهی جدید، پس از سامسونگ، هوآوی و «LG»، در رده چهارم قرار گرفته است.
نکته جالب‌توجه دیگر در فعالیت‌های ثبت اختراع کوالکام و استراتژی‌های مالکیت فکری این شرکت، توجه به سایر مناطق از جمله استرالیا است. فعالیت پررنگ در این کشور که به ثبت ۳۲۱ پتنت در سال ۲۰۱۸ و قرار گرفتن در رده نخست متقاضیان بر انجامید، اهمیت این بازار نزد مدیران و تصمیم‌گیران ارشد کوالکام را نشان می‌دهد. از منظر گواهی ثبت اختراع نیز، رشد چشمگیری در سبد پتنت کوالکام در استرالیا به چشم می‌خورد. این شرکت در سال ۲۰۱۶ میلادی، تنها ۲۵ گواهی دریافت نموده که طی یک روند کاملاً صعودی به ۱۷۹ پتنت در سال ۲۰۲۰ (رشد بیش از ۷ برابری) افزایش یافته و در رده دوم (پس از اپل) قرار گرفته است. مجموعه این آمارها، بازارهای متنوع و جهانی کوالکام و رویکرد این شرکت به حضور گسترده در بازار بین‌المللی را نشان می‌دهد.
یکی دیگر از استراتژی‌های مالکیت فکری کوالکام جهت کاهش هزینه‌ها و تسهیل فرآیند ثبت اختراع، استفاده از پیمان همکاری ثبت اختراع (PCT) است. این شرکت در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۲۱۲۷ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده و در رده چهارم شرکت‌های برتر (پس از هوآوی، میتسوبیشی و سامسونگ) قرار گرفته است. این در حالی است که تعداد درخواست‌های «PCT» کوالکام در سال ۲۰۰۵، تنها ۳۷۹ مورد بوده و در جایگاه نازل بیست و یکم قرار داشته است.
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ یازدهم می ۲۰۲۱ میلادی و از مجموعه وب‌سایت‌های «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری»، «فوربس» و «فورچون»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال به‌روزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.
