مقدمه
تاریخ بشر، مملو از نوآوریها و اختراعاتی است که هر یک با رفع یکی از نیازها یا مشکلات انسان، جوامع را یک گام به سمت زندگی مدرن فعلی پیش بردهاند. در این مسیر، زنان مخترع و نوآور، دوشادوش مردان تلاش کرده و نقش بزرگی در این زمینه ایفاء نمودهاند. یکی از این زنان خوشفکر، جوزفین کوکران (Josephine Cochran)، بانوی مشهور آمریکایی است که با طراحی و توسعه ماشین ظرفشویی، بار بزرگی از دوش زنان خانهدار، آشپزخانه رستورانها و هتلها و مراکز بزرگ طبخ غذای صنعتی برداشت. جالب است بدانید که جوزفین کوکران، بیوهای علاقهمند به فعالیتهای آزادیخواهانه و مترقی بود و در زمانهای که همه چیز به نفع مردان رقم میخورد، علیه محدودیتهای پیش روی زنان در جامعه مبارزه میکرد.
نمایشگاه اختراعات شیکاگو؛ میزبانی برای یک اختراع بزرگ
در سالهای پایانی قرن نوزدهم میلادی، بازدیدکنندگان ساحل جنوبی شیکاگو، با صحنهای عجیب مواجه میشدند. در فاصله ماه می و اکتبر ۱۸۹۳، در فضایی بزرگ که قبلاً منطقهای باتلاقی و خالی از سکنه بود، ساختمانهایی جدید و درخشان ظاهر میشد که یادآور معابد کلاسیک یونان بود. کانالهایی برای گردش آب در بین ساختمانها و استخری بزرگ که آبهای این کانالها را در خود جای میداد. این شهر جدید و جادویی، نمایشگاه جهانی کلمبیا بود که از یک منظر، برای بزرگداشت سفر کریستوفر کلمب به آمریکا برگزار میشد. با این وجود، دیگر هدف کلیدی برگزاری این نمایشگاه، برجسته کردن قدرت و نبوغ صنعتی یک ملت باانگیزه و خلاق بود.
این نبوغ خارقالعاده، در سالن ماشینآلات که اختراعات نمادین آمریکایی، از جمله تلگراف، گرامافون و دستگاه پنبه پاککنی در آن به نمایش گذاشته شده بود، به خوبی مشهود بود. در کنار این اختراعات قدیمی، یک اختراع جالب و جدید هم وجود داشت که توجه بسیاری از بازدیدکنندگان را به خود جلب میکرد. حرکت عجیب چرخ دندهها و قرقرهها، در کنار قفسهای حاوی بیش از ۲۰۰ ظرف کثیف که در کمتر از دو دقیقه تمیز میشد؛ گویی تکتک آنها با دست شسته شده بودند. این ماشین عجیب و غریب، ماشین ظرفشویی «Garis-Cochran» نام داشت، تنها اختراعی که توسط یک زن ارائه شده بود.
داوران نمایشگاه، چنان تحت تأثیر ماشین ظرفشویی قرار گرفتند که ارزشمندترین جایزه نمایشگاه (بهترین ساخت مکانیکی، دوام و انطباق) را به آن اعطا کردند. این یک موفقیت بزرگ برای مخترع دستگاه بود، یک کارآفرین بیوه که با خلاقیت ذهنی و تلاش فراوان، نام خود را در تاریخ به ثبت رسانید.
جوزفین کوکران؛ زنی که هیچگاه ناامید نشد!
جوزفین در هشتم مارس ۱۸۳۹ میلادی، در اوهایو متولد شد. وی از همان کودکی، با اختراع، نوآوری و فناوری آشنا بود. پدربزرگ مادری او، جان فیچ (John Fitch)، کهنه سرباز جنگ و مخترع نخستین قایق بخار پتنت شده در آمریکا و پدرش جان گریس (John Garis)، یک مهندس عمران ناظر بر آسیابها و کارخانههای چوببری حاشیه رودخانه اوهایو بود. همین فضای مهندسی، موجب شد تا هر گاه جوزفین با مشکلی مواجه میشد، مصمم به جستجو و یافتن یک راهحل فناورانه برای رفع آن برخاسته و در صورت عدم وجود راهکاری در دسترس، ابداعی جدید داشته باشد. باید این نکته را در نظر داشت که برای زنان آمریکایی قرن نوزدهم که حتی از حق رأی هم برخوردار نبودند، فرصتهای نوآوری به شدت نادر بود.
جوزفین در سن ۱۹ سالگی، با ویلیام کوکران (William A. Cochran) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، یک دختر به نام کاترین و یک پسر بود که در دو سالگی چشم از جهان فرو بست. ویلیام به کار تجارت مشغول شد و خانه آنها، اغلب میزبان افراد مختلفی از صنایع و کسبوکارهای مختلف بود. جوزفین دوست داشت که در این میهمانیها از سرویس ظروف موروثی خود استفاده کند که متعلق به دو قرن قبل بود. در یکی از این مهمانیها، خدمتکاران هنگام شستن ظروف چینی، تعدادی از آنها را شکستند و این امر، جوزفین را به شدت خشمگین کرد.
"اگر هیچ کس دیگری قرار نیست ماشین ظرفشویی اختراع کند، خودم این کار را میکنم."جوزفین کوکران
در ابتدا، جوزفین تصمیم گرفت خودش برای شستن ظروف دست به کار شود. اما خیلی زود از این کار خستهکننده دست کشید. ذهن خلاق و جستجوگرش به تلاطم افتاده بود: باید یک راهحل مکانیکی هم وجود داشته باشد که کار را نه فقط برای خودش، بلکه برای دیگران نیز آسان کند.
وی به سرعت، طرحی اولیه از چیزی که لازم داشت را ترسیم کرد: «اگر هیچکس قصد ندارد ماشین ظرفشویی اختراع کند، من خودم این کار را خواهم کرد». تقریباً در همان دوره زمانی، شوهر جوزفین که با اعتیاد به الکل دستوپنجه نرم میکرد، بیمار شد و در سال ۱۸۸۳ میلادی، درگذشت. تنها چیزی که از ویلیام کوکران باقی ماند، ۱۵۰۰ دلار پول نقد و حجم عظیمی از بدهی بود. اختراع ماشین ظرفشویی، دیگر یک ایده رؤیاپردازانه و مفرح نبود، بلکه یک ضرورت فوری برای رفع مشکلات مالی محسوب میشد.
اما اختراع و ساختن چنین دستگاهی، با یک طرح ذهنی تفاوت زیادی داشت. جوزفین نیاز به کمک داشت و یافتن فردی شایسته برای همکاری بسیار دشوار بود. خودش در این خصوص میگوید: «من نمیتوانستم مردان را وادار کنم که کارهایی را که میخواستم انجام دهند. آنها ابتدا کار خودشان را میکردند و شکست میخوردند و سپس به سراغ خواسته من میرفتند. این موضوع، برای من گران تمام شد. آنها میدانستند که من از نظر آکادمیک چیزی در مورد مکانیک نمیدانم و در نتیجه، اصرار داشتند که راه خود را با اختراع من بپیمایند. در نهایت، خود را متقاعد میکردند که راه من بهتر است».
این مسیر دشوار، با تمام چالشها و پیچیدگیهایش طی شد. جوزفین، نخستین درخواست ثبت اختراع خود را در شب سال نوی ۱۸۸۵ و با نام «J.G. Cochran» به ثبت رسانید. یک سال بعد، او با کمک یک مکانیک جوان به نام جورج باترز (George Butters)، کار خود را در محوطه پشتی خانهاش آغاز کرد و نمونه اولیه را تولید نمود. اگرچه او اولین کسی نبود که ماشین ظرفشویی را اختراع میکرد، اما اولین کسی بود که برای تمیز کردن ظروف، از فشار آب و نه از دستگاههای شستشو استفاده میکرد. علاوه بر این، دستگاه ابداعی وی دارای قفسههایی مخصوص نگه داشتن ظروف بود و دیگر نیازی نبود تا کاربران، همانند ماشینهای ظرفشویی قبلی، آب جوش را روی تکتک ظروف بریزند.
درست پس از کریسمس ۱۸۸۶ (بیست و هشتم دسامبر)، جوزفین توانست گواهی ثبت اختراع خود را با شماره «US 355139»، از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا دریافت نماید. عنوان این پتنت ارزشمند، «ماشین شستشوی ظروف» بود. لازم به تأکید است که کوکران، پس از دریافت پتنت نخست خود، به بهبود و ارتقای ماشین ظرفشویی ادامه داد. اما گواهی ثبت اختراع دوم، در آوریل ۱۹۱۷ و پس از مرگ وی صادر شد. پتنت مذکور که در آوریل ۱۹۱۴ به ثبت رسیده بود، گواهی ثبت اختراعی با شماره «US 1223380» را به دنبال داشت.
طراحی و ساخت نمونه اولیه، آن هم در فضای به شدت مردانه آن دوران، تنها یکی از چالشهای جوزفین بود. وی پس از اطمینان بابت حفاظت از اختراع، یافتن مشتری را در دستور کار قرار داد. در اینجا هم خلاقیت ذهنی جوزفین به فریادش رسید. در آن زمان، کارهای داخلی منازل بر عهده زنان بود و از همین رو، جوزفین ترجیح میداد که ماشینهای ظرفشویی را مستقیم به زنان بفروشد. وی بعدها اظهار داشت: «وقتی صحبت از خرید چیزی با قیمت ۷۵ یا ۱۰۰ دلار برای آشپزخانه میشود، یک زن بلافاصله شروع به فهرست کردن کارهایی میکند که میتواند با این پول انجام دهد. زنان از ظرفشویی متنفرند. کدام زن است که از راحت شدن از این کار بدش بیاید».
این ایده بازاریابی مستقیم و فروش محصول به زنان، مشکلات جانبی هم به همراه داشت. زنان آن دوران، یاد نگرفته بودند که وقت و راحتی خود را با ارزش پول مقایسه و مبادله کنند. علاوه بر این، زنان در تعیین هزینههای نسبتاً زیاد خانه، عامل تعیینکنندهای نبودند!
همین موضوع، باعث شد تا استراتژی جوزفین تغییر کند. این بار، وی مؤسسات بزرگتر، مانند رستورانها و هتلها را هدف قرار داد. در سال ۱۸۸۷، یک دوست ثروتمند و بانفوذ، جوزفین را به مدیر یکی از مشهورترین هتلهای کشور یعنی «Chicago’s Palmer House» معرفی کرد. این فرد، بهشدت تحت تأثیر اختراع ماشین ظرفشویی قرار گرفت و جوزفین در حالی از جلسه خارج شد که نخستین سفارش خود را دریافت کرده بود.
دومین مشتری جوزفین، هتل «Sherman House» بود. وی این بار مجبور شد که مستقیماً و بدون دعوت قبلی، به سراغ مدیران هتل رفته و این یک مشکل بسیار بزرگ بود. جوزفین یک بانوی پنجاه ساله محسوب بود و طبق عرف رایج در آن زمان، یک زن بالغ از خانه خارج نمیشد، مگر اینکه با یک مرد همراه باشد. خودش در این باره میگوید: «فکر میکنم سختترین کاری بود که انجام دادم. من از لابی بزرگ هتل به تنهایی عبور کردم. شما نمیتوانید تصور کنید که در آن روزها چگونه بود. عبور یک زن از لابی هتل، آن هم به تنهایی. من هرگز بدون شوهر یا پدرم جایی نرفته بودم و به نظر میرسید که دارم مسافتی بیش از یک مایل را طی میکنم. هر لحظه فکر میکردم که الآن غش میکنم، اما این اتفاق نیفتاد و بهعنوان پاداش، با سفارشی ۸۰۰ دلاری خارج شدم».
گزارش هلن گوگار (Helen M. Gougar) از مجله زنان در سال ۱۸۸۹ میلادی، به خوبی اوضاع سخت جوزفین را توصیف میکند: «خانم کوکران، در تلاش است تا یک نفر را برای تأسیس شرکتی جهت ساخت اختراع خود پیدا کند، چرا که خودش قادر به تأسیس شرکت نیست. ای کاش، زنان به تنهایی میتوانستند سهامداران شرکت را تشکیل دهند». همچنین شرکت «Garis-Cochran» که توسط جوزفین راهاندازی شده بود، سرمایه کافی برای ساخت ماشینآلات نداشت و همین مسئله، منجر به کندی پیشرفت کارها میشد.
روند جذب سرمایهگذار به شدت کند بود. به نظر میرسید که سرمایهگذاران بالقوه، تنها در صورت استعفای جوزفین و واگذاری مدیریت آن به مردان، حاضر به سرمایهگذاری میشدند. با این وجود، جوزفین ناامید نشد و در عین دلسردی، بدون تکیه بر سرمایهگذار، کار را به پیش برد. گذر زمان، ثابت کرد که این یک تصمیم عاقلانه بوده است، چرا که بسیاری از شرکتهای نوپا و دارای بودجههای مالی بزرگ، در بحران سال ۱۸۹۳ میلادی نابود شدند. در عوض، این سال نقطه عطف بزرگی در زندگی شغلی جوزفین محسوب میشود. نمایشگاه جهانی کلمبیا، فرصت بینظیری برای تبلیغات و فروش ماشین ظرفشویی فراهم نمود. سفارشات از رستورانها و هتلهای سرتاسر ایلینوی و ایالتهای مجاور سرازیر شده بود و حتی به دلیل سختگیریهای بهداشتی جوزفین، مشتریانی از بیمارستانها و کالجها هم به وی مراجعه میکردند. مدل بزرگ ماشین ظرفشویی «گریس-کوکران»، میتوانست ظرف دو دقیقه، ۲۴۰ ظرف را شسته و خشک کند. این به معنای صرفهجویی هنگفت در هزینه نیروهای خدماتی هتلها، رستورانها و سایر مشتریان بود.
در سال ۱۸۹۸ میلادی، جوزفین کارخانه خود را با مدیریت جورج باترز افتتاح کرد و توسعه کسبوکار و فروش محصولات به مشتریان دورتر از آلاسکا و مکزیک را نیز دنبال نمود. گفتنی است که علیرغم تمام تلاشهای جوزفین، مدلهای خانگی تولیدی این شرکت، حدود ۳۵۰ دلار هزینه داشت که برای بیشتر خانوادهها، بسیار گران بود. از سوی دیگر، تأمین آب گرم مورد نیاز دستگاه هم، کمی دشوار بود. به همین دلایل، همچنان هتلها و رستورانها بهعنوان مشتریان عمده وی محسوب میشدند.
با تمام این تفاصیل، مسیر حرکتی جوزفین بهعنوان یک مخترع و کارآفرین، اصلاً آسان نبود. خودش در این خصوص میگوید: «اگر امروز میخواستم عرضه ماشین ظرفشویی به بازار را شروع کنم و همه آنچه بر من گذشته را میدانستم، هرگز جرأت شروع این کار را نداشتم. البته در این صورت، من یک تجربه بسیار زیبا را هم از دست داده بودم». وی در سوم آگوست ۱۹۱۳ و در سن ۷۴ سالگی، در خانه خود در شیکاگو درگذشت. در میان ادای احترام متعدد در روزهای پس از مرگ، یک نشریه برجسته خاطرنشان کرد که تلاش بیوقفه و توانایی چشمگیر وی، یک کسبوکار بزرگ و سودآور ایجاد کرده است: «ما فقط ستایش دستگاه او را میشنویم و در میان کسانی که شخصاً با خانم کوکران آشنا هستند، همه زبان به تحسین، احترام و افتخار میگشایند. ما احساس میکنیم که همه اینها، به خاطر یک چیز است: پشتکار و موفقیت، بهویژه هنگامیکه مسیر کسبوکار برای یک زن آسان نیست».
همانطور که اشاره شد، جوزفین در سال ۱۹۱۷ (پس از مرگ)، پتنت دوم خود را برای نسخه بهبود یافته ماشین ظرفشویی دریافت کرد. در سال ۱۹۲۳، شرکت «Crescent Dishwashing Company» که وی تأسیس کرده و رهبری آن را بر عهده داشت، موفق به دریافت یک علامت تجاری شد. در سال ۱۹۲۶، این شرکت توسط شرکت تولیدی هوبارت (Hobart Manufacturing Company) که ماشینهای ظرفشویی را با نام تجاری «KitchenAid» تولید میکرد، خریداری شد. در نهایت، «KitchenAid» در سال ۱۹۸۶، توسط شرکت «Whirlpool» خریداری شد. اگرچه تصور یک آشپزخانه خانگی مدرن و بدون ماشین ظرفشویی در دنیای فعلی دشوار است، اما جالب است بدانید که تا دهه ۱۹۶۰ میلادی، آرزوی جوزفین برای تبدیل اختراعش به یک وسیله خانگی رایج محقق نگردید.
جوزفین کوکران، در سال ۲۰۰۶ میلادی به تالار مشاهیر مخترعین ملی آمریکا راه یافت. بهعنوان شاهدی بر تأثیر گسترده اختراع وی، دولت رومانی (کشوری که کوکران هیچ ارتباطی با آن نداشت) در سال ۲۰۱۳ میلادی و به مناسبت روز جهانی مالکیت فکری، تمبر یادبودی با چهره وی منتشر نمود.