مقدمه
هنگامی که صحبت از دوام و عملکرد فنی محصولات الکترونیکی، خودرو و ... می‌شود، بسیاری از افراد به یاد شرکت‌های ژاپنی می‌افتند. از تویوتا، هوندا موتور و میتسوبیشی گرفته تا «Canon» و سونی که نام این کشور آسیایی را در بین رقبای شرقی و غربی خود، به‌عنوان یکی از غول‌های فناوری مطرح نموده‌اند. نکته جالب پیرامون این شرکت‌های فناور، فعالیت در طیف گسترده‌ای از حوزه‌های فناوری و بخش‌های اقتصادی است، به‌طوری که سونی از پلوپز برقی و رادیوهای ترانزیستوری شروع کرده و هم‌اکنون یکی از پیشگامان صنعت بازی (کنسول بازی پلی‌استیشن) و حتی تلفن همراه محسوب هم می‌شود.
سونی، در زمره بازیگران به شدت فعال حوزه ثبت اختراع است که این امر، با توجه به نوآوری‌های مستمر در این شرکت و لزوم حفاظت از آن‌ها، کاملاً منطقی به نظر می‌رسد. در این مقاله، از سلسله مقالات معرفی فناوران برتر، به منظور آشنایی بیشتر با این شرکت فناور و استراتژی‌های ثبت اختراع آن در کشورهای مختلف، به مرور و بررسی فعالیت‌های سونی می‌پردازیم.
«سونی»؛ پیشگام در نوآوری
سونی در هفتم ماه می ۱۹۴۶ میلادی، توسط دو تن از تاجران و کارآفرینان موفق ژاپنی، به نام‌های ماسارو ایبوکا (Masaru Ibuka) و آکیو موریتا (Akio Morita) تأسیس شد. موریتا یک فیزیکدان میهن‌دوست بود که پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه در سال ۱۹۴۴ میلادی، به ارتش پیوست. طی جنگ جهانی دوم، موریتا با ایبوکا که از تاجران موفق ژاپنی بود، آشنا شد. در آن زمان، مردم تشنه شنیدن اخبار روز دنیا بودند و یکی از ابزارهای رایج برای این کار، رادیو بود. ایده اولیه تأسیس سونی هم از همین‌جا نشأت گرفت: «شرکتی برای تعمیر رادیوهای خراب».
جالب اینجا است که این شرکت کوچک که کار خود را با تنها ۸ کارمند آغاز نمود، در ابتدا عنوان دیگری داشت: «توکیو تسوشین گوکی یا مؤسسه تحقیقات ارتباطات توکیو». نام این شرکت، از سال ۱۹۵۸ میلادی، به سونی تغییر یافت. داستان این تغییر نام هم خواندنی است: «ایبوکا و موریتا، به دنبال نام جدیدی بودند که بتواند برند شرکت را در ابعاد جهانی طنین‌انداز کند. آن‌ها در ابتدا از مخفف «TTK» استفاده نمودند. اما از آنجا که شرکتی با همین نام وجود داشت، این اسم از دستور کار خارج شد. نام پیشنهادی بعدی، «Totsuko» بود که به دلیل دشواری تلفظ برای انگلیسی زبان‌ها، مورد قبول واقع نشد. در نهایت، «Sony» از ترکیب دو کلمه «Sonus» به معنای صدا و «Sonny» به معنای پسر جوان انتخاب شد».
نخستین محصول سونی، یک پلوپز برقی بود. اما از آنجا که این محصول نتوانست انتظارات را برآورده نماید، با شکست سختی روبرو شد. نوآوری‌های تیم تحقیق و توسعه سونی ادامه داشت و این بار، یک دستگاه ضبط نوار طراحی شد. این دستگاه هم در ابتدا مورد استقبال بازار قرار نگرفت، اما با آشنا شدن مردم و افزایش درخواست‌ها، با فروش مناسبی روبرو شد.
سونی با توسعه رادیوهای ترانزیستوری در اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی و تأسیس شعبه‌ای در آمریکا، راه را برای تبدیل شدن به یک هلدینگ بین‌المللی و بزرگ هموار نمود و عملاً پای در مسیر نوآوری و موفقیت گذاشت. در حال حاضر، سونی بیش از ۱۱۱۰۰۰ کارمند در سرتاسر جهان داشته و ارزش بازار آن، بالغ بر ۱۳۷/۳ میلیارد دلار ارزیابی می‌گردد. گفتنی است که طی نیم قرن اخیر، محصولات نوآورانه زیادی از سوی سونی معرفی گردیده که از آن جمله، می‌توان به تلویزیون قابل‌حمل، دستگاه پخش نوار ویدیویی، واکمن، دستگاه پخش «CD»، پلی‌استیشن، دوربین دیجیتال، تلفن همراه و لپ‌تاپ اشاره نمود. عملاً می‌توان گفت که موفقیت و شهرت این برند مشهور ژاپنی، مرهون همین نوآوری‌های پی‌در‌پی بوده که آوازه این شرکت را در سراسر جهان پیچیده است.
استراتژی ثبت اختراع
سونی از برندهای اصلی ژاپن و نمادی از موفقیت نوآورانه و مبتنی بر دانش این کشور محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این شرکت بزرگ و موفق، مجموعه‌ای از استراتژی‌های مالکیت فکری را برای حفاظت از نوآوری‌ها و ابداعات خود به کار گرفته که در میان آن‌ها، ثبت اختراع به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی مطرح می‌باشد.
بنا بر آمار استخراج شده از پایگاه داده «Lens»، سونی در سال ۲۰۲۰ میلادی، موفق به ثبت ۴۵۷ درخواست در دفتر ثبت اختراع ژاپن (JPO) شده است که البته این شرکت را در زمره ده متقاضی برتر قرار نمی‌دهد. با توجه به آمار ثبت اختراع سال‌های قبل و از جمله ۹۵۰ درخواست سال ۲۰۱۶، به نظر می‌رسد که یک روند نزولی بر فعالیت‌های ثبت اختراع این شرکت در ژاپن حاکم بوده یا یا این‌که سونی از عناوین حقوقی متعدد به‌عنوان بازوهای مالکیت فکری و ثبت اختراع خود در ژاپن استفاده می‌کند.
با وجود روند نزولی ثبت اختراع سونی در ژاپن و قرار نگرفتن این شرکت در فهرست متقاضیان برتر ژاپنی، اما به نظر می‌رسد که این شرکت در جوامع بین‌المللی، چهره دیگری از خود به جای گذاشته است. در واقع، سونی حفاظت از محصولات و فناوری‌های انحصاری خود را در سایر بازارهای منطقه‌ای، از جمله آمریکا، اروپا و حتی استرالیا، به طور جدی دنبال می‌کند. استفاده حداکثری از توافقنامه‌های بین‌المللی به‌ویژه پیمان همکاری ثبت اختراع و ثبت درخواست‌های «PCT» متعدد، به خوبی بیانگر نقش مالکیت فکری در استراتژی‌های تجاری این شرکت و استفاده از پتانسیل‌های موجود در راستای تسهیل و تسریع فرآیندهای ثبت اختراع است.
نخستین بازار خارجی پیش روی سونی، بازار آمریکا بوده که به لطف جمعیت زیاد، حضور برخی از مشهورترین فناوران جهان و عرضه جدیدترین محصولات فناورانه، گزینه‌ای جذاب برای تمامی شرکت‌های بزرگ و کوچک به حساب می‌آید. سونی در سال ۲۰۲۰ میلادی، موفق به ثبت ۲۲۲۸ درخواست جدید در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا شده که این شرکت را در جایگاه سیزدهم متقاضیان برتر قرار می‌دهد. بررسی روند پنج سال اخیر ثبت درخواست سونی در آمریکا، حاکی از این است که یک روند نسبتاً افزایشی طی شده و از ۱۹۸۴ درخواست در سال ۲۰۱۶ میلادی (جایگاه پانزدهم شرکت‌های برتر)، به ۲۰۷۵ درخواست در سال ۲۰۱۷ رسیده و پس از یک افت ناچیز در سال ۲۰۱۸، مجدداً با افزایش مواجه شده و به رکورد ۲۲۷۰ درخواست در سال ۲۰۱۹ رسیده است.
در ارتباط با گواهی‌های ثبت اختراع سونی در آمریکا، باز هم با روندی رو به رشد مواجه هستیم. این شرکت توانسته ۲۱۸۴ پتنت گرنت شده در سال ۲۰۱۶ میلادی به خود اختصاص دهد که پس از یک افت محسوس در سال ۲۰۱۸ (۱۶۹۰ گواهی)، مجدداً روند صعودی را ادامه داده و نهایتاً در سال ۲۰۲۰ میلادی، به رکورد ۲۲۴۰ پتنت و رتبه دوازدهم دارندگان برتر گواهی ثبت اختراع در آمریکا دست یافته است.
جدول ۱- فعالیت‌های ثبت اختراع سونی
بازار بزرگ دیگری که سونی در آن به فعالیت مشغول است، بازار کشورهای اروپایی است. روند فعالیت‌های ثبت اختراع این شرکت در دفتر ثبت اختراع اروپا، کمی متفاوت از «USPTO» است؛ به‌طوری که پس از سه سال روند ثابت در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ (به ترتیب، ۱۵۱۱، ۱۵۳۵ و ۱۵۷۴ درخواست)، به یک‌باره با جهش چشمگیری مواجه شده و رکورد ۱۹۳۸ درخواست را در سال ۲۰۱۹ به ثبت رسانده است. این آمار، جایگاه چهارم متقاضیان برتر، پس از هوآوی، سامسونگ و «LG Electronic» را برای سونی به همراه داشت که البته در پی نزول مجدد درخواست‌ها در سال ۲۰۲۰ و رسیدن به ۱۶۴۹ درخواست، به رده هشتم شرکت‌های برتر سقوط نمود. در نقطه مقابل، روند اخذ گواهی سونی در «EPO» کاملاً صعودی بوده و از ۳۰۶ پتنت در سال ۲۰۱۶ (رده بیست و چهارم)، به ۸۲۵ پتنت در سال ۲۰۲۰ (رده نهم) رسیده است. این افزایش ۲/۷ برابری، به خوبی ارزش بازار اروپا و لزوم حفاظت از دارایی‌های فکری سونی در این بازار را نشان می‌دهد.
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، سونی علاقه‌مند به حفاظت از اختراعات خود در بازار استرالیا نیز می‌باشد. نیم‌نگاه این شرکت به سیستم ثبت اختراع استرالیا، 46 درخواست و 36 گواهی ثبت اختراع را در سال ۲۰۲۰ میلادی برای آن به دنبال داشته است.
یک جنبه دیگر از فعالیت‌های ثبت اختراع سونی، استفاده گسترده از پیمان همکاری ثبت اختراع جهت ثبت درخواست واحد و صرفه‌جویی زمانی و هزینه‌ای در حفاظت از اختراعات و نوآوری‌ها در چندین منطقه جغرافیایی است. سونی در سال ۲۰۰۵ میلادی، ۴۵۰ درخواست «PCT» به ثبت رسانیده که پس از یک روند افزایشی مستمر، به رکورد ۱۷۳۵ درخواست در سال ۲۰۱۷ (جایگاه نهم متقاضیان برتر) رسید. در ادامه و پس از یک افت نسبی در سال ۲۰۱۸ که تعداد درخواست‌ها را به ۱۳۴۲ مورد کاهش داد، روند افزایشی مجدداً دنبال شده و در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۵۶۶ درخواست (رتبه سیزدهم شرکت‌های برتر) را برای سونی به ارمغان آورده است.
لازم به تأکید است که سونی همانند بسیاری از شرکت‌های بزرگ فناور، فعالیت‌های ثبت اختراع خود را در قالب چند مجموعه حقوقی مختلف صورت داده و علاوه بر شرکت مادر، برخی بازوهای تجاری و شرکت‌های زیرمجموعه هم این مهم را بر عهده دارند. برای مثال، شرکت «Sony Semi-Conductor Solution»، موفق به ثبت ۵۱۷ درخواست «PCT» در سال ۲۰۱۹ و ۴۵۴ درخواست در سیستم پتنت آمریکا در سال ۲۰۲۰ شده است. همچنین این شرکت در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۲۲۴ گواهی هم از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا اخذ نموده است. «Sony Interactive Entertainment» از دیگر شرکت‌های زیرمجموعه سونی است که ثبت ۱۶۵ درخواست «PCT» در سال ۲۰۱۹، ثبت ۳۱۷ درخواست در «USPTO» و اخذ ۲۱۷ گواهی از این نهاد در سال ۲۰۲۰ را در کارنامه خود دارد. در جدول زیر، برخی شرکت‌های زیرمجموعه سونی که در زمینه ثبت و انتشار پتنت فعالیت دارند، قابل مشاهده می‌باشد.
در پایان، شایان ذکر است که اطلاعات و آمارهای ارائه شده در این گزارش، در تاریخ نهم ژوئن ۲۰۲۱ و از مجموعه وب‌سایت‌های «IFI Claims»، «سازمان جهانی مالکیت فکری» و «فوربس»، توسط کانون پتنت ایران استخراج شده و احتمال به‌روزرسانی و تغییرات جزئی این اطلاعات در آینده وجود دارد.
