بخش بزرگی از اختراعات و نوآوری‌های بزرگ بشر، مربوط به فناوری‌های پزشکی و دارویی است که جان میلیون‌ها انسان را در طول تاریخ نجات داده است. داروهای نوستالژیک و قدیمی، نظیر پنی‌سیلین (یکی از اولین آنتی‌بیوتیک‌های تولید شده)، آسپیرین (یکی از قابل اعتمادترین گزینه‌ها برای تسکین درد)، انسولین (داروی کنترل قند سطح خون در بیماران دیابتی)، داروی بیهوشی برای جلوگیری از درد و هشیاری بیماران، دستگاه شوک الکتریکی برای تحریک عضلات قلب، دستگاه تنفس مصنوعی و نمونه‌های جدیدتر نظیر قلب مصنوعی و گل سرسبد نوآوری‌های پزشکی، یعنی فناوری اصلاح ژنتیکی کریسپر (CRISPR)، تنها بخشی از این ابداعات خلاقانه به حساب می‌آیند.
بررسی سیر پیشرفت فناوری‌های پزشکی در طی قرن‌های اخیر، نشان می‌دهد که ساخت واکسن، یکی از نقاط عطف این روند بوده است و محققین با توسعه انواع واکسن، مانع از ابتلای خیل عظیمی از افراد به بیماری‌های مختلف شده و حتی برخی بیماری‌های مرگبار قدیمی را به کلی ریشه‌کن ساخته‌اند. احتمالاً شما هم واکسن زدن در دوران کودکی خود را به یاد دارید، یا اگر کودکی در محیط پیرامونیتان است، روند واکسیناسیون وی را مشاهده کرده‌اید. یکی از مهم‌ترین واکسن‌ها که در اغلب کشورهای جهان و از جمله ایران، با دقتی وصف‌ناپذیر مورد استفاده قرار می‌گیرد، واکسن فلج اطفال (Polio Vaccine) است. («Polio»، نام کوتاه شده «Poliomyelitis» است که از کلمات یونانی خاکستری (Grey) و مغز (Marrow) و البته پسوند «itis» به معنای التهاب نشأت گرفته است.)
تا سال‌های میانی قرن بیستم، واکسنی برای ویروس مرموز و خطرناک فلج اطفال وجود نداشت. هر چند سال یک بار، در ماه‌های گرم تابستان، شهرها با یک اپیدمی مواجه شده و بسیاری به این بیماری مبتلا می‌شدند. البته بسیاری از افراد، به سرعت بهبود می‌یافتند، اما برخی هم دچار فلج موقت یا دائمی و حتی مرگ می‌شدند. بازماندگان این بیماری، حتی در صورت از سر گذراندن خطر مرگ، با معلولیتی دست به گریبان شده که تا آخر عمر همراهشان بود. این افراد، نشانه‌ای دردناک برای جامعه به‌عنوان یادآور این بیماری مهلک و تبعات سخت آن بودند.
برای توسعه یک روش درمانی یا واکسن مقابله با این بیماری، محققین زیادی دست به کار شدند و کمر به همت بستند، اما این جوناس سالک (Jonas Salk)، محقق خوش‌فکر و خلاق دانشگاه پیتسبورگ (University of Pittsburgh) بود که در سال‌های میانی دهه ۱۹۶۰ میلادی، موفق به تولید واکسن فلج اطفال شد و بدین وسیله، جلوی مرگ‌ومیر و معلولیت‌های ناشی از این ویروس را گرفت.
فلج اطفال، در اثر یکی از سه نوع ویروس «Poliovirus» پدید می‌آید؛ این ویروس‌ها، از طریق تماس بین افراد (ترشحات بینی و دهان و تماس با مدفوع آلوده) انتشار یافته و پس از ورود از طریق دهان، در دستگاه گوارش شروع به تکثیر می‌کند. همان‌طور که گفته شد، در حدود ۹۸ درصد از موارد، فلج اطفال یک بیماری خفیف و بدون علائم ویروسی است. اما در کمتر از ۲ درصد از بیماران هم، ویروس از دستگاه گوارش خارج شده و پس از ورود به خون بیمار، به سلول‌های عصبی حمله می‌کند. در موارد بسیار شدید، گلو و سینه هم درگیر شده و در صورت عدم پشتیبانی تنفسی، منجر به مرگ می‌شود.
احتمالاً بیماری فلج اطفال، در هزاران سال گذشته، بسیاری از انسان‌ها را دچار رنج شدید نموده است. اما با توسعه جوامع و به‌ویژه پس از انقلاب صنعتی که مصادف با زوال بسیاری از بیماری‌ها مانند دیفتری، حصبه و سل در کشورهای با استاندارد زندگی بالا بود، این بیماری به یک اپیدمی تبدیل شد. دهه‌های ابتدایی قرن بیستم، اوج این موضوع بود و دانشمندان بسیاری هم در تلاش بودند تا این چالش را به نحوی حل کنند. اختراع شگفت‌انگیز جوناس سالک، باعث شد تا بشر از این ویروس موذی خلاصی یافته و عملاً واکسیناسیون گسترده، موجب شد تا فلج اطفال در سال ۱۹۹۴ میلادی، از نیم‌کره غربی پاک شود. در سال‌های اخیر، نشانه‌هایی از شروع دوباره ویروس فلج اطفال در کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان دیده شده که البته برنامه‌های جهانی واکسیناسیون، می‌تواند این مشکل را کم‌رنگ نماید.
نکته جالب پیرامون اختراع واکسن فلج اطفال، ایمان و اعتقاد جوناس سالک به نتیجه کارش بود. وی واکسن را بر روی سه فرزندش آزمایش کرد و عملاً خانواده‌اش، نخستین انسان‌های جهان بودند که واکسن به آن‌ها تزریق شد. دکتر «پیتر سالک»، یکی از فرزندان خانواده سالک که هم‌اکنون استاد دانشگاه پیتسبورگ است، در مورد این اقدام خارق‌العاده پدرش می‌گوید: «روزی پدرم به خانه آمد و به سرعت شروع به ضدعفونی کردن سوزن‌ها و سرنگ‌های همراهش بر روی اجاق‌گاز آشپزخانه کرد. من مطمئن هستم که پدرم به اهمیت آنچه در حال وقوع بود، واقف بود». سالک، موفقیت آزمایش‌های اولیه انسانی را از طریق رادیو و در ۲۶ مارس ۱۹۵۳ اعلام کرد.
یک نکته بسیار جالب پیرامون اختراع واکسن فلج اطفال، مسئله حفاظت از این اختراع ارزشمند است. در آوریل ۱۹۵۵ میلادی و زمانی که واکسن ابداعی سالک، «ایمن، مؤثر و قدرتمند» اعلام شد، ادوارد مورو (Edward R. Morrow)، گزارشگر «CBS»، در مصاحبه با وی پرسید: «وضعیت مالکیت این اختراع به چه صورت است؟ چه کسی پتنت آن را در اختیار خواهد داشت». سالک که در همان سال رونمایی، از طریق بنیاد ملی مبارزه با فلج اطفال و جمع‌آوری کمک‌های خیرخواهانه بیش از ۸۰ میلیون نفر توسط «March of Dimes»، بودجه تحقیق و آزمایش واکسن را تأمین نموده بود، اظهار داشت: «هیچ پتنتی وجود ندارد؛ آیا می‌توانید خورشید را ثبت کنید؟»
اقدام سالک را می‌توان نمادی از یک تصمیم اخلاقی در برهه‌ای از زمان دانست که جهان به شکل عجیبی با یک بیماری در حال دست‌وپنجه نرم‌کردن بود. البته بعدها مشخص شد که وکلای حقوقی بنیاد مذکور و دانشگاه پیتسبورگ، احتمال اخذ گواهی برای این واکسن را مورد بررسی قرار داده بودند. شاید باید خوش‌بین بود و جدا از این موضوع که آیا درخواست ثبت اختراع فرضی، ممکن بود به دلایل فنی و حقوقی (عدم نوآوری، دانش پیشین و ...) رد شود یا خیر، بخشی از توقف ادامه فرآیند ثبت اختراع را عدم تمایل سالک به این اقدام دانست.
