یکی از اجزای کلیدی بدن انسان که تأکید فراوانی بر مراقبت از آن می‌گردد، دهان و دندان است. رعایت بهداشت فردی از طریق مسواک زدن مداوم، می‌تواند سلامت دندان‌ها را تضمین نموده و در عین حال، ظاهر فرد را خوش‌سیماتر نماید. احتمالاً شما هم تجربه دندان‌درد داشته‌اید. یک تجربه به شدت ناخوشایند که معمولاً تا هنگامی که پیش دندانپزشک نرفته و اقدامات درمانی مناسب را انجام ندهید، رفع نخواهد شد. اولین توصیه هر دندانپزشک به مراجعین، استفاده مرتب از مسواک برای سالم ماندن دندان‌ها و جلوگیری از پوسیدگی و خرابی آن‌ها است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اشکال اولیه مسواک، از حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح وجود داشته است. با این حال، اختراع مسواک به شکل و شمایل امروزی آن، به سال ۱۹۳۸ میلادی باز می‌گردد. جالب‌تر این‌که اولین تلاش برای تولید انبوه مسواک، توسط یک مخترع انگلیسی به نام ویلیام آدیس (William Addis)، آن هم در زندان آغاز شد. وی در سال ۱۷۷۰ میلادی، به زندان افتاد و در اوقات فراغتش، ترکیبی از استخوان و موهای زبر یک برس قدیمی را برای ساخت یک مسواک شخصی بکار گرفت. آدیس پس از آزادی شرکتی تأسیس کرد و تولید انبوه مسواک ابداعی خود را آغاز نمود.
البته مسواک زدن نیازمند دو جزء کلیدی است: «مسواک و خمیردندان». همان‌قدر که مسواک یک اختراع ضروری و مهم برای بهداشت فردی انسان‌ها محسوب می‌شود، خمیردندان هم به‌عنوان ماده تمیزکننده حائز اهمیت است. امروزه طیف متنوعی از انواع خمیردندان‌های جلوگیری‌کننده از پوسیدگی دندان‌ها، سفیدکننده و جرم‌گیر دندان، خوشبوکننده دهان و حتی خمیردندان‌های خوراکی مخصوص بچه‌ها در بازار وجود دارد. سؤال اینجاست که برای نخستین بار، چه کسی موفق به ساخت خمیردندان شد؟ آیا خمیردندان هم مانند مسواک، از گذشته‌های دور مورد استفاده افراد بوده است؟ خمیردندان‌های مدرن از چه زمانی و توسط کدام مخترعین به بازار عرضه شدند؟ فرآیند توسعه و تکامل خمیردندان به چه صورت بوده است؟
در پاسخ به این پرسش‌ها، باید گفت که خمیردندان هم مانند مسواک، از دیرباز وجود داشته است. مصری‌ها پیش از اختراع مسواک و در حدود ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، از نوعی خمیر برای تمیز کردن دندان‌های خود استفاده می‌کردند. مردم چین و هند نیز، ۵۰۰ سال قبل از میلاد، از خمیردندان به‌عنوان یک ماده رایج بهداشتی بهره می‌بردند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این خمیردندان‌های باستانی، دقیقاً برای رفع همان نگرانی‌هایی به کار می‌رفت که امروز هم وجود دارند: تمیز نگه داشتن دندان و لثه، سفید کردن و درخشان‌سازی دندان‌ها و جلوگیری از بوی بد دهان در هنگام دم و بازدم.
لازم به تأکید است که مواد تشکیل‌دهنده این خمیردندان‌های باستانی، بسیار متفاوت و متنوع بودند. برای مثال، در یونان مخلوطی از خاکستر سم گاو و پوست تخم‌مرغ و یا ترکیب استخوان پودر شده و صدف مورد استفاده قرار می‌گرفت. رومیان باستان، برخلاف مردم یونان که بیشتر بر پوسیدگی دندان‌ها تأکید داشتند، رفع بوی بد دهان را هدف قرار داده و به همین دلیل، از زغال و پوسته‌های طعم‌دهنده استفاده می‌کردند. چینی‌ها هم عصاره جنسینگ، نعناع گیاهی و نمک را به‌عنوان خمیردندان استفاده می‌کردند.
توسعه خمیردندان‌ها به شکل مدرن، از سال‌های ابتدایی قرن هجدهم میلادی آغاز شد. نمونه‌های نخستین، حاوی صابون بود (اختراع شده توسط یک دندانپزشک آمریکایی به نام «Peabody»). در ادامه، در دهه ۱۸۵۰ میلادی، فردی به نام جان هریس (John Harris)، گچ را به‌عنوان ماده اولیه به ترکیب خمیردندان اضافه نمود.
نکته جالب این‌که تا قبل از این دهه، خمیردندان‌ها اغلب به شکل پودر تولید و استفاده می‌شدند تا این‌که خمیردندان جدیدی به نام «Crème Dentifrice»، به شکل خمیر و در لوله‌های خاصی به بازار عرضه شد. این اختراع، توسط دکتر واشنگتن شفیلد (Washington Sheffield) و در سال ۱۸۸۶ میلادی (به روایت دیگری در سال ۱۸۹۲ میلادی) ارائه شد. این خمیردندان را می‌توان شبیه‌ترین نمونه به خمیردندان‌های امروزی دانست.
لازم به تأکید است که سرآغاز تولید خمیردندان به‌عنوان یک صنعت مجزا، به سال ۱۸۷۳ میلادی باز می‌گردد، زمانی که برند مشهور کولگیت (Colgate)، اقدام به تولید انبوه خمیردندان نمود. این شرکت در دهه ۱۸۹۰ میلادی، خمیردندان‌های لوله‌ای خود را که مشابه با بسته‌بندی‌های فعلی می‌باشند، به بازار عرضه نمود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۱۹۴۵ میلادی، ماده اصلی تشکیل‌دهنده خمیردندان‌ها، صابون بوده است و تازه از آن زمان بود که با جایگزینی برخی مواد شیمیایی، خمیر یکدست یا امولسیون پدید آمد. از مهم‌ترین نوآوری‌های این دوران، استفاده از سدیم لوریل سولفات (sodium lauryl sulphate)، به‌عنوان ماده اصلی خمیردندان است که امروزه هم به همین شکل بکار گرفته می‌شود.
در نیمه دوم قرن بیستم، تقاضای فزاینده برای تولید محصولات مراقبتی و پیشگیری دهان و دندان، موجب شد تا خمیردندان‌های مدرن، برای پیشگیری و درمان بیماری‌های خاص و شرایطی مانند حساسیت لثه توسعه یابند. یکی از مهم‌ترین نقاط عطف توسعه و تکامل خمیردندان‌ها، تولید خمیردندان فلوراید برای جلوگیری از پوسیدگی دندان است. خمیردندان‌های فلوراید، محصول یک ایده دانشگاهی و تلاش‌های نوآورانه سه تن از محققین دانشگاه ایندیانا (Indiana University) بود که در نهایت، به ظهور برند «Crest®» در سال ۱۹۵۶ میلادی انجامید.
ویلیام نبرگال (William Nebergall) و دو تن از همکارانش به نام‌های هری دی (Harry Day) و جوزف موهلر (Joseph C. Muhler)، از سال ۱۹۴۰ میلادی، تحقیق پیرامون ارائه یک محصول پیشگیری از سوراخ شدن و پوسیدگی دندان‌ها را آغاز کردند و پس از یک دهه تلاش و آزمایش، موفق به ساخت اولین خمیردندان فلوراید شدند. آن‌ها محصول خود را در سال ۱۹۵۳ به ثبت رسانده و گواهی ثبت اختراعی به شماره «US 2876166» را از دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا اخذ نمودند. در ادامه، خمیردندان کرست در سطح ملی معرفی شد و انجمن دندانپزشکی آمریکا، آن را به‌عنوان عاملی مؤثر در جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها مورد تأیید قرار داد. امروزه خمیردندان‌های فلوراید، با طعم‌دهنده‌های متنوع و در رنگ‌های جذاب عرضه شده و عملاً اختراع مذکور، نقشی کلیدی در توسعه و تجاری‌سازی خمیردندان‌های مدرن ایفا نموده است.
یکی دیگر از نکات جذاب و خواندنی پیرامون توسعه و تکامل خمیردندان، اختراع خمیردندان‌های خوراکی در سال ۱۹۸۷ میلادی است. در حقیقت، این اختراع توسط ناسا و برای تسهیل تمیزکردن دندان‌های فضانوردان بدون مسواک‌زدن تولید شد. این خمیردندان‌ها، در شرایطی که نیروی جاذبه در فضا کاهش می‌یابد، می‌توانست مورد استفاده قرار گرفته و دیگر نیازی به مسواک و شستشوهای بعدی نبود. در ادامه، این اختراع توانست توجه بازار را به خود جلب نموده و یک تقاضای پنهان برایش آشکار شد: «کودکانی که به دلیل کمی سن و سالشان، خمیردندان‌ها را می‌خوردند». این چالش بزرگ، با ورود خمیردندان‌های خوراکی و بدون ضرر، کاملاً رفع شد و این‌گونه بود که بخش بزرگی از تقاضای بازار، توسط این اختراع به ظاهر عجیب، پوشش یافت.
