پیشرفت فناوری بهویژه در حوزههای اینترنت و الکترونیک، موجب شده تا بسیاری از جنبههای زندگی بشر با تغییرات جدی روبرو شود. این تغییر و تحولات بزرگ را میتوان در بسیاری از جنبهها مشاهده کرد. به عنوان مثال، صبح از خواب بر میخیزید و به لطف هواپیماهای سریعالسیر، شامتان را در کشوری آن سوی اقیانوس میل میکنید. تحصیل در دانشگاه لزوماً منوط به حضور در آنجا نیست و حتی از خانه یا محل کار هم میتوان کلاسهای آنلاین را دنبال نمود. در زندگی مدرن امروزی، ارتباط با دیگر افراد به سادگی امکانپذیر شده و کافی است اراده کنید تا از طریق تلفن همراه هوشمند خود، تماس تصویری با هر کسی در هر نقطه جهان برقرار نمایید. اینها همگی مظاهری از زندگی جدیدی است که شاید یک قرن پیش، هیچکس حتی تصور آن را هم نمیکرد.
یکی از جنبههایی که پیشرفت فناوری بر آن به شدت اثرگذار بوده، صنعت بانکداری است. بانکداری الکترونیک را میتوان نقطه اوج این تغییرات دانست که عملاً بانک و تمامی امکانات آن را از طریق صفحات وب و یا گوشی تلفن همراه، در اختیارتان میگذارد. حتی اگر پایبندی شما به رویههای سنتی بیشتر است و دوست ندارید گرفتار هکرها و سارقان اینترنتی شوید، باز هم فناوری راهی پیش رویتان قرار میدهد. امروزه برای دریافت پول، نیاز نیست به بانک رفته و در صف بایستید. به سادگی به سراغ یک خودپرداز رفته و عملیات بانکی خود را در کمترین زمان ممکن انجام میدهید. دستگاههای خودپرداز یا «Automatic Teller Machines-ATM»، یکی از اختراعات بزرگی است که فرآیندهای مالی و بانکداری را به شدت متحول نموده است. البته تا رسیدن به این اختراع جالب و منحصربهفرد، مسیری طولانی طی شده و مخترعین متعددی برای توسعه و تکامل آن تلاش کردهاند.
سالهای بسیار دور، واحدهای پولی به معنای رایج امروزی آن وجود نداشت و عملاً مبادله کالا به کالا، بهعنوان ابزاری کارآمد برای تأمین مایحتاج مردم مورد استفاده قرار میگرفت. یک کشاورز، با عرضه محصول خود، دیگر مواد غذایی و پوشاک مورد نیاز خانوادهاش را تأمین میکرد و یا یک آهنگر، در ازای خدماتش، مواد غذایی از مشتریان دریافت میکرد.
این روند ادامه داشت تا اینکه پول به چرخه مبادلات مردم وارد شد. ظهور سکههای فلزی از جنس طلا و نقره و در ادامه اسکناسهای کاغذی، مبادلات کالا به کالا را بهطور کامل منسوخ کرده و پایهگذاری یک سیستم مالی دقیق و ساده را ممکن نمود. با رواج بیش از پیش واحدهای پولی، صنعت بانکداری پا به عرصه گذاشت و به یکی از ارکان کلیدی اقتصاد مبدل گردید. مردم به بانکها بهعنوان مکانی مطمئن و ایدهآل برای نگهداری وجوه نقد خود نگریسته و عمده سرمایه مالی خود را در آنها نگهداری میکنند.
صنعت بانکداری، همچون بسیاری دیگر از صنایع و خدمات، تغییر و تحولات فراوانی به خود دیده است؛ زمانی از بانک صرفاً برای نگهداری وجوه نقد استفاده میشد. کمکم دایره خدمات بانکها گستردهتر شد و با افزایش شعب در مقیاس محلی، ملی و گاه بینالمللی، انتقال وجه در سرتاسر جهان ممکن گردید. در کنار این موضوع، خدماتی همچون تأمین سرمایه کارخانجات و کسبوکارهای تجاری، پرداخت وام برای خرید خانه، پرداخت قبوض و ...، به مجموعه کارکردهای بانکها افزوده شد. با این حال، آنچه این صنعت را به کلی دگرگون ساخت، پیشرفت فناوریهای ارتباطی و اینترنتی بود. امروزه لازم نیست وجه نقد زیادی با خود حمل کنیم و البته نیازی به مراجعه مداوم به بانکها هم نیست. کافی است کارت عابر بانک معتبر و البته حسابی پر پول داشته باشیم تا به سادگی از طریق دستگاههای خودپرداز، کارتخوانهای داخل مغازهها و یا بانکداری الکترونیک، به منابع مالی خود دسترسی داشته باشیم.
سرآغاز ابداع و توسعه دستگاههای خودپرداز، به سال ۱۹۳۹ میلادی باز میگردد. فردی به نام لوتر سیمجیان (Luther Simjian)، با این ایده که میتوان تعاملات بانکی مشتریان را سریعتر انجام داد، طرحی مبتنی بر ایجاد سوراخی در یک دیوار و تعبیه ماشینی خاص در آن آماده کرد. ماشین مذکور، این امکان پرداخت وجه نقد به مشتریان، بدون مراجعه آنها به داخل بانک را امکانپذیر میکرد. وی ۲۰ پتنت برای ایده خود و دستگاه مدنظرش به ثبت رسانید و حتی برای نشان دادن کارایی بالای آن، دستگاه «ATM» خود را «Citicorp» نصب نمود. البته این ایده توفیق چندانی نیافت و پس از گذشت شش ماه، مدیران بانک با این توجیه که تقاضای کمی برای این دستگاه عجیب و غریب وجود دارد، ادامه طرح آزمایشی را پایان دادند. لازم به تأکید است که سیمجیان، مخترعی کاملاً متمایز بود. وی در سال ۱۹۰۵ میلادی در ترکیه متولد شد و در رشته پزشکی تحصیل کرد، اما به عکاسی علاقه داشت و در نهایت، اختراعاتی در حوزه عکاسی، سرعتسنج هواپیما، دستگاه اشعه ایکس و عکسبرداری زیر آب توسعه داد. وی در سال ۱۹۳۴ میلادی، به نیویورک رفت و شرکت خود به نام «Reflectone» را تأسیس نمود. در همین سالها بود که توجهش به عملیات بانکداری جلب شد و دستگاه خودپرداز خود را توسعه داد.
پس از تلاشهای سیمجیان، تا مدتها این ایده کنار گذاشته شد، تا اینکه جیمز گودفلو (James Goodfellow) اسکاتلندی، با نمونهای جدید از دستگاههای خودپرداز پای به میدان گذاشت. وی دستگاه «ATM» خود را در ماه می ۱۹۶۶ میلادی به ثبت رسانید و بسیاری از محققین معتقدند که این پتنت با شماره «GB1197183»، نخستین گواهی ثبت اختراع تاریخ برای «ATM»های مدرن به حساب میآید. البته فردی به نام جان وایت (John D White) هم، در آمریکا اقدام به اختراع دستگاه مشابهی نمود که به دلیل طراحی خاصش، جزء نمونههای پیشگام در تاریخچه اختراع و توسعه دستگاههای خودپرداز محسوب میشود.
تقریباً یک سال پس از گودفلو، جان شفرد بارون (John Shepherd-Barron) که او هم از پدر و مادری اسکاتلندی متولد شده بود، توانست دستگاه خودپرداز خود را در بانک بارکلیز (Barclays Bank) واقع در لندن نصب کند. وی در چاپخانهای به نام «De La Rue» کار میکرد و پس از اینکه اختراع دستگاه خودپردازش به نتایج خوبی رسید، شرکت «De La Rue Instruments» را بهعنوان اولین سازنده دستگاه «ATM» بنیان نهاد. جالب است که در بیانیه مطبوعاتی بانک بارکلیز، از رگ وارنی (Reg Varney) بازیگر مشهور کمدی، بهعنوان نخستین مشتری دستگاه خودپرداز نام برده شد که در ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷، از این دستگاه برای دریافت پول استفاده نمود.
شفرد بارون، به کارایی دستگاهش ایمان داشت. از همین رو در کنفرانس بانکداری آمریکا که در شهر میامی و با حضور ۲۰۰۰ تن از بانکداران جهان برگزار میشد، حضور یافت. صحبتهای وی، اولین سفارش آمریکایی را برایش به ارمغان آورد و شش دستگاه خودپرداز در بانک پنسیلوانیا (Pennsylvania Bank) واقع در فیلادلفیا نصب گردید.
بررسیها نشان میدهد که این دو مخترع اسکاتلندی (گودفلو و شفرد بارون)، هر دو مدعی اختراع دستگاههای خودپرداز هستند. از یکسو، گودفلو با ثبت ایده و دریافت گواهی ثبت اختراع، خود را واجد شرایط برای عنوان مخترع «ATM» دانسته و از سوی دیگر، شفرد بارون با ساخت دستگاه و نصب آن در بانکهای انگلیس و آمریکا، مدعی عنوان مذکور است. نکته جالب اینکه جان شفرد بارون، هیچگاه برای دستگاه خود اختراعی به ثبت نرساند و در عوض، تصمیم گرفت تا آن را همچون یک راز تجاری حفظ کند. وی در خاطراتش میگوید: «وکلای بانک به ما توصیه کردند که ثبت درخواست در سیستم پتنت، به منزله افشای سیستم کدگذاری بوده و با این کار، کلاهبرداران قادر به استفاده از این سیستم میباشند». شاید اگر از منظر تجاریسازی و باور عمومی به این اختراع بنگریم، شناخته شدن نام شفرد بارون بهعنوان مخترع دستگاههای «ATM» مدر،ن منطقی و توجیهپذیر باشد، اما گودفلو هم سهمی بزرگ در توسعه این اختراع ارزشمند داشته، اگرچه تنها منفعت مالی وی در طول این سالها، ۱۰ پوند بوده است!
لازم به تأکید است که تا اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی، «ATM»ها بخشی از بانکداری عمومی به شمار نمیآمدند. در توجیه این شکاف زمانی، دلایل متعددی بیان شده است، اما شاید مهمترین دلیل، فقدان اعتماد کافی آن هم در بحث مهمی است که مستقیم با پول مردم ارتباط دارد. دستگاههای خودپرداز هم مانند بسیاری از اختراعاتی که در ابتدا با عدم پذیرش عمومی مواجه شدند، نیاز به گذر زمان داشتند تا مردم با مزایا و منافع چشمگیر آنها آشنا شوند.