قوطی کنسرو
اختراع قوطی کنسرو
3372
پیتر دوراند

یکی از جملات مشهور در زمینه اختراع و نوآوری این است که «نیاز، مادر اختراع است». تا مشکلی وجود نداشته باشد و به تبع آن، تقاضایی برای رفع آن به وجود نیاید، طبیعتاً ایده‌ای برای حل مشکل هم خلق نشده و استقبالی هم از ایده‌های معرفی شده به بازار صورت نخواهد گرفت. یک مثال ساده برای این موضوع، قوطی‌های کنسرو است!

با مدرن شدن زندگی و فرصت به نسبت کمتر افراد برای پخت و پز، استفاده از غذاهای آماده و کنسرو شده، به‌عنوان جایگزینی بی‌دردسر برای غذاهای خانگی، یک پدیده رایج در اکثر جوامع امروزی محسوب می‌شود. خسته و گرسنه به خانه می‌آیید و پس از کمی فکر پیرامون این‌که با چه غذایی شکم خود را سیر کنید، کنسروی از کابینت درآورده و پس از گرم کردن، مشغول خوردن آن می‌شوید. اما باید بدانید که در گذشته، شرایط بدین صورت نبوده است. به عبارت دقیق‌تر، غذاهای کنسروی در واکنش به جنگ‌های مداوم و قحطی‌های ناشی از درگیری‌های پی در پی اختراع شد.

پس از انقلاب فرانسه و در حالی که این کشور درگیر یک سلسله جنگ‌های مختلف با کشورهای همسایه بود، ناپلئون بناپارت، در سال ۱۸۰۰ میلادی، یک جایزه ۱۲ هزار فرانکی، برای فردی در نظر گرفت که راهی برای تغذیه سربازان این کشور در لشکرکشی‌های طولانی‌مدت بیابد. وی خواهان روشی جدید بود که بدون فاسد شدن مدت مواد غذایی، بتوان آن‌ها را برای زمان‌های طولانی نگهداری نمود. یک قناد فرانسوی، به نام نیکولاس اپرت (Nicolas Appert)، توانست این تقاضای ملی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخ دهد!

اپرت، پیش از این‌که جایزه ۱۲ هزاری فرانکی مطرح شده باشد، خودش به فکر یافتن راهی برای نگهداری طولانی‌تر مواد غذایی افتاده بود. در واقع، این ایده در گوشه ذهن اپرت قرار داشت و با طرح مسئله از سوی دولت، وی جدی‌تر از پیش، به راهی برای حل این چالش اندیشید. او از سال ۱۷۹۵ میلادی، شروع به آزمایش روش‌های مختلف نگهداری مواد غذایی کرد و حتی در نگهداری برخی مواد، مانند آب‌میوه‌ها، لبنیات، مربا و انواع شربت، به موفقیت‌هایی دست یافت. عاقبت در سال ۱۸۰۴ میلادی، ذهن خلاق اپرت راه‌حل نهایی را ارائه نمود. او به فکر این افتاد که مواد مختلف غذایی را در داخل بطری‌های شیشه‌ای ریخته و دربشان را چوب‌پنبه‌های مخصوص بسته و کاملاً درزگیری نماید. گرمادهی به این شیشه‌ها، موجب می‌شد تا فاسد شدن محتویات داخل به تأخیر افتاده و به این ترتیب، نخستین غذای کنسروی تاریخ، تولید شد.

دو سال بعد، اپرت مجموعه‌ای از میوه‌ها و سبزیجات کنسرو شده خود را در نمایشگاه صنعت تولید فرانسه عرضه نمود که البته با استقبال چندانی روبرو نشد. در ادامه و در سال ۱۸۱۰ میلادی، با پخش خبر فناوری جدید اپرت، دولت فرانسه به وی پیشنهاد داد که در ازای علنی کردن کامل اختراعش، ۱۲ هزار فرانک به او پرداخت شود. اپرت این پیشنهاد را پذیرفت و اقدام به انتشار کتابی پیرامون فرآیند کار خود و چگونگی کنسرو کردن مواد غذایی نمود. این کتاب، تحت عنوان «L'Art de conserver les substances animales et végétales» یا «هنر حفظ و نگهداری مواد حیوانی و سبزیجات»، به‌عنوان نخستین کتاب آشپزی در زمینه روش‌های نوین نگهداری مواد غذایی، در ۲۰۰ نسخه به چاپ رسید.

جالب این‌که نیکولاس اپرت، قبل از کشف بزرگ لوئی پاستور مبنی بر از بین رفتن باکتری‌ها از طریق گرما، اختراعش در معرض نمایش عموم قرار گرفت. وی شرکتی تأسیس کرد و شروع به عرضه و فروش محصولات غذایی در شیشه‌های کنسرو شده نمود. روش ابداعی اپرت که در کتابش هم تشریح شده بود، آن‌قدر ساده و قابل‌اجرا بود که به سرعت بین عموم مردم رواج یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تا یک قرن بعد، تولید کنسرو به همین صورت و به شکل کاملاً محدود انجام می‌شد. اما نکته بسیار جالب این اختراع ظاهراً ساده اما بسیار پراهمیت، تلاش‌های یک بازرگان انگلیسی برای توسعه و تجاری‌سازی آن بود.

پیتر دوراند (Peter Durand)، اختراع اپرت را اصلاح یا شاید بهتر است بگوییم، به نوعی از آن خود کرد. بزرگ‌ترین تفاوت فناوری ابداعی دوراند، استفاده از ورق‌های قلع بود. اپرت که به کیفیت پایین ورق‌های قلع در فرانسه واقف بود، عامدانه از این گزینه صرف‌نظر کرد و در مقابل، دوراند از این استراتژی برای ساده‌تر کردن فرآیند تولید کنسروهای غذایی بهره برد.

پیتر دوراند، برای محافظت بیشتر از اختراع خود، آن را در انگلیس به ثبت رسانید و در نتیجه این اقدام، پتنتی به شماره «۳۳۷۲»، به‌عنوان اولین پتنت با موضوع حفظ و نگهداری مواد غذایی با استفاده از قوطی‌های فلزی، در تاریخ ۲۵ آگوست سال ۱۸۱۰ میلادی، از سوی جورج سوم، پادشاه وقت انگلستان به وی اعطا شد. لازم به تأکید است که پیش از این، نیکولاس اپرت هم اختراع خود را در فرانسه به ثبت رسانده بود و به نظر می‌رسد که ایده اولیه دوراند هم، از کشور فرانسه به وی رسیده بود. او به صراحت عنوان می‌کند که ایده اصلی اختراع، بیش از یک سال قبل، توسط یکی از دوستانش در خارج از کشور به وی گفته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که منظور از این فرد، فیلیپ دی ژیرارد (Philippe de Girard) فرانسوی است. با این وجود، عملاً اعتبار نخستین پتنت کنسروهای فلزی، به نام پیتر دوراند به ثبت رسید.

دوراند، به دنبال بهره‌برداری مستقیم از اختراعش نبود و در سال ۱۸۱۲ میلادی، امتیاز پتنت خود را به ازای ۱۰۰۰ پوند، به دو انگلیسی به نام‌های برایان دونکین (Bryan Donkin) و جان هال (John Hall) واگذار کرد. دونکین، از سال ۱۸۰۸ میلادی، در صنایع قلع و ورق‌های آهنی فعال بود و ایده گسترش فعالیتش در صنایع غذایی را در سر می‌پروراند. وی با همکاری جان هال، کارخانه کنسروسازی تجاری خود را تأسیس نمود و نخستین کنسروهای خود را برای ارتش انگلیس تولید کرد. جالب این‌که این دو کارآفرین خوش‌فکر، به اهمیت دارایی‌های فکری و حقوق مالکیتی آن‌ها واقف بودند و علاوه بر خریداری امتیاز پتنت پیتر دوراند، پتنت نیکولاس اپرت که در فرانسه به ثبت رسیده بود را نیز خریداری کردند. قوطی‌های کنسرو مواد غذایی، از سال ۱۸۱۸ میلادی به آمریکا راه یافت و تقریباً از ابتدای دهه ۱۸۲۰ میلادی، مواد غذایی کنسرو شده، به یک پدیده شناخته شده در اروپا و آمریکا بدل گردید.