زندگی مدرن امروز، مدیون مجموعه‌ای از اختراعات و نوآوری‌های کوچک و بزرگ است که هر یک با رفع مشکل یا پاسخگویی به نیاز مشخصی، زندگی را برای بشر تسهیل نموده‌اند. از اتومبیل و هواپیما گرفته، تا انواع نوآوری‌های دارویی و پزشکی، از لامپ و سیستم‌های روشنایی گرفته تا تلفن همراه و کامپیوتر، هر کدام جنبه‌هایی از زندگی فردی یا اجتماعی انسان را متحول نموده‌اند. در واقع، زندگی انسان در نتیجه دستیابی به تک‌تک این اختراعات با ارزشمند تاریخ، به شکل قابل توجهی دستخوش تغییرات شده است. در این میان، برخی از اختراعات هستند که شاید به دلیل کاربرد گسترده یا تغییرات بنیادین در ابعاد مختلف زندگی انسان، اثراتی بیش از یک تأثیر مقطعی ایفا کرده‌اند. یکی از این اختراعات بزرگ، کاغذ است.
لحظه‌ای زندگی بدون کاغذ را تصور کنید؛ حتی در دوران شکوفایی فناوری‌های دیجیتال که هر کس تنها با یک ایمیل می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند یا انواع مجلات و کتب دیجیتال که ما را از نسخه‌های کاغذی آن‌ها بی‌نیاز ساخته، باز هم کاغذ در اطراف ما حضور پررنگی دارد. نایلون‌های کاغذی خرید در فروشگاه‌های بزرگ، رسید عابربانک و فاکتورهای فروشگاهی، جعبه‌های کاغذی غلات و شیرینی‌ها، از همین جنس و ماهیت هستند. آیا با خودتان فکر کرده‌اید که کاغذ چگونه اختراع شد؟ مخترع آن کیست و از چه زمانی مورد استفاده بشر قرار گرفته است؟
تا پیش از اختراع کاغذ، مردم از کنده‌کاری روی سنگ، چوب، فلز و یا لوح‌های گلی، برای ثبت اطلاعات خود استفاده می‌کردند. نوشتن روی ورقه‌های مسی، برنزی و حتی طلا در دوره هخامنشیان، حکاکی روی پوست حیوانات (کاغذ چرمی)، استفاده از استخوان جانداران (استخوان شانه شتر) و یا برگ و پوست درختان به‌ویژه صفحات ساخته شده از گیاه پاپیروس، نمونه‌هایی از ابتکارات و نوآوری‌های اولیه بشر تا پیش از اختراع کاغذ محسوب می‌شوند.
این وضعیت در سال ۱۰۵ میلادی و به لطف اختراع یک فرد چینی به نام تسای لون (Ts'ai Lun) تغییر یافت. بر اساس منابع تاریخی چین باستان، وی که در دوران سلسله امپراتوری هان شرقی (Eastern Han Dynasty) زندگی می‌کرد، اولین نسخه‌های کاغذ را تولید نمود. البته برخی یافته‌های باستان‌شناسی از غرب چین و تبت، نشان می‌دهد که از قرن‌ها قبل، انواع دیگری از کاغذ، در این نواحی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برای مثال، نمونه‌هایی قدیمی‌تر مربوط به ۲۰۰ سال قبل از میلاد، در دونهوانگ (Dunhuang) و خوتان (Khotan)، شهرهای باستانی جاده ابریشم یافت شده که به دلیل خشکی هوای این مناطق، پس از گذشت بیش از ۲۰۰۰ سال، هنوز هم بدون تجزیه کامل باقی مانده‌اند. جالب‌تر این‌که برخی از این صفحات تاریخی، منقش به علامت‌هایی از جوهر هستند که ثابت می‌کند، جوهر بسیار زودتر از آنچه مورخین تصور می‌کنند، اختراع شده است. با تمام این تفاصیل، در اغلب متون تاریخی، نام تسای لون، به‌عنوان ابداع‌کننده و مخترع اولیه کاغذ آمده است.
تولیدکنندگان اولیه کاغذ در چین، معمولاً از الیاف کنفی خیسانده شده در آب استفاده می‌کردند. الیاف خیس‌شده، با استفاده از یک پتک چوبی بزرگ، کوبیده شده و مخلوط نهایی، روی یک قالب افقی ساخته شده از بامبو ریخته می‌شد. با خروج قطره‌ای آب از کف این چهارچوب، یک ورق صاف و خشک کنفی بر جای می‌ماند که به‌عنوان کاغذ نهایی استفاده می‌شد. با گذشت زمان، تولیدکنندگان کاغذ شروع به استفاده از مواد جایگزین، از جمله انواع مختلف پوست درختان نمودند. آن‌ها کاغذهای مورد استفاده در سوابق رسمی را به ماده‌ای زرد رنگ آغشته می‌کردند که مزیت اصلی آن، دفع حشرات بود. دور شدن حشرات، موجب می‌شد که عمر این کاغذهای رسمی افزایش یافته و خطر از بین رفتن آن‌ها کاهش یابد. لازم به ذکر است که یکی از رایج‌ترین قالب‌ها برای عرضه کاغذهای اولیه، چسباندن چند قطعه از آن‌ها به یکدیگر و تشکیل یک نوار کاغذی بلند بود که به دور یک غلتک چوبی پیچیده می‌شد. این کار، باعث می‌شد استفاده از کاغذ ساده‌تر شده و بتوان متون بلند، از جمله قوانین و مقررات اعلامی را بر روی آن‌ها درج نمود.
با تکامل نسبی صنعت کاغذسازی در چین و گسترش آن به سایر کشورهای آسیایی، نوآوری‌های جدیدی در این صنعت اتفاق افتاد. برای مثال، در دهه ۵۰۰ میلادی، صنعتگران شبه‌جزیره کره، با استفاده از موادی مشابه سازندگان چینی، ساخت کاغذ را شروع کردند. آن‌ها از کاه (یک محصول جانبی گیاه برنج) و نوعی جلبک دریایی، برای تولید کاغذهای جدید بهره برده و دوام نمونه‌های قبلی را تا حد زیادی افزایش دادند. گفته می‌شود که در سال ۶۱۰ میلادی، یک راهب بودایی به نام دون چو (Don-Cho)، کاغذ و نحوه ساخت آن را به امپراتور کوتوکو (Kotoku) در ژاپن معرفی کرد. این فناوری، بعدها از طریق تبت به مناطق جنوب و غرب و سپس، هند گسترش یافت.
در سال ۷۵۱ میلادی، ارتش‌های چین و امپراتوری عباسی، در حوالی قرقیزستان فعلی به نبرد مشغول شدند. از پیامدهای این جنگ که با پیروزی اعراب همراه بود، دستگیری اساتید کاغذسازی چین توسط عباسیان بود. آن‌ها این فناوران ماهر را به خاورمیانه منتقل کرده و از آنجا که امپراتوری عباسی بسیار گسترده بود، آگاهی از کاغذ به‌عنوان یک محصول شگفت‌انگیز و کاربردی، به شدت افزایش یافت. طولی نکشید که شهرهایی از سمرقند و دمشق گرفته تا قاهره، به مراکز تولید انبوه کاغذ مبدل شدند.
بنا بر شواهد تاریخی، در سال ۱۱۲۰ میلادی، اولین کارخانه کاغذسازی اروپا در والنسیا که آن زمان، «Xativa» نامیده می‌شد، تأسیس گردید. این کار، موجب شد تا این اختراع چینی، به ایتالیا، آلمان و سایر کشورهای اروپایی راه یافته و دانش تجمیع شده در مراکز بزرگ فرهنگی آسیا در امتداد جاده ابریشم)، به اروپای آن زمان انتقال یابد. از آن زمان، صنعت کاغذ به یکی از مهم‌ترین صنایع مبدل شده و عملاً کاغذ به‌عنوان اختراعی ارزشمند و کلیدی برای گسترش دانش و آگاهی و البته برخی کاربردهای جانبی، مورد استفاده وسیع کشورها و جوامع مختلف قرار گرفت.
طی این سال‌ها، نوآوری‌های مختلفی در زمینه تولید کاغذ پدید آمده است که از آن جمله، می‌توان به ساخت کاغذ از خمیر چوب توسط چارلز فنرتی (Charles Fenerty) در سال ۱۸۳۸ میلادی اشاره نمود. این اختراع جالب، بعدها کاغذ روزنامه نام گرفت. نوآوری بعدی، تولید کاغذهای موج‌دار در سال ۱۸۵۶ میلادی است که در تولید کلاه‌های بلند انگلیسی استفاده می‌شد. جعبه‌های مقوایی نیز، در سال ۱۸۷۰ میلادی اختراع شد که در آن، از همین ایده کاغذهای موج‌دار استفاده شده بود. کیسه‌های کاغذی ابداعی مارگارت نایت (Margaret Knight) نیز، از دیگر نوآوری‌هایی است که به‌عنوان کاربرد کاغذ می‌توان به آن اشاره نمود.
این وضعیت، تا پیشرفت فناوری‌های دیجیتال و تغییر و جایگزینی بسیاری از فرآیندهای کاغذی توسط فرآیندهای الکترونیک و آنلاین ادامه داشت. البته در سال‌های اخیر، نوآوری‌های جدیدتری هم در این صنعت رخ داده که از آن جمله، می‌توان به تولید کاغذ از پودر سنگ اشاره نمود که حتی قابلیت شستشو و دوام را بسیار افزایش می‌دهد. آنچه بدیهی است، کاغذ را می‌توان یکی از خارق‌العاده‌ترین اختراعات آسیایی در تمام دوران‌ها دانست که پیشرفت بشر، به شدت مدیون آن می‌باشد!
